فهرست مطالب

فصلنامه اندیشه دینی
پیاپی 11 (تابستان 1383)

  • تاریخ انتشار: 1383/05/11
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مقالات فارسی
  • محمد بیدهندی صفحه 1
    در انسان شناسی ملاصدرا، که به شدت متاثر از عرفان اسلامی است، انسان تنها موجودی است که دارای ماهیت مشخص و معین نبوده و همواره به سوی فعلیت ها و امکان های بی نهایت که در پیش روی دارد، مفتوح و منکشف است.
    ملاصدرا از طریق کشف و شهود و به کمک اصول فلسفه متعالیه به ویژه دو اصل حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول در پی تبیین نسبت انسان با عالم برآمده است. در هستی شناسی ملاصدرا فرض انسان بدون عالم و عالم بدون انسان امری غیرممکن می نماید. وی معتقد است انسان و مراتب وجودی او متناظر و مطابق با عالم و مراتب وجودی آن است، به گونه ای که احکام هر یک در خصوص دیگری صدق می کند.
    نگارنده در این نوشتار نخست رویکرد خاص ملاصدرا به انسان و به ویژه صفت «انفتاح و گشودگی» آدمی در برابر حقایق عینی و عوالم وجودی و سپس حذف دوگانگی بین انسان و عالم و تبیین ملاصدرا از رابطه ذهن و عین به عنوان ثمره اصلی رویکرد یادشده را مورد نقد و بررسی قرار داده است.
    کلیدواژگان: انسان، عالم صغیر، حرکت جوهری، اتحاد عاقل و معقول، عالم کبیر
  • مقاله انگلیسی
  • محسن جوادی صفحه 7
    در این مقاله مؤلف روی کردهای اصلی در حوزه معرفت شناسی اخلاقی در جهان اسلام را مورد بحث قرار داده است. ابتدا عقل گروی معتزله بررسی و با نظریه شهودگروی در فلسفه اخلاق غرب مقایسه شده است. نظریه اراده گروی دینی اشاعره و دلایل آن ها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. سپس روی کرد عقل گرایانه فیلسوفان مسلمان به معرفت شناسی اخلاقی شرح و تبیین شده است. در پایان به برخی از دیدگاه های متفکران مسلمان که حداقل در ظاهر روی کردی غیر واقع گرایانه و حتی غیر شناختی دارند پرداخته شده است.
  • مقالات فارسی
  • ماریه سیدقریشی صفحه 15
    بحث ارتباط دین و اخلاق، یکی از مهم ترین مباحث فلسفه دین محسوب می شود. درباره انحای ارتباط دین و اخلاق از دو دیدگاه می توان بحث کرد: 1. دیدگاه تاریخی و علمی 2. دیدگاه منطقی و نظری. مراد از دیدگاه تاریخی و علمی این است که بررسی شود در طول تاریخ بشری، دو پدیده دین و اخلاق در مقام عمل و واقع، و در گستره همه ادیان تاریخی، چه ربط و نسبت هایی با یکدیگر داشته اند. در این مقاله، این بررسی تاریخی مقصود نیست. اما منظور از دیدگاه منطقی و نظری آن است که معلوم شود به لحاظ نظری و منطقی، چه شقوقی برای ربط و نسبت این دو پدیده متصور است، فارغ از این که هر یک از این شقوق قائلی داشته باشند یا نه، و سپس قوت و ضعف های منطقی و نظری آن ها مورد بررسی قرار گیرد. مقصود ما در این مقاله، همین بررسی منطقی و نظری خواهد بود.
    کلیدواژگان: دین، اخلاق، حسن و قبح، هست و باید
  • احدفرامرز قراملکی صفحه 33
    خفری از فیلسوفان نام آور دوره فلسفی شیراز و وارث هر دو مدرسه رقیب جلالیه و صدریه، دو رساله مهم در پارادوکس دروغگو دارد. این معما که نزد منطق دانان مسلمان به نام شبهه جذر اصم معروف است از موضوع های بحث انگیز در دوره فلسفی شیراز می باشد. خفری در تک نگاری کوتاه نوشت، عبره الفضلاء، به تحلیل و نقد دیدگاه استاد آن روزگار خود، دوانی می پردازد و سپس بدون تقریر دقیق معما، سه راه حل ارایه می کند. وی رساله مفصل خویش به نام حیره الفضلاء را مطابق با ساختار نهایه الکلام دوانی نظام می دهد: مقدمه ای در ارایه چهار تقریر از معما، مقصد نخست در گزارش و نقد آرای دانشمندان سلف و مقصد دوم در ارایه پنج راه حل مولف. اگر چه دو رساله در دو زمان مختلف نوشته شده است اما خفری رساله دوم را در تکمیل رساله اول و ناظر به آن پرداخته است. خفری در حل معمای جذر اصم تاملات فرامنطقی فراوانی دارد: وی معمای جذر اصم را پارادوکس نما می انگارد و در حل آن راه حل های مختلف ارایه می نماید. اگر چه بنیان همه راه حل های خفری در هر دو رساله مبتنی بر انتخاب شق کاذب بودن «کل کلامی کاذب» و رفع اجتماع یا ارتفاع نقیضین بر اساس تمایز حیثیات، به ویژه دو گونه صدق و کذب است اما تشتت آرای یک فیلسوف در حل این معما خود معمای قابل تاملی است.
