فهرست مطالب

اکتشاف و تولید نفت و گاز - پیاپی 142 (فروردین و اردیبهشت 1396)

ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 142 (فروردین و اردیبهشت 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/02/31
  • تعداد عناوین: 15
|
  • صفحات 6-12
  • محمد نوروزی * صفحات 13-18
    انتقال و توسعه ی فن آوری به عنوان یکی از مطلوبیت های قراردادهای بالادستی نفتی محسوب می شود و تاکنون اقدامات متعددی در این راستا انجام شده که موفقیت آن در مقام عمل چشم گیر نبوده است. بررسی حقوقی شروط قراردادی، می تواند محملی مناسب برای استفاده ی هرچه بیشتر و بهتر از قرارداد و جلوگیری از زیان های احتمالی فراهم کند. بنابراین در نوشتار حاضر تعهد به وسیله یا نتیجه بودن شرط انتقال فن آوری در قراردادهای بالادستی نفت از دیدگاه حقوقی بررسی شده است
    کلیدواژگان: قراردادهای بالادستی نفت، انتقال فن آوری، تعهد به وسیله، تعهد به نتیجه، قراردادهای نفتی
  • امیر اسلامیه همدانی *، سید یونس نورانی مقدم، سیده رویا موسوی صفحات 19-26
    از موضوعات مورد بحث در نظام حقوقی کشورهای دنیا، تفاوت فسخ عقد و بطلان آنست، طرح دعوی مطروحه در باب نوع آن از اهمیت فراوانی برخوردار است و بسته به عرف و رویه ی قضایی و نظام حقوقی ملل (با اندکی تفاوت)، نقاط اشتراک بسیاری دارد. آنچه در باب این موضوع در نظام حقوقی ایران طرح می شود بسیار بسیط است و نظرات متفاوتی از منابع حقوق فرعی ایران (دکترین حقوق) صادر شده است. با این وجود خلا قانونی محسوس در این موضوع، عدم تفاوت وعدم تعریف آن در نظام قانون مدنی کشور است؛ زیرا با توجه به محتوای آن، باید تفکیک موضوع از الزام قانونی مدونی پیروی کند؛ در حالی که قانون گذار بدون تعریف، تنها به نام گذاری آن اکتفا کرده و تفسیر را بر عهده ی همگان نهاده است؛ در حالی که یک نظام حقوقی مترقی باید در اصل قانون گذاری، جامع باشد و در مبحث تفسیر قوانین مدون، تا حد ممکن همگان در تنگنا قرار دهد. در مقدمه، هریک از موضوعات، تعریف شده، در خصوص انواع آن بحث می شود و سپس تفاوت های آن در حقوق موضوعه ی ایران بررسی می گردد. در آخر به تفاوت این دو نهاد حقوقی در قراردادهای بالادستی صنعت نفت و گاز اشاره می شود و آثار هر یک (در صورت وقوع) بر حقوق و تعهدات طرفین بررسی می گردد.
    کلیدواژگان: فسخ، تفاسخ، انفساخ، قراردادهای نفتی
  • اقدامات حفاظت فیزیکی سامانه های هیدروکربنی از دیدگاه پدافند غیرعامل؛ مطالعه ی موردی: پالایشگاه های گازی پارس جنوبی
    سید محمد علی شمس الدینی * صفحات 27-33
    سئوال مقاله ی حاضر اینست که از دیدگاه پدافند غیرعامل انواع اقدامات حفاظت فیزیکی سامانه های هیدروکربنی در عسلویه کدامند و در حفاظت از پالایشگاه چه نقشی دارند؟ هدف این تحقیق، تداوم فعالیت پالایشگاه، تامین انرژی و درآمد ارزی و توسعه ی اقتصادی کشور است. محتوای علمی مقاله با روش آماری (نتایج حاصل از پرسش نامه با استفاده از نرم افزار آماری SPSS) تجزیه و تحلیل شده و در نهایت اخذ اطلاعات از طریق ابزارهای اندازه گیری مانند پرسش نامه و مصاحبه های فنی، به تجزیه و تحلیل آماری شاخص های موثر بر حفاظت فیزیکی پالایشگاه های گازی منطقه ی عسلویه به عنوان قطب اقتصادی کشور از دیدگاه پدافند غیرعامل می پردازد. تعداد 50 نفر از کارشناسان ارشد حراست و سامانه های هیدروکربنی به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند. فرضیه مشخص می کند که عواملی مثل افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری و تسهیل مدیریت بحران موجب تداوم فعالیت و پایداری پالایشگاه می شود. نتایج نشان می دهد حفاظت فیزیکی از تاسیسات حیاتی منطقه ی عسلویه نیازمند رعایت اصول پدافند غیرعامل است که در این زمینه تخصیص بودجه های ضروری و آموزش های مستمر از اهم پیش نیازهاست.
    کلیدواژگان: حفاظت فیزیکی، سامانه های هیدروکربنی، پدافند غیرعامل، پالایشگاه های گازی پارس جنوبی
  • محمد جودکی *، داریوش باغبانی، سیدعلی آقا نباتی، حسین اصلیان مهابادی، بهروز آریا فر، بهمن سلیمانی صفحات 34-43
    در این مطالعه سازند آسماری با سن الیگو-میوسن به عنوان یکی از مهم ترین مخازن هیدروکربنی زاگرس، در پنج برش چینه ای زیرسطحی از نظر چینه نگاری سکانسی بررسی شده است. برش های مذکور در میادین نفتی بینالود و خارگ (حوضه ی پیش بوم خلیج فارس)، بینک، گلخاری و کیلورکریم (زاگرس چین خورده، فروافتادگی دزفول) واقع شده اند. به دلیل تعیین مدل رسوب گذاری سازند آسماری، تعداد 10 ریزرخساره ی واقع در محدوده های کشندی، لاگون، سد و دریای باز شناسایی شد که موید محیطی رسوبی از نوع رمپ کربناته است. تفکیک مرزهای سکانسی5 بر اساس وجود ناپیوستگی های رسوبی و پیوستگی های معادل (تغییرات محیط رسوبی بر اساس پراکندگی رخساره ها) انجام شده که در نتیجه ی آن پنج سکانس رسوبی رده ی سوم برای نهشته های آسماری مشخص شده است. سکانس های رسوبی شناسایی شده انطباق نسبتا خوبی با منحنی جهانی سطح آب دریا در الیگوسن و میوسن پیشین نشان می دهند. با تطابق سکانس ها مراکز انباشت رسوب6 و بالاآمدگی ها و فرونشست های تکتونیکی7 حوضه ی آسماری در ناحیه ی مورد مطالعه مشخص شده است.
    کلیدواژگان: چینه نگاری سکانسی، سازند آسماری، خلیج فارس، فرو افتادگی دزفول، حوضه زاگرس
  • حسین مصطفوی * صفحات 44-47
    مهندسان حفاری قبل از شروع یا حین حفاری یک چاه جدید با چالش های زیادی مواجه می شوند. متغیرهای زیادی وجود دارد که با سخت افزار و عملیات های روزانه مرتبط بوده و با پیشرفت حفاری برای آنها برنامه ریزی شده و تنظیم می گردند. از این متغیرها، انتخاب مته یکی از مهم ترین ملاحظات جهت برنامه ریزی و طراحی چاه جدید است. اگرچه از آنجا که عوامل مختلف عملکرد مته روابط پیچیده ای با خواص سازند، طراحی بدنه ی مته و متغیرهای عملیاتی دسته بندی درخور مته کار سختی است. هدف اصلی روش پیشنهاد شده عبارت است از ارزیابی شرایط فعلی سیستم حفاری جهت بهینه سازی کلی کارآیی حفاری و کاهش احتمال فرسایش زودهنگام مته ی حفاری.
    روش مرسوم انتخاب مته بیشتر بر اساس تجربه ی حفاری در میدان یا روابط ریاضی ای است که بیشتر بر پایه ی عملکرد مته های مشابه در چاه های آفست به دست آمده اند. آشکار است که این روابط پیچیده بین متغیرها را نمی توان در یک معادله ی ساده ی ریاضی بیان کرد. ثابت شده که در اینچنین موارد پیچیده ای به کارگیری هوش مجازی و شبکه های عصبی مصنوعی (ANNها) در فهم روابط پیچیده ی بین متغیرها بسیار ارزشمند است.
    در این مطالعه دو مدل مناسب با استفاده از ANNها توسعه داده شده است. مدل اول انتخاب مناسب مته بر اساس ROP مطلوب و بر اساس متغیرهای حفاری مشخص انجام می شود. مدل دوم از متغیرهای حفاری مناسب، که خود از طریق روند بهینه سازی به دست آمده اند، استفاده کرده تا مته ای که حداکثر ROP ممکن را نتیجه می دهد بیابد. در این میان، الگوریتم ژنتیک (GA) مثل یک دسته از روش های بهینه سازی برای توابع پیچیده، استفاده می شود. توابع رابطه ی مورد استفاده برای پیش بینی انواع مته و متغیرهای حفاری بهینه در شبکه های آزمایشی حاصل به ترتیب برابر با 95/0 و 9/0 هستند.
    مولف معتقد است که روش پیشنهاد شده، موقعیت های جدیدی برای بهینه سازی زمان واقعی و برای حفاری میدانی ایجاد کند که می توان آنها را به طور موثری در محدوده ی عملیات های حفاری موجود اعمال کرد.
    کلیدواژگان: حفاری، محاسبات نرم، انتخاب مته، الگوریتم ژنتیک
  • محمد شریفی *، ابراهیم قاسمی نژاد، مریم اختری صفحات 48-53
    سازند سرچشمه از سازندهای شیلی کرتاسه ی پیشین در حوضه ی رسوبی کپه داغ است که در چاه-A این سازند روی سازند تیرگان نهشته شده و توسط سازند سنگانه پوشیده می شود. سنگ شناسی این سازند عمدتا از مارن، شیل و آهک با ضخامتی حدود 177 متر تشکیل شده است. با بررسی های پالینولوژیکی، تعداد 18 جنس و 31 گونه از داینوفلاژله ها شناسائی شد که متعلق به ناحیه ی Odontochitinaoperculata با سن آپتین هستند. مطالعات پالینوفاسیس نشان از سه نوع پالینوفاسیس مختلف دارند که همراه با عوامل مختلف پالئواکولوژیکی به طور کلی گویای عمیق تر شدن حوضه در طول رسوب گذاری سازند هستند. آنالیزهای ژئوشیمیائی (پیرولیز راک-اول) کروژن سازنده را کروژن نوع سوم نشان می دهد. مقدار ماده ی آلی در این سازند کم است که از نظر درجه ی بلوغ به مرز پختگی نرسیده و نمی توان آنرا سنگ منشائی مناسب دانست.
    کلیدواژگان: سازند سزچشمه، پالینولوژی، داینوفلاژله، پالینوفاسیس، پتانسیل هیدروکربورزائی
  • محمدحسین صابری *، احمدرضا ربانی، مهدی خالقی صفحات 54-59
    از مهم ترین فعالیت ها در زمینه ی اکتشاف نفت مطالعات توان هیدروکربورزایی سنگ منشاء می باشد. ذوب یخچال های دوران یخبندان در اواخر اردویسین در ابرقاره ی گندوانا سبب ایجاد سنگ منشائی بسیار غنی در حاشیه ی این ابرقاره شده است.
    مطالعات انجام شده در شبه جزیره ی عربستان نشان داده که بخش زیرین سازند غلیبه (پاره سازند قصیبا) پرتوان ترین سازند منشاء در سیستم نفتی دوران پالئوزوئیک در این ناحیه است. بر همین اساس، ضروری است سازند سرچاهان (به عنوان معادل سنی سازند غلیبه در ایران) از نظر توان هیدروکربورزایی و بلوغ مطالعه شود. در این مطالعه تعداد 85 نمونه ی سطحی و زیرسطحی از سازند سرچاهان مربوط به میادین گلشن، زیره، کوه سیاه و برش سطحی سرچاهان در ناحیه ی کوه فراقون در شمال بندرعباس توسط راک–اول6 مورد مطالعه و آنالیز انعکاس کتینوزوآ قرار گرفته است. این بررسی نشان می دهد که تنها بخش زیرین سازند سرچاهان با سن اواخر اردویسین از نظر تولید هیدروکربور توان زیادی دارد و بلوغ آن در حدود اواخر پنجره ی نفتی و اوایل پنجره ی گازی است. بخش زیرین سازند سرچاهان عمدتا شامل کروژن نوع دوم در ترکیب با کروژن نوع سوم است و از نظر مقدار کربن آلی در محدوده ی 19/7-94/2 درصد وزنی قرار دارد. مقدار کربن آلی سایر بخش های سازند سرچاهان در حدود 58/0-1/0است. مطالعه ی انعکاس پالینومرف کتینوزوآ در زیر نور بازتابی نشان می دهد که انعکاس ویترینایت معادل بخش زیرین سازند سرچاهان حدود 9/1 است. این مطالعه نشان می دهد که در ایران شیل های داغ در قسمت زیرین سازند سرچاهان قرار دارند و از نظر سنی در محدوده ی اواخر اردویسین هستند.
    کلیدواژگان: پیرولیز، بلوغ، توان زایش، پالئوزوئیک، سازند سرچاهان، شیل داغ
  • رضا غلامی *، بهمن سلیمانی، سعید خواجویی صفحات 60-65
    یک واحد جریانی بخشی از مخزن است که به طور عمودی و جانبی، پیوسته است؛ به طوری که ویژگی های پتروفیزیکی و زمین شناسی تاثیرگذار بر جریان سیال در آن واحد ثابت است. با تعیین واحدهای جریانی در سنگ مخزن و بررسی توزیع متغیرهای تخلخل و تراوایی می توان نواحی با کیفیت مناسب مخزنی و مکان های بهینه و مناسب را شناسایی کرد. برای تعیین تعداد واحدهای جریانی از روش های مختلفی نظیر آنالیز هیستوگرام، احتمال نرمال، مجموع مربعات خطاها (SSE)، روش وینلند R35، نمودار SMLP، نمودار RQI و روش DRT استفاده شده است. از میان این روش ها، روش های SSE و DRT نسبت به بقیه عملکرد بهتری دارند؛ هرچند سایر روش ها نیز کاربرد مفیدی دارند. در این مطالعه از داده های آنالیز معمولی مغزه ی حاصل از سه حلقه چاه استفاده شده و آنالیزهای ذکر شده در بالا روی آنها انجام گردید. با اعمال تمامی این روش ها روی داده های مخزن ایلام در یکی از میادین جنوب غربی ایران، در نهایت چهار واحد جریانی شناسایی شد. بهترین واحدهای جریانی مطابقت خوبی با بخش های مخزنی ایلام اصلی و بالایی دارند. همچنین مطالعه ی مقاطع نازک مشخص کرد فرآیندهای دولومیتی شدن و انحلال، مهم ترین عوامل افزایش کیفیت مخزنی در سازند ایلام، به خصوص در نواحی مخزنی آن به شمار می روند.
    کلیدواژگان: سازند اسلام، تخلخل و تراوایی، شاخص ناحیه ی جریانی، واحدهای جریان هیدرولیکی
  • عبدالصمد رحمتی *، سید رضاشادی زاده صفحات 66-73
    از مشکلات عملیات حفاری در مناطق نفت خیز جنوب ایران هرزروی گل در مخزن آسماری است که علت آن استفاده از گل سنگین و وجود شکاف های طبیعی در مخزن آسماری است. اخیرا جهت کنترل هرزروی، حفاری زیرفشار تعادلی به کار گرفته شده اما هنوز کنترل صدمات وارده به مخزن (ناشی از مشکلات هرزروی) از مسائل مهم است. کنترل هرزروی در سازند آسماری با استفاده از مواد سبک کننده ی گل حفاری سبب جلوگیری از هرزروی می شود. حباب های شیشه ای1 موادی هستند که اخیرا در چندین منطقه ی نفتی دنیا جهت کاهش وزن گل به کار گرفته شده اند. هدف این مقاله ساخت گل حفاری در آزمایشگاه به همراه حباب شیشه ای جهت کاهش وزن گل و همچنین بررسی تاثیرات آن روی خصوصیات گل طراحی شده برای سازند