نشریه مطالعات تاریخی
پیاپی 10 (زمستان 1384)

نهضت مشروطیت ایران با هدف استقرار عدالت در جامعه به وقوع پیوست. در منابع عمومی این دوره به صراحت از رهبری علما در جنبش سخن به میان آمده است؛ به گونه ای که بدون این حمایتها جنبش به نتیجه ای دست نمی یافت. با این وصف از همان ابتدای وقوع جنبش در کنار حرکت اصیل مردم، جریان دیگری هم دست اندرکار بود. این جریان البته به تنها چیزی که نمی اندیشید، استقرار موازین عدالت و احقاق حقوق مردم بود. ما در کتاب بحران مشروطیت در ایران به طور مشروح تکاپوی این جریان، اهداف و منویات آن و دستهای پشت پرده هدایت کننده اش را تشریح کرده ایم و نشان داده ایم که این جریان چه اهداف ریز و درشتی را سرلوحه کار خود قرار می داد...

پدیرش و تحمل سختی و مشتقات و حتی بذل مال و جان در راه حفظ میهن و پاسداری از ارزشهای معنوی و مادی برای ملتها، سهل و ساده و چه بسا لذت بخش باشد؛ اما تضییقات مادی و معنوی حاصل از منفعت و قدرت طلبی سردمداران کشورهای بیگانه، طاقت فرسا و تحمل ناپذیرند. جنگهای جهانی اول و دوم بر اثر رقابت و فزونخواهی دولتهای اروپایی درگرفت، ولی دامنه و تبعات آن کشور ایران را نیز شامل گردید. کمبود و قحطی نان از جمله پیامدهایی است که در هر دو جنگ گریبانگیر مردم ایران شد...

مسعود میرزا ملقب به ظل السلطان، چهارمین فرزند ناصرالدین شاه، به سال 1266 ق زاده شد. به سبب مرگ برادران بزرگ تر، فرزند ارشد شاه به شمار می رفت. مادر ظل السلطان، عفت السلطنه از طایفه قاجار نبود، از این رو ناصرالدین شاه فرزند دیگرش مظفرالدین میرزا را به ولیعهدی برگزید. او سه سال از ظل السلطان کوچک تر بود. مسعود میرزا با لقب یمین السلطنه در یازده سالگی به حکومت مازندران فرستاده شد. پس از آن سه بار به حکومت فارس و به سه بار نیز به حکومت اصفهان منصوب شد که آخرین بار از 1291تا 1325 ق حکمرانی او بر اصفهان 34 سال به طول انجامید.

در بین دولتمردان رژیم پهلوی، امیرعباس هویدا از معدود افرادی است که در طی بیش از سی سال حضور در مصادر مختلف اداری و سیاسی - و از جمله مهم ترین آنها، نخست وزیری - هرگز از پیشینه خانوادگی خود سخن نگفت. او تنها در دست نوشته های خاطره گونه ای که در چند شماره سال نامه دنیا به چاپ رسید، به نقل گوشه ای از خصوصیات اخلاقی پدرش پرداخت و مشاهدات خویش را از سفر با او به شامات برشمرد. بر همین اساس بود که سابقه خانوادگی او، همواره در هاله ای از ابهام قرار داشت تا جایی که مامورن ساواک در گزارشهای خود، گاهی حتی نام پدر او را به اشتباه ثبت می کردند...

انقلاب اسلامی ایران پدیده اعجاب انگیز قرن بیستم است. موجی که این خیزش عظیم مردمی در سال 1357 در دنیا به راه انداخت چنان غافلگیرانه بود که بسیاری از قواعد سیاسی حاکم بر روابط بین الملل را دستخوش تغییر کرد و تصویری را که مطبوعات و رسانه های غرب بویژه آمریکا از ایران در اذهان ملتهایشان ساخته بودند فروریخت. در ادبیات سیاسی آنها پدیده انقلاب اسلامی در کشوری که از آن همواره به متحد مطیع و سربه زیر و جزیره ثبات یاد می کردند با هیچ کلمه ای الا «فاجعه» قابل توصیف نبود...

در این شماره از فصلنامه مطالعات تاریخی یازده سند کوتاه را می خوانید که عمدتا فرمانهای «دفتر مخصوص شاهنشاهی» در مورد لقبهای محمدرضا پهلوی است. دوره زمانی این فرمانها به دهه 54-1344 باز می گردد و شروع آن زمانی است که در 24 شهریور 1344 دو مجلس شورای ملی و سنا در نشست مشترکی لقب «آریامهر» را برای خطاب قرار دادن محمدرضا پهلوی تصویب کردند. گفته می شود واضح این واژه محمدصادق کیا بوده است، همان کسی که برای احیای زبان ایران باستان می کوشید و مایل بود الفبای تازه ای در زبان فارسی به کار گرفته شود...