    کلیدواژگان: شبهه جذر اصم، کل کلامی کاذب، پارادوکس دروغگو، عبره الفضلاء، حیره الفضلاء، ارتفاع نقیضین، صدق، کذب
  • قاسم کاکایی، علی موحدیان عطار صفحه 45
    این جستار در صدد آن است تا پاسخی برای دو پرسش مهم در باب مساله وجه مشترک در اموری مانند عرفان، که دچار تنوع مصداقی و مفهومی زیادی اند، بیابد: یکی این که آیا امکان معرفی وجه یا مفهوم مشترک معنادار 1 در این گونه امور هست یا نه؟ دوم این که اگر هست چگونه می توان به این مفهوم دست یافت؟ این امر می تواند مبنای مفاهمه بر سر این گونه موضوعات را فراهم آورد.
    برای این کار، عرفان را به عنوان یکی از بارزترین مصادیق این گونه امور برگزیده و هفت فرض در پاسخ به پرسش نخست مطرح و آن ها را با مدل هایی عینی توضیح داده و سپس نقادی کرده است. این هفت فرض، شامل طیفی است که از نظریه های اشتراک در ذات طبیعی شروع می شود و به نظریه اشتراک لفظی صرف ختم می گردد، این مقاله آن فرض را که به وجود نوعی اشتراک معنوی عرفان ها در ذات اسمی می انجامد تایید و با مدل معروف فیل شناسی در تاریکی، اما با ملاحظات و قیودی خاص، تبیین می کند. بر اساس همین مدل، در پاسخ به پرسش دوم، راه رسیدن به این مفهوم یا وجه مشترک را تحلیل پدیدارشناسانه توصیف ها و تنوعات عرفان با تکیه بر فهم اجمالی و بسیطی که از این گونه پدیده های تجربی مفروض کرده است می داند.
    کلیدواژگان: عرفان، اشتراک معنوی، اشتراک لفظی، ذات طبیعی، ذات اسمی، پدیدارشناسی، شباهت خانوادگی، ذات گرایی
  • حسن کرمعلیان، سیدعلی اکبر حسینی صفحه 61
    تعلیم و تربیت همانند بسیاری از علوم دیگر به مثابه یک نظام یا سیستم است. بدین معنا که اجزا و عناصر خاص و متناسب با خود را دارد که باید مورد شناسایی و بررسی دقیق قرارگیرند. اسلام نیز به عنوان یک مکتب، دارای جهان بینی، فلسفه و نظام تربیتی خاص خود است. نظام تربیتی آن مدعی جامعیت، اصالت، استقلال، و برخوردار از تکثر منابع و نصوص است. مقاله حاضر به دلیل ضرورت نظریه پردازی در حوزه عناصر نظام تربیتی از یک سو، و کم توجهی به تحقیقات نظری- تحلیلی در باب تربیت اسلامی از سوی دیگر، به پژوهشی در خصوص عناصر نظام تربیت اسلامی اختصاص یافته و موضوع در قالب یک نظام شامل: اهداف، برنامه درسی، معلم، متعلم و ارزشیابی در دو سطح خرد و کلان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
    کلیدواژگان: عناصر تربیتی، انسان طبیعی، انسان آرمانی، تعلیم و تربیت اسلامی
  • حامد ناجی اصفهانی صفحه 77
    نظریه ذوق تاله یکی از نظریات ژرف درباره وجود و چگونگی اطلاق آن بر موجودات است، این نظریه که نخستین بار به طور رسمی در مدرسه فلسفی شیراز طرح گردید، چون مابین حوزه وجود و ماهیت تمایز واضحی اعتبار نکرده بود مورد انتقاد برخی فیلسوفان قرار گرفت. در مشرب فکری حکمت متعالیه این نظریه در دو رویکرد وحدت تشکیکی وجود و وحدت شخصی وجود قابل طرح است؛ و با عنایت به وحدت شخصی وجود که مقبول عرفای شامخین و مقررین متاخر حکمت متعالیه چون آقا میرشهاب الدین نیریزی قرار گرفته، نظریه ذوق تاله از جایگاه استواری برخوردار می گردد. گفتار حاضر کوششی در نشان دادن ارتباط نظریه ذوق تاله با وحدت شخصی وجود است.
