مجله پژوهش های فقهی
سال دوم شماره 1 (بهار 1385)

در دیدگاه الهی، انسان موجودی دوبعدی است و مرکب از جسم و روان و مساله سلامت و بیماری برای هر دو بعد انسان مطرح است. همان طور که جسم انسان به انواع بیماری ها مبتلا می گردد، روح او نیز چنین است. یکی از امراض روانی که انسان عصر حاضر در جوامع بشری به آن مبتلا ست، احساس حقارت و خودکم بینی است که به رغم شیوع آن متاسفانه از دیدگاه اسلام کم تر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در مقدمه این مقاله به تعریف و تبیین احساس حقارت پرداخته شده است، سپس در متن مقاله به علل و عوامل و آثار و تبعات آن اشاره کرده ایم و در قسمت آخر به راهبردهای درمان آن در منابع اسلامی پرداخته ایم.

با توجه به تکرار سوره حمد در نمازهای یومیه (اعم از نمازهای واجب و مستحب)، شناخت جایگاه آن برای نیایشگران مسلمان از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله با توجه به این که ثقل اصغر بیانگر راز و رمز قسمت های باطنی قرآن است، با امعان نظر به روایات، در آغاز به وجه تسمیه و راز و رمز اسامی و القاب این سوره توجه شده است؛ شامل ام الکتاب، فاتحه الکتاب، شفاء، اساس القرآن، الصلوه، الکافیه، الوافیه، سؤال و مسالت، دعا و شکر. در بخش دوم به امور زیر رهنمون می شویم: سوره حمد وابسته به عرشی الهی و سوره ویژه پیامبر و اسم اعظم الهی و عدل قرآن و شفاست. اثر وضعی برآورده شدن حاجات و دفع بلاها، و عمق گسترده معارف سوره حمد بخش پایانی این مقاله است.

در این مقاله نویسنده در مقام تفسیر این آیه و شان نزول آن و جهت احتجاج به آن و دلالت آن به عصمت و امامت حضرت علی (ع) و خلافت بلافصل آن جناب از پیامبر (ص) و معنای مباهله و اقوال مفسرین امامیه و عامه درباره فضیلت آن حضرت بحث خواهد نمود و ثابت خواهد کرد که تنها فردی که صلاحیت داشته که نبوت را در مسیرش حفظ و از دستبرد دنیاپرستان حفظ کند، امام علی(ع) بوده است.

از آن جا که انسان دائم در حرکت و سیر و سلوک است و حرکت او گاهی به سوی بالا و به اصطلاح سیر صعودی و گاهی به سوی پایین و سیر نزولی است،اگر زمام امور یک انسان در دست عقل و شرع باشد، قهرا سیرش صعودی خواهد بود و اگر تابع هوا و هوس باشد یعنی زمام امرش به دست نفس و هواهای نفسانی باشد سیرش نزولی و منتهی به اسفل السافلین خواهد بود.در این مقاله سعی شده که راه های پیروزی بر نفس و هواهای نفسانی نشان داده شود تا انسان ها در مبارزه با نفس آسان تر و روشن تر وارد معرکه شوند.

حوزه علوم دین یک نهاد فراملی است که از یک طرف از دیرینگی برخوردار است و از طرفی نیز در ابعاد جهانی مورد التفات، احترام، انتقاد و عنایت و دشمنی است که در آن، آموزش و مقوله پژوهش نیز پا به پای مقارنت و معاضدت تحولات آن مورد عنایت بوده است. در حال حاضر توجه به امر پژوهش در حوزه علوم دین عمیق تر و دغدغه اصلی فرهیختگان این دانشگاه عظیم ملی و بین المللی است که خود نقطه عطفی در فرایند تکاملی و تحولی این نهاد مقدس و تاثیر گذار دانشگاهی و حوزوی است. نگارنده ضمن مفهوم شناسی و پیشینه کاوی واژه حوزه دین در آغاز مقاله، عمده بحث را به سمت و سوی مقوله پژوهش جهت داده و با بیان مساله و اهداف و اهمیت و محوریت موضوع و سپس واژه شناسی در صدد تبیین نظام علمی روش تحقیق در حوزه علوم دین و ارائه ساختارهای مناسب «نظام پژوهشی» در این عرصه است که این مهم با تبیین ماموریت نظام پژوهشی و اهداف آن و وظایف مدیریت دانایی محور و پژوهش مدار صورت گرفته و سپس مدل های خط مشی گذاری نظام پژوهش و مؤلفه های جامع را در چهارده محور مورد بررسی قرار داده و به مقوله آموزش و تاثیر آن در پژوهش حوزه اشاراتی نموده است.

