فهرست مطالب

آینه معرفت - پیاپی 10 (بهار 1386)

فصلنامه آینه معرفت
پیاپی 10 (بهار 1386)

  • 184 صفحه، بهای روی جلد: 5,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1386/02/19
  • تعداد عناوین: 7
|
  • احمد بهشتی صفحه 1
    در این مقاله، ابتدا به اجمال پیشینه معاد و سپس آرای جمعی از فرهیختگان عالم اسلام تا عصر حاضر مرور می گردد.
    با توجه به اینکه مستفاد از آیات قرآنی و احادیث، معاد جسمانی است و بزرگان عالم اسلام تعبدا یا تعقلا آن را پذیرفته اند، این پرسش مطرح می شود که آیا معاد جسمانی، مثالی است یا عنصری؟ صدرالمتالهین و برخی از پیروانش و پیش از آنها سهروردی و غزالی معاد مثالی را پذیرفته اند. هر چند شواهدی وجود دارد که صدرا میان حوزه ایمان و حوزه عقل تفکیک کرده و به لحاظ اعتقادی - همچون ابن سینا طرفدار معاد عنصری بوده و بدن معاد را همین بدن عنصری دنیوی شمرده است. قاضی سعید قمی با نقد نظریه ابن سینا و صدرا و با توجه به حرکت جوهری جسم و استمرار رابطه نفس و بدن و اینکه حشر عنصری همین بدن دنیوی از ضروریات اسلام است و با توجه به شواهد روایی کوشیده است که معاد جسمانی عنصری را اثبات کند.
    کلیدواژگان: معاد، معاد روحانی، معاد جسمانی، بدن عنصری، بدن مثالی
  • دکترحسن سعیدی صفحه 19
    در پیشینه تاریخی اندیشه انسانی، موضوعات و مسائل بسیاری میان اندیشه وران مطرح شده که برخی از آنها در رفع مشکلات فکری و یا اجتماعی و در تعیین خط سیر زندگی بشر نقش بنیادین داشته و دارند و برخی نیز صرفا انتزاعی بوده و ارتباطی وثیق با زندگی انسان نداشته اند. اصالت ماهیت و وجود و تشکیک وجود از جمله مباحثی است که در فلسفه اسلامی مورد توجه فیلسوفان و اندیشه وران اسلامی بوده و با آنکه در فلسفه مشاء به صراحت عنوان نشده، در حکمت اشراق و حکمت متعالیه بسیار مورد توجه بوده است. بر اساس ذهنیت حاکم بر این مسئله، این پرسش مطرح می شود که چه اثر معرفتی بر اصالت وجود مترتب است؟ نگارنده مقاله با به کارگیری روش تحقیق کتابخانه ای کوشیده است تا برخی از آثار و نتایج فلسفی و کلامی این مسئله را بیان نماید. تبیین صحیح توحید اعم از ذاتی، صفاتی و افعالی؛ تبیین علیت خداوند و حفظ مسانخت و تناسب میان علت و معلول؛ تبیین تشخص؛ توجیه وجود رابط؛ چگونگی حصول شناخت؛ ربط عالم طبیعت با عالم عقول)صدور کثرات(و تبیین حمل در قضایا را می توان از جمله آثار مترتب بر مسئله اصالت و تشکیک وجود دانست.
    کلیدواژگان: توحید، اصالت وجود، اصالت ماهیت، امکان فقری، مسانخت علت و معلول
  • زکریا بهارنزاد صفحه 43
    برخی از کسانی که درباره ابن عربی تحقیق و پژوهش نموده اند، گفته اند اصطلاح وحدت وجود در آثار او به کار نرفته و خود وی نیز به این نظریه معتقد نبوده است و افزوده اند این اصطلاح را شارحان و مفسران ابن عربی به کار برده اند. در این مقاله، این دیدگاه مورد نقد قرار گرفته و از سه طریق اثبات گردیده است که هم این اصطلاح در آثار ابن عربی به کار رفته و هم او عارف وحدت وجودی بوده است. این راه ها عبارت اند از:1. تصریحات ابن عربی: او در دو کتاب رساله فی التصوف و کتاب المعرفه به اصطلاح وحدت وجود تصریح کرده و در برخی از دیگر آثار خود نیز به جای وحدت وجود اصطلاح»توحید وجودی«را به کار برده است.
