فهرست مطالب

اندیشه دینی - پیاپی 10 (بهار 1383)

فصلنامه اندیشه دینی
پیاپی 10 (بهار 1383)

  • تاریخ انتشار: 1383/02/11
  • تعداد عناوین: 11
|
  • مقالات فارسی
  • علی ارشد ریاحی صفحات 3-20
    در این مقاله ابتدا نظریه «مثل» مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور مهم ترین ادله اثبات این نظریه در فلسفه شیخ اشراق و ملاصدرا و همچنین مهم ترین اشکال های ابن سینا و امام فخر رازی به آن، مورد تحلیل، نقد و بررسی قرار گرفته و با استدلال معلوم شده است که نه ادله آن دو فیلسوف برای اثبات این نظریه صحیح است و نه اشکال های این دو دانشمند برای انکار آن، بنابراین به علت عدم دلیل اثبات و نه به خاطر وجود دلیل بر بطلان، نمی توان این نظریه را تایید کرد.
    در بخش دوم برداشت های ملاصدرا از آیات قرآن، تحت تاثیر نظریه «مثل» مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور کلیه مواردی که ملاصدرا تحت تاثیر این نظریه معنایی خلاف معنای ظاهر آیات قرآن ارایه داده است، از کتب تفسیری و فلسفی او جمع آوری شده است. سپس با توجه به روایات، آیات، قرائن عقلی و لفظی صحت و سقم برداشت های ملاصدرا از آن آیات، معین شده است. در اثر این تحقیق معلوم شده است که هیچ یک از چهار تفسیری که ملاصدرا تحت تاثیر این نظریه مطرح کرده است، صحیح نیست.
    کلیدواژگان: مثل، ملاملاصدرای شیرازی، ابن سینا، امام فخر رازی، شیخ اشراق
  • سید حسن حسینی سروری صفحه 21
    هدف مقاله حاضر، بررسی ریشه ها و خاستگاه های ظهور و بروز نظریه تکثرگرایی دینی در حوزه معرفت شناختی کلام مسیحیت و مقایسه آن با نگرش اسلامی در این خصوص است. در ابتدا به چند اصل در زمینه بروز و ظهور نظریات جدید در کلام جدید و فلسفه دین اشاره شده است و به دنبال آن، علل و عوال معرفتی و تاریخی ظهور نظریه تکثرگرایی دینی در حوزه معرفتی مسیحیت مورد بررسی قرار گرفته است.
    مقاله حاضر در صدد اثبات این فرض است که مساله تکثرگرایی، اساسا و ماهیتا، ریشه ای مسیحی دارد، بنابراین، هر گونه اسلامی کردن نظریه تکثرگرایی که بر اساس ریشه ها و خاستگاه های خاص خود بروز کرده است، مغالطه و اشتباهی بین است. به اعتقاد مولف، تکثرگرایی در اسلام، مبنا و ماهیتی خاص دارد و اسلام همواره منادی نظریه «تکثرگرایی در دین» بوده است، منتها نه از آن جهت که واکنش و یا عکس العمل، و یا نتیجه قهری و یا طبیعی سلسله ای از حوادث باشد، بلکه بدین معنا که خود مبنایی مستقل و ماهیتی روشن و تعریف و تفسیر ویژه ای در تعالیم اسلامی دارد.
    کلیدواژگان: تکثرگرایی، معرفت شناختی، کلام مسیحیت، نگرش اسلامی
  • علی محمد ساجدی صفحه 41
    مقاله حاضر ناظر به بررسی دو نظریه فاعلیت بالقصد و فاعلیت بالتجلی است که به ترتیب از سوی متکلمان، عرفا و صدرای شیرازی پیرامون رابطه خدا با جهان مطرح شده است. رویکرد اصلی مطالب آن تبیین نظریه فاعلیت بالتجلی صدراست، و این موضوع به دنبال نقد آرای متکلمان توسط ملاصدرا و با محوریت مباحث زیر به بحث نهاده می شود:1- طریقه و شیوه استدلال صدرا برای حل پارادوکس «نفی غرض در فعل باری» از یک سو و «اثبات غرض در افعال او» از سوی دیگر.