از مباحث بسیار مهم در موضوع مشاوره بحث و بررسی در روش های مشاوره است،زیرا اگر مشورت روشمند نباشد، مشاور نمی تواند به نتیجه ای که برای حل کار و مشکل مشورت کننده نیاز دارد، برسد و اگر هم نتیجه ای در برداشته باشد، کامل نخواهد بود. مقاله ای که پیش روی خواننده محترم قرار دارد در صدد است، با کنکاش در روایات معصومین(علیهم السلام) بررسی کند آیا نمونه هایی از روش های مورد قبول دانشمندان که عمده ترین آنها روش تعقلی، روش تحلیل روانی و یا روان کاوی، روش یادگیری و روش روان روان شناسی انسانی است، وجود دارد یا نه؟ با جستجو در بخشی از کلام آن بزرگواران به این مطلب دست یافته است که اولیای معصوم(علیهم السلام) به این گونه روش ها توجه و عنایت داشته و جلوتر از دانشمندان از آنها استفاده کرده اند و پیروان خود را هم برای عمل کردن به آن روش ها ترغیب و تشویق می کردند.

در این مقاله رویکردهای مختلف «رابطه علم و دین» مورد بررسی قرار گرفته اند. در این زمینه به سه رویکرد متداول اشاره شده است. در رویکرد اول دیدگاه پوزیتویستی نسبت به علم و دین، بخصوص مسیحیت، تجزیه و تحلیل شده و موضوعیت نتایج حاصل از آن در اسلام مورد نقد واقع شده است. در رویکرد دوم، ضمن بیان مفروضاتی نسبت به دین شناسی و معرفت شناسی، ارتباط این دو مجموعه و در نتیجه نسبت بین علم و دین تبیین شده و در آن بر ارتباط دین یا بخشی از علوم تاکید گردیده است. در رویکرد سوم با طرح پیش فرض هایی راجع به معرفت رویکرد دوم، ارتباط بین دین و همه علوم مورد تاکید واقع شده است.

از میان شروطی که در کتاب های فقها مطرح گردیده، دو شرط خلاف مقتضای عقد و شرط نامشروع از مهم ترین شروطی هستند که دارای ویژگی ها و آثار گوناگونی هستند. اکثر علما شرط خلاف مقتضای عقد را یکی از انواع شروط نامشروع شمرده اند. در این نوشتار این دو شرط از جهات مختلف مورد مقایسه قرار گرفته و به نقاط اشتراک و افتراق آن ها پرداخته و آرا و اقوال فقها شیعه و اهل سنت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است.

یکی از راهکارهای حفظ سلامت جامعه و صیانت کرامت انسانی «حبس» است. شارع مقدس حبس را در زمره مجازات های تعزیری قرار داده است که کمیت و کیفیت آن ها در گرو نظر حاکم شرع است. این نوشتار در نظر دارد، احکام زندان جاسوس مسلمانی که برای دشمن به تجسس می پردازد و همچنین حکم تعزیری یک دسته از مصادیق افراد شرور به نام«ذاعر» را از دیدگاه مفسران و فقی هان اهل سنت و تشیع مورد بررسی قرار دهد. در این بررسی ضمن بیان دیدگاه فریقین این دیدگاه ها مورد سنجش تطبیقی قرار گرفته، در پایان دیدگاه قابل پذیرش با استناد به شواهد و قراین روایتی، فقهی ارائه شده است.

یکی از قواعد مهم و مسلم فقه، قاعده غرور است،مفاد قاعده به گونه ای است که می توان در بسیاری از موارد برای اثبات ضرر و زیان بدان استناد جست. بررسی مستندات آن و اقوال فقها در این زمینه، جای شک و تردیدی در اتقان این قاعده نمی گذارد، هر چند اختلاف های جزئی در محدوده آن و برخی از مصادیق مطرح است. جای شگفتی است که در قانون مدنی بصراحت از آن سخن به میان نیامده، هر چند مفاد آن در طی مواد متعددی از قوانین گنجانده شده است. این مقاله در صدد آن است که ضمن نگاهی دوباره به ادله و مستندات قاعده و بررسی مفاد آن از منظر امام خمینی برای مراکز قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی اطمینانی فراهم آورد. باشد که قاعده غرور جایگاه واقعی خود را در قوانین بیابد.