    2. تصریحات مخالفان ابن عربی: مخالفان ابن عربی مانند ابن تیمیه حنبلی و علاءالدوله سمنانی او را طرفدار وحدت وجود خوانده و به همین دلیل او را تکفیر کرده اند.
    3. معنا و مفهوم وحدت وجود در آثار ابن عربی: در آثار ابن عربی گزاره های زیادی وجود دارد که شارحان و حتی مخالفان وی از آنها وحدت وجود را فهمیده اند. در این مقاله گزاره های ناظر به وحدت وجود که در کتاب فصوص الحکم آمده به شرح زیر اثبات گردیده است: الف. اثبات وحدت وجود از طریق تشبی هات و تمثیلات؛ ب. اثبات وحدت وجود از طریق گزاره های وجودشناختی؛ ج. اثبات وحدت وجود از طریق گزاره های انسان شناختی؛ د. اثبات وحدت وجود از طریق گزاره های کی هان شناختی؛ه. اثبات وحدت وجود از طریق گزاره های ناظر به نظریه ی تجلی و ظهور.
    کلیدواژگان: تجلی، وحدت وجود، وحدت شهود، فیضان، احد، کیهان شناسی، انسان شناسی
  • محمد امین شاهجویی صفحه 67
    سرنوشت حکمت و فلسفه اسلامی در ایران و مقایسه آن با دیگر سرزمین ها موضوعی است که مستشرقان بدان پرداخته و درباره آن اظهار نظر کرده اند. نظریه غالب در محافل رسمی شرق شناسی آن است که فلسفه اسلامی با ابن رشد خاتمه یافته، اما بر خلاف این نظریه رایج، هانری کربن، فیلسوف، اسلام شناس و خاورشناس بزرگ فرانسوی معتقد است که نه تنها این گونه نیست، بلکه فلسفه در جهان اسلام به ویژه در ایران، که مهد تشیع و تفکر شیعی است، از دیرباز حیاتی مستمر داشته است و پس از ابن سینا، برخلاف آنچه در غرب با جایگزینی ابن رشد اتفاق افتاد، در ایران، این حکمت با سهروردی و ابن عربی و نیز در سایه آموزه های معنوی امامان شیعه)ع(تداوم و استمرار یافته، به سیر اعتلایی خود ادامه می دهد تا آنکه در دوران صفویه، توسط ملاصدرا و اسلاف و اخلاف او به طرز باشکوهی احیا می شود و دوره بسط، توسعه، تکامل و شکوفایی خود را می گذراند. در مقاله حاضر کوشش خواهد شد تا نظریه مزبور در برابر نظریه مرسوم در میان شرق شناسان، با پژوهش در آثار هانری کربن از رهگذر تبیین ارتباط وثیق و پیوند عمیق میان حکمت اسلامی و باورهای معنوی شیعی، علوی و ولوی، و مبتنی بر رویکرد باطنی آموزه های شیعی تحلیل و تبیین و دلایل و شواهد آن ارائه گردد.
