نشریه مطالعات تاریخی
پیاپی 15 (زمستان 1385)

نهضت مشروطیت، یکی از روشن ترین آوردگاه های همکاری و جدایی میان علمای شیعه است. در این مقاله کوشش شده تا با بررسی تاریخی همگرایی ها و واگرایی های مهم در میان جریانهای فکری شیعی، چگونگی این موضوع در واقعه بزرگ مشروطیت، بررسی شود. در این مقاله گروه های متعدد علمای فلسفی اندیش مورد بررسی قرار گرفته اند. طبیعی است جامعیت مقاله زمانی خودنمایی خواهد کرد که قیاسی فراگیر میان علمای فلسفی اندیش و مخالف آن مدنظر قرار گیرد که امید است در فرصتی دیگر بدان پرداخته شود...

جنبش مشروطه هر چند ریشه غربی داشت ولی تعدادی از بزرگترین مجتهدان دوران مشروطیت، تفسیری متناسب با آموزه های دینی و بومی عصر خود را از مشروطه ارائه دادند و کوشیدند آن را به کرسی بنشانند. آخوند ملامحمد کاظم خراسانی (1329-1255 ق)، حاج میرزا حسین تهرانی (متوفی 1326 ق)، آقا شیخ ملاعبداله مازندرانی (1331-1259 ق) در نجف، حاج آقا نور الله اصفهانی و آقا نجفی اصفهانی در اصفهان، و عبدالحسین لاری در فارس و شیخ ذبیح الله مجتهد قوچانی و میرزا محمدآقا زاده در خراسان، از مشروطه حمایت کردند...

انقلاب مشروطیت نقطه عطفی در تاریخ ایران محسوب می شود؛ از جمله نتایج این انقلاب، بروز اختلافات و درگیری هایی میان موافقان و مخالفان آن بود که برخی از این درگیری ها به درون خانواده قاجار باز می گردد. کسانی چون سالارالدوله، پسر سوم مظفرالدین شاه، که سالها در غرب کشور حاکمیت داشت در هر فرصتی، به هواخواهی گروهی چه مشروطه خواه و چه مستبد شورش می کرد. و در این راه به دلیل نفوذش در مناق غربی کشور، ایلاتی را با خواسته های خود همراه ساخته بود...

تا دویست سال پیش، سرزمینهای وسیعی در دو سوی شرقی و غربی دریای خزر، در مشرق فلات ایران (افغانستان) و در خلیج فارس، چون مجمع الجزایر بحرین به ایران تعلق داشت. هر یک از این سرزمینها به شکلهای گوناگون نظیر جنگ، توطئه و دسیسه دولتهای خارجی، شورش و عصیانگری، قرارداد و معاهده دو جانبه یا چند جانبه و یا در نتیجه منازعه ای سیاسی و حقوقی درازمدت از پیکره ایران جدا گردیده اند...

امروزه احزاب یکی از مهمترین نهادهای سیاسی و اجتماعی و رابط بین دولت و مردم هستند. در نظامهای مردم سالار ماقبل مدرن، از آنجا که دمکراسی به طور مستقیم اعمال می شد، نیازی به نهادهای حد واسط نبود. به عبارت دیگر زمانی که به واسط رشد جمعیت و مشکلات فنی و ابزاری، حکومت نخبگان منتخب اکثریت مردم جایگزین دمکراسی مستقیم شد، ضرورت وجود نهادهای حد واسط نیز احساس گردید...

اسناد بدون شرح این شماره از فصل نامه مطالعات تاریخی به انتخابات دوره بیست و سوم مجلس شورای ملی در سال 1350 ش اختصاص دارد که در آن به یکی از شگردهای حزب ایران نوین برای پیروزی نامزدهایش در انتخابات، از زبان ساواک، اشاره شده است. حزب ایران نوین در دهه چهل و اوایل دهه پنجاه، به ظاهر حزب حاکم بود و دولتمردان و کارگزاران حکومت، عمدتا در آن عضویت داشتند...