    2- راه حل صدرا برای رفع اشکال موجبیت و الزام در فعل باری، یعنی توهمی که از ناحیه متکلمان به وجود آمده، و تاکید او بر دو عنصر علمیت و رضامندی در نظریه فاعلیت ایجادی و سرانجام اثبات قدرت و اختیار مطلق باری تعالی.
    3- تبیین صدرا از نظریه مقصود بالذات و غایه الغایات بودن حق تعالی در نظام هستی.
    4- بیان ادله و مبانی صدرا در نظریه فاعلیت بالتجلی و ذکر نسبت آن با آرای عرفا.
    کلیدواژگان: فاعلیت بالقصد، فاعلیت بالتجلی، صدرالمتالهین شیرازی، متکلمان
  • محمد جواد سلمانپور صفحه 63
    هرمنوتیک و کیفیت فهم فقهی کتاب و سنت به عنوان دین و شریعت دو بحث بسیار مهم محافل علمی و حوزوی است و از جهات متعددی مورد کند و کاو و نقد و نظر قرار گرفته است. نتایج بحث از هر دو موضوع، اساس بسیاری از مباحث دیگر و نگرش های مختلف در حوزه علوم اجتماعی و انسانی می باشد. دانش اصول فقه مهم ترین منبع دریافت اصول، قواعد و کیفیت فهم فقهی است. مباحث الفاظ، ظهورشناسی و حجیت ظهور در آن دانش ارتباط وثیقی با معناشناسی و شاخه مهمی از هرمنوتیک معاصر دارد، اگر چه خواستگاه هرمنوتیک در غرب با هرمنوتیک در اصول فقه متفاوت است. این مقاله در صدد است جایگاه هرمنوتیک و معناشناسی را در حوزه فهم فقهی قرآن و روایات و ارتباط آن با علم اصول فقه بررسی و تبیین نماید و برای این منظور بحث مختصری درباره معناشناسی و ادوار هرمنوتیک آورده شده است.
    کلیدواژگان: فهم فقهی، هرمنوتیک، معناشناسی، متون وحیانی
  • احد فرامرز قراملکی صفحه 85
    شناخت آرای منطقی دوانی، رهبر مدرسه جلالیه در حوزه فلسفی شیراز، در فهم تطور تاریخی اندیشه های منطقی در فرهنگ اسلامی، اهمیت بسزایی دارد. آثار دوانی به دو گروه منطقی و فرامنطقی قابل تقسیم است. شرح رساله اثبات عقل مفارق و نوشته های متعدد دوانی در حل شبهه جذر اصم را نوشته های فرامنطقی می دانیم که در آن ها به بحث از صدق، مناط و تفسیر آن می پردازد. حواشی وی بر آثار منطقی پیشینیان که غالبا محدود به مباحث آغازین منطق است، نوشته های منطقی وی را تشکیل می دهد. دوانی در منطق نگاری، پیرو منطق نگاری دو بخشی است و غالبا به آثار قرن هفتم و هشتم ق. معطوف است. نسبی انگاری بداهت و نظری بودن، حمل پذیری جزیی حقیقی، شخصیه انگاری قضیه طبیعی، ذهنیه انگاری سالبه المحمول و نقد مبنای عدم استلزام صدق آن نسبت به وجود موضوع از آرای منطقی دوانی است.
    کلیدواژگان: جلال الدین دوانی، جذر اصم، کل کلامی کاذب، اثبات عقل مفارق، سالبه المحمول، طبیعیه
  • قاسم کاکایی صفحه 97
    در این مقاله ابتدا دیدگاه سمنانی در مورد وحدت عرفانی بیان شده آن گاه انتقادات وی نسبت به نظریه وحدت وجود و شخص ابن عربی مطرح گشته و سپس در پاسخ این سوال که وی چگونه می تواند در عین عارف بودن نظریه وحدت وجود را قبول نداشته باشد، پنج توجیه و احتمال، از ضعیف به قوی، ارائه شده است. توجیه چهارم و پنجم بیش از همه مرضی نگارنده قرار گرفته و سپس این نتیجه حاصل شده که سمنانی بیانگر وحدت شهود است نه وحدت وجود.
    کلیدواژگان: علاء الدوله سمنانی، محیی الدین ابن عربی، وحدت وجود، وحدت شهود
  • عبدالرسول کشفی صفحه 123
    مبناگروی قدیمی ترین نظریه در باب «توجیه» است. در این نظریه مجموعه باورهای انسان به یک ساختمان تشبیه می شود: همان طور که هر ساختمان دارای دو قسمت زیر بنا و روبناست و روبنا به زیربنا متکی است، مجموعه باورهای انسان نیز چنین است: بعضی باورها زیربنایند و باورهای دیگر روبنا، و روبناها به زیربناها متکی اند. در این مقاله، ضمن بیان اصول مبناگروی و انواع آن، به مهم ترین برهان حامیان این نظریه یعنی «برهان تسلسل» می پردازیم و نشان می دهیم که این برهان بیش از آن که به سود نظریه یاد شده باشد به نفع نظریه رقیب، یعنی: تلائم گروی است.
    کلیدواژگان: مبناگروی، برهان تسلسل، تلائم گروی، توجیه
  • چکیده مقالات انگلیسی به فارسی
    صفحات 133-135
  • مقالات لاتین
  • جایگاه مطالعات سهروردی در غرب
    مهدی امین رضوی صفحات 3-18
    شهاب الدین سهروردی در فلسفه اسلامی از ویژگی های خاصی برخوردار است که او را از همه فلاسفه مشائی و بسیاری از عرفا متمایز ساخته است. معمولا هانری کربن را اولین کسی می دانند که شیخ اشراق و آثار او را به متفکران غرب شناسانده است.
    این مقاله بر آن است تا گزارشی خلاصه و تاریخی از تحقیقات انجام شده توسط متفکران غربی در مورد سهروردی را به دست داده، نحوه ارزیابی آن ها را از سهروردی، قبل و بعد از کربن، نشان دهد.
  • مفهوم ولایت یا عشق در مثنوی معنوی: از دیدگاه شیعی
    شهرام پازوکی صفحات 19-32
    در تاریخ اسلام، سه طریق اصلی تحقیق در دین اتخاذ شده است: 1- نقلی، 2- عقلی، 3- قلبی. از میان این سه، فقط طریق عارفان و مشایخ بزرگ صوفیه، طریق قلبی است که مبتنی بر علم حضوری و کشف و شهود حقایق است. از طرف دیگر عرفان از جهت نسبتش با اسلام، برخاسته از لطیفه ولایت است. ولایت به معنای عرفانیش، باطن رسالت و مقام معنویت اسلام که پس از رسول اکرم (ص) به واسطه حضرت علی (ع) استمرار یافت. از این حیث عارفان مسلمان همگی از این خوان معنوی مستفیض می شوند و بنابراین می توان گفت که شیعی هستند. چون رکن اصلی تشیع نیز اعتقاد به همین لطیفه ولایت است که آن را از رسالت که مقام ظاهر دین است جدا می سازد و مسایل فقهی و کلامی حادثه، فرعی و جنبی است. مثنوی مولوی با تاکید بر طریق قلبی و شهودی متکی بر اصل ولایت است و به یک معنی می توان گف در آن شئوون و جوانب و لطایف ولایت طرح می شود و مسایل مختلف دینی از همین منظر نگریسته می شود.
  • چکیده مقالات فارسی به انگلیسی
    صفحات 33-40
|
  • Dr. A. Arshad Riahi Pages 3-20
    In this article, first, the thesis of “Ideas” is investigated and criticized. Then, the most important arguments of Suhrevardi and Sadra in support of, and the most important objections of Avicenna and Fakhre Razi to this thesis are analyzed, and criticized. It is proved that neither the argument of those two philosophers to prove this thesis, nor the objections of the two scholars to reject it are valid. Thus, this thesis cannot be confirmed because of the lack of convincing proofs, not because of objections against it. In the second part of this article, Sadra’s interpretations, influenced by the thesis of “Ideas”, are studied. For this purpose, all Sadra’s interpretations of verses that under the influence of this thesis have offered meanings different from their literal ones are gathered from his philosophic and interpretative works. Then, in the light of traditions, Quranic verses, and rational and verbal circumstantial evidences, his interpretations are verified. In this research, it is proved that none of Sadra’s four interpretations that are under the influence of this thesis is valid.
  • Dr. S. H. Hosseini Sorori Page 21
    This paper intends to compare and contrast the roots and background of the theory of religious pluralism in the field of Christian and Islamic epistemology. This paper starts with a discussion of a few principles regarding the emergence of new theories in modern theology and philosophy of religion. Then, it follows to investigate the epistemological and historical reasons behind the theory of religious pluralism in Christianity. This paper tries to prove that in essence pluralism has its roots in Christianity. Hence, any attempt to islamicize pluralism, which has its own roots and social backgrounds, is a big mistake. Of course, towards the end of this paper, it is argued that pluralism has its own particular origin and essence in Islam. Islam has always been the harbinger of the theory of "Religious Pluralism", not in the sense that it has been a reaction to any event, but it enjoys its own independent and clear essence and has a certain definition in Islamic teachings.
  • Dr. A. M. Sajedi Page 41
    The relationship between God and creation of world is one of the most important problem for theologians and lots of philosophers. So this essay describes the two theological and mystical theories about it. First, causality through intention (Faaliyat bi al-Qasd) as thesis of the speculative theologians. Second, causality through self-disclosure (Faaliyat bi al-Tajally) as theory of Gnostics and Mulla Sadra in his transcendental wisdom (Hikmat al-mutaalia).Moreover, this article tries to solve these following problems from Sadra’s viewpoint:1- There is a paradox in above subject: Negation of goal in God's creating act, in some theology sources, in spite of the verification goals, in other sources of Islamic theology. 2- According to the some theologians, all of the philosophers had rejected the free will of God and denied any intention in God's creating act. How can Sadra defend philosophers? He proves God’s power and freedom in creating act based on two factors, knowledge and intention. 3- In creating act, God does not pursue anything except his own essence. So, He is the aim of all aims. How can we explain this?4- How does Sadra prove causality through self-disclosure, and what is its relation to the mystical theory?
  • Dr. M. J. Salmanpour Page 63
    Hermenutics and the quality of Canonical Understandin of the Quran and Hadith as religion and sacred law are two significant issues in scientific and religious circles, and can be studied from different perspectives. The results of investigation on these two issues have become the source of various researches in social sciences and humanities. The knowledge of the fundamentals of jurisprudence is essential to quality canonical understanding. Issues such as mere verbal utterances, surface meanings, and validity of surface meanings are in direct relation with semantics and important trends in contemporary hemeneutics. Although the roots of hermeneutics in the west are different from the fundamentals of jurisprudence, this paper tends to clarify the position of hermenotics and semantics in the field of canonical understanding of the Quran and Hadith and its relation to fundamentals of the science of jurisprudence. In this regard, the basics of semantics and hermeneutics have been discussed briefly.
  • Dr. A.F. Gharamaleki Page 85
    Studying Al-Dawani's (1427-1510) logical opinions, as the leader of Jalalie school in Shiraz, is important to understand the development of logical thoughts in Islamic civilization. His legal works are classified in Logic and Meta Logic (philosophy of Logical). Commentary on Reasoning of Intellect and his treatises on Lair paradox, in which he wrote about truth, are examples of his last works. His glosses on the legal works belong to two- chapter structure (Logic of definition and Logic of proof). His glosses are on two recent centuries Logical works. Relativism of evidency, predicatability of Logical particular, reducing Natural proposition to singular proposition, denying validity of salebat–al-Mahmol are some of his logical opinions.
  • Dr. G. Kakaie Page 97
    In this article, first, Semnani’s view of the mystical unity has been discussed. Then, his oppositions to the theory of “unity of being” is explained, and then, in answering the question that how he could be a mystic and at the same time criticize “unity of being”, five possibilities and justifications, from the weakest to the strongest, have been discussed. The author has preferred the fourth and the fifth ones and has concluded that Semnani emphasizez "unity of vision" rather than " unity of being".
  • Dr. A. Kashfi Page 123
    Foundationalism is the most ancient theory on epistemic justification. This theory employs the metaphor of a building. Every building consists of two parts: foundation and superstructure. Superstructure always relies on the foundation. Man's beliefs are shaped in a similar fashion, i.e., some beliefs are foundations and some are superstructure. This article first shows the principles and different kinds of foundationalism and then discusses the most important argument of its supporters, namely, infinite regress argument, and finally shows that from this argument point of view the coherentists are in a better position than foundationalists.