    کلیدواژگان: هانری کربن، اسلام، حکمت اسلامی، تشیع، ایران
  • قربان علمی صفحه 99
    پیشینه گرایش به معرفت دین با خود دین برابر است، اما بررسی روشمند و علمی آن در دوره معاصر شکل گرفته است. علامه محمدحسین طباطبایی از معدود افرادی است که در دوره معاصر، در جهان اسلام، به بررسی روشمند و علمی دین پرداخته است. وی در عرصه های گوناگون معرفت دینی کنکاش و نوآوری هایی در تعریف، ضرورت، خاستگاه دین و نقش آن در زندگی انسان ارائه نموده است. او در تبیین مسائل مربوط به دین، با بهره گیری از روش»تفسیر قرآن با قرآن«و دلایل عقلی و براهین منطقی، تحلیل هایی را ارائه می دهد که مطالعات نظام مند بعدی در گستره رهیافت های مطالعات دینی صدق ادعای ایشان را اثبات می کند. علامه طباطبایی معتقد است که مفاهیم خدا و دین با طبیعت عقلانی و منطقی بشر و همچنین با تمایلات فطری و ذاتی او ارتباط دارد و نیازی به جستجوی علل خاص روانی و یا اجتماعی برای آن نیست و در عین حال که دلیل پیدایش دین را وحی الهی، و عقل و وجدان)فطرت(انسان را منشا دینداری و توجه انسان به خدا می داند، نقش جامعه را در ظهور دین نیز ضروری می داند.
    کلیدواژگان: طباطبایی، دین، دین پژوهی، منشاء دین، دینداری، فطرت، وحی
  • اکبر عروتی موفق صفحه 117
    حکمای اسلامی درصددند به استدلالی عقلی راه یابند که در آن مخلوقات واسطه اثبات حق تعالی نباشند. ابن سینا نخستین فردی است که چنین شیوه ای را اتخاذ و برهانی بر این اساس ابداع کرده است. او برهان معروف خود را که از تقسیم موجود به واجب و ممکن و نیازمندی ممکن در وجود به مرجح و امتناع دور و تسلسل علل می باشد، برهان صدیقین نامیده و مدعی است که این برهان بر سایر براهین شرافت دارد. پس از ابن سینا، فلاسفه مسلمان نظیر شیخ شهاب الدین سهروردی، صدرالمتالهین شیرازی، حاج ملاهادی سبزواری و علامه طباطبایی تلاش کردند تا با مقدمات کمتری استدلال خود را بیان نمایند؛ علی هذا تقریرهای متعددی از برهان صدیقین در فلسفه اسلامی ارائه شده است. برهان صدیقین در حکمت متعالیه با برهان صدیقین مطرح شده در فلسفه مشاء تفاوت هایی دارد، به همین دلیل ملاصدرا آن را شایسته عنوان صدیقین نمی داند، ولی طرح برهان صدیقین در حکمت اشراق به طرح آن در حکمت متعالیه نزدیک، اما نسبت به آن ناقص می باشد. برهان صدیقین پس از صدرالمتالهین کامل تر شده، بدین ترتیب که از مقدماتش کاسته شده و هدف برهان روشن تر و راه رسیدن به آن کوتاه تر گردیده است. کامل ترین و دقیق ترین تقریر برهان صدیقین پس از ملاصدرا از سوی علامه طباطبایی ارائه شده است.
    کلیدواژگان: برهان صدیقین، اصالت وجود، تشکیک وجود، بساطت وجود
  • نرگس نظرنژاد صفحه 141
    مقاله حاضر می کوشد تا تحلیل و توجیه معرفتی ایمان دینی را از دیدگاه جان هیک، فیلسوف دین معاصر، طرح و بررسی کند. بدین منظور، در خصوص تحلیل ایمان دینی، نخست به اجمال، پیش فرض ها و بسترهای تاریخی دیدگاه هیک مطرح می گردد و سپس به تفصیل بیان می شود که چگونه به اعتقاد هیک، ایمان دینی ماهیتی تفسیری دارد. همچنین در خصوص توجیه معرفتی ایمان دینی، دیدگاه هیک در باب مشابهت تجارب دینی و تجارب حسی از جهت توجیه اعتقادات مبتنی بر آن ها بررسی شده است.
    کلیدواژگان: ایمان دینی، توجیه معرفتی، تجربه دینی، جان هیک