    کلیدواژگان: وحدت شخصی وجود، وحدت تشکیکی وجود، ذوق تاله، اشتراک وجود، حقیقت وجود، اعتبارات وجود
|
  • Dr. M. Bidhendi Page 1
    In the philosophy of Mulla Sadra, "Man" is the only creature that has no specific limit.Mulla Sadra explains the Relation between "Man" and "Universe" by two philosophical principles, namely "trans-substantial motion" and "unity between the intelligent and the intelligible".In the ontology of Mulla Sadra, supposition of Man without universe is impossible.This paper, first, explains the specific approach of Mulla Sadra about "Man".Then, investigates the relation between "Man" and "Universe".
  • M. S. Qurayshi Page 15
    The relation between religion and ethics is one of the most important subjects in the philosophy of religion. We can approach this subject from two different viewpoints: 1- historical and scientific 2- logical and theoretical. In the historical and scientific approach the actual relation between religion and ethics in effect and during the history of mankind is discussed. This approach is not intended in this article. In the logical and theoretical approach we intend to find and discuss theoretically the possible views about the relation between these two phenomena ignoring whether these possible views have been held by some people or not. This is the purpose of this paper.
  • Dr. A. F. Gharamaleki Page 33
    Al-Khafri, a celebrated philosopher of Shiraz philosophical school and the inheritor of the two rival schools of Jalaliyya and Sadriyya, has written two important treatises on the liar paradox. This enigma, which is called al-jadhr al-asamm by Muslim logicians, is among controversial matters of Shiraz philosophical epoch. In a short monograph called Ibrat al-Fudala, al-Khafri deals with analysis and criticism of his master al-Dawani and then offers three solutions without presenting a precise formulation of the enigma. He organizes his detailed treatise, called Hayrat al-Fudala, in accordance with the structure of al-Dawani's Nihayat al-Kalam: An introduction, on presentation of four formulations of the enigma; the first aim, on the report and criticism of predecessors; and the second aim, on offering five solutions of the author. Although the two treatises are written in two different times, al-Khafri has written the second one in completion as well as consideration of the first. In solving the enigma of al-Jadhr al-asamm, al-Khafri has several meta-logical deliberations: He treats the enigma of al-jadhr al-asamm, as pseudo-paradox and offers various solutions for it. All of his solutions in both treatises are based upon choosing untruth of "all my words are untrue" and solving the problem of contradiction on the basis of distinction of modes especially two kinds of truth and untruth, divergence of opinions of a philosopher in solving that enigma is, itself, a considerable enigma.
  • Dr. Gh. Kakaie, A. Movahedian Page 45
    Some subjects, like mysticism, have very diverse meanings and applications. This article purposes to find a common meaning or sense for such subjects and to answer how we can reach this common meaning. Among these subjects, we have chosen mysticism and have found seven possible assumptions in answering whether we can find a common meaning for mysticism. Then we have discussed each of them. These assumptions make a spectrum from the theories that accept a natural essence for mysticism, to the theories that held that mysticism is a homonymous term. Finally we have preferred the famous model of elephantology but with some restrictions.
  • Dr. H. Karamalian, Dr. S. A. A. Hosseini Page 61
    Education like many other fields of knowledges and sciences is a system. This means that education has its own components and elements that should be studied precisely. Islam as a school of thought has its own world-view, philosophy and educational system. Its educational system claims that its point of views are genuine, comprehensive, independent. Islam has a great number of textbooks in his relation. This article studies Islamic educational elements in the frame work of a system which contains aims, curriculum, teacher, student and evaluation in two levels based on the necessity of theorizing in spectrum of educational elements and less attention to theoretical-analytic researches in Islamic education field.
  • Dr. H. Naji Page 77
    One of the most profound theories in mysticism and ontology is the theosophistical taste (Zawq-e Taaloh) theory; the theory that explains what the very Being (existence) is, and how it is attributed to beings, in other words, what relation is between Existence and existents.This theory was first suggested in Shiraz school philosophy. But, since it didnt make clear distinction between existence and quiddity, or in other words, between being of the thing and what the thing is, it was subjected to the criticism of some other philosophers.In transcendent theosophy thought, we can explain this theory by the view that Existence is One, and at the same time, it has different grades.With regard to the theory of individual unity of Being, which is accepted by some great mystics and some recent commentators of transcendent theosophy (to give an example, the great philosopher Agha Mir Shahabe Neirizi), this theory can be well established.This essay will try to show the relation between these two theories: the theory of individual unity of Being and the theosophistical taste (Zowq-e Taaloh) theory.