فصلنامه حقوق اسلامی
پیاپی 3 (زمستان 1383)

اساسی ترین مباحث سنت پژوهی عبارت است از: ماهیت شناسی سنت, روش شناسی احراز صدور سنت یا اعراض از آن و روش شناسی فهم و کاربرد سنت. در این راستا توجه به عنصر هدایت گری معصومان و تفکیک سنت فعلی و قولی مثابه دو جهت مستقل و نتایج حاصل از آن در ماهیت شناسی سنت مؤثر بوده و روش هایی ساماندهی و کاربرد از قبیل «نقد متن» و دیگر شیوه ای سنجش وثاقت, هم چنین ترسیم اطلس جامع احادیث و تحلیل اقسام سنت براساس آن, بازوکاوی علمی دعاها, مناجات ها و زیارات ماثور و کاربرد آن دریافت معارف, توسعه و گسترش تفسیر سنت از روش تفسیر لفظی به تفسیر براساس شناخت مبنا, محیط و ظروف صدور, موضوع شناسی و نگرش تطبیقی و انتقادی بر شیوه احراز سنت و فهم معنا و تفسیر آن تاثیری شگرف دارد.
نوشتار حاضر برای تبیین امور فوق ساختار تفصیلی سنت شناسی را در سه بخش متشکل از دوازده فصل ارایه کرده که تدریجا نگارش و ارایه خواهد شد.

یک سند شرعی جدای از حکم, موضوع گاه دارای متعلق است. شکی وجود ندارد که حکم شناسی در حیطه عملیات استنباط فقیه قرار گرفته و نتیجه استنباط وی بر مقلدان لازم الاتباع است. اکنون سؤال این است که مرجع در تشخیص عنوان موضوع و متعلق و مصداق اینها کیست و اگر فقیهی عنوان موضوع و متعلق را تشخیص داد و پس از تشخیص عنوان, آن عنوان را به جهت این که مفهومی است که در دلیل ذکر گردیده, تفسیر نمود و در گام سوم بر مصادیق و عینیت های خارجی تطبیق داد, آیا این عملیات حجت شرعی در حق مقلدان بوده و در صورتی که به عنوان حکم قضایی و حکومی باشد, در حق مقلد و غیر مقلد حجت خواهد بود و یا اینکه نظر فقیه و حاکم در این مراحل لازم الاتباع نبوده و مقلد باید به تشخیص خود یا نهاد دیگری چون کارشناسی یا عرف عمل نماید؟
نوشتار حاضر تلاش می کند با واکاوی عناصر گزاره شرعی, به سؤالات فوق پاسخ گوید.

اصل شخصی بودن مسئولیت اقتضا می کند که در صورت وقوع جنایتی بر نفس یا مادون نفس مسئول پرداخت دیه تنها شخص جانی باشد. این اصل در مواردی استثنا شده است مثل ضمان عاقله و اقارب. یکی از موارد استثنا بیت المال است که در مواردی مسئول پرداخت دیه جنایتی است که دیگری انجام داده است. گرچه درباره مبانی مسئولیت بیت المال اختلاف نظر وجود دارد, اما در این مقاله با مسلم دانستن این مسئولیت, به بررسی قلمرو آن پرداخت شده است و در این رهگذر مسئولیت بیت المال نسبت به دیه مغلظه, فاضل دیه, دیه جراحات (مادون نفس), ارش و خسارات افزون بر دیه, مورد بحث و بررسی واقع شده است.

اسلام آیین کامل خاتم و جاودانه الهی می باشد. در این مقاله نخست این نکته پرداخته می شود که نسبت و حمل وصف جاودانگی به اصل و گوهر دین (اعتقادات) به صورت مطلق است یعنی همه آموزه های اعتقادی اسلام ثابت و تغییرناپذیر است. اما شریعت و احکام فقهی اسلام اعم از فردی و اجتماعی در اصول ثابت آن جاویدان و غیر قابل تغییر است.
نویسنده برای اثبات جاودانگی شریعت به چهار دلیل ذیل استناد می نماید: 1 حقیقیه بودن گزاره های دینی؛ 2 اطلاق مقامی؛ 3 آیات؛ 4 روایات.
ادامه مقاله به تحلیل و تقریر ده ملاک جاودانگی دین و شریعت اختصاص یافته است که می توان به هماهنگی با فطرت وعقل, سهولت, دفاع از اصول اخلاقی, عدم مداخله در جزئیات و پویایی شریعت اشاره کرد.

یکی از راه های فوق العاده تجدیدنظر از آرا, اعتراض رئیس قوه قضائیه به رای صادره است. مبنای این اعتراض چیست و آیا رئیس قوه قضائیه به عنوان یک مرجع تجدیدنظر محسوب می شود یا خیر؛ آن چه از قوانین مدون برمی آید این است که مبنای این اعتراض به دو مصوبه مجلس برمی گردد: یکی ماده 2 قانون وظایف و اختیارات رئیس قوه قضائیه مصوب 1378 و دیگری تبصره 2 ماده 18 قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب 1381. مقاله حاضر به بررسی مواد قانونی مذکور و مسایل پیرامون آن ها می پردازد.

فلاسفه اخلاق و سیاست از مفهوم حق به دو منظور کاملا متفاوت استفاده می کنند. آنان، همانند سایر علاقه مندان به حقوقlaw)) , این مفهوم را برای توصیف انواع خاصی از ترتیبات حقوقی به کار می برند؛ مواردی که در آن , فرد به موجب قوانین جاری کشور از آزادی , فرصت یا نفعی بهره مند می گردد. اما از مفهوم حق برای بیان برخی از مطالبات اخلاقی هم استفاده می کنند؛ از جمله: مطالبات راجع به حقوق قانونی ای که مردم اخلاقا باید از آن برخوردار باشند؛ مطالبات اخلاقی مربوط به نحوه برخورد و رفتار با یکدیگر؛ و مطالبات نظری مربوط به اصول بنیادین سازمان اجتماعی و سیاسی. هرچند تفکیک این کاربردهای اخلاقی و حقوقی از یکدیگر حائز اهمیت است، باید پذیرفت که بسیاری از مطالبی که در مورد حقوق اخلاقیmoral rights)) گفته می شود بر اساس اظهارات حقوق دانان درخصوص حقوق قانونیlegal rights)) تنظیم شده است. از این رو، بخش اول این فصل به بررسی نقش حق در حقوق(law) می پردازد، و در بخش های بعدی کاربرد گسترده تر حق در فلسفه اخلاق و سیاست بررسی می شود.

در این نوشتار با طرحی جهانی در زمینه حقوق خانواده در اسلام که توسط یکی از دانشگاه های آمریکا فراهم آمده است آشنا می شویم. این طرح با آن که نهایی نشده است ولی اطلاعات مفیدی در زمینه حقوق خانواده از حدود چهل کشور جهان که یا اصطلاحا مسلمان محسوب می شوند یا جمعیت قابل ملاحظه ای از مسلمانان در آن ساکن اند, ارایه می دهد. در این طرح, نقاط قوت و ضعفی وجود دارد که توجه به آن ها در کنار آشنا شدن با محورهای طرح مزبور می تواند برای پژوهشگران ایرانی مفید باشد. البته نقاط ضعف این طرح, با توجه به اهداف غیر علمی مؤسسه حامی طرح, به اندازه ای است که جایگاه آن را به حد یک طرح اطلاع رسانی و نه پژوهشی بنیادی تنزل می دهد و اهداف طرح به گونه ای پیش بینی شده است که احتمال شناسایی زمینه های جهانی سازی در عرصه حقوق خانواده را در کشورهای اسلامی تقویت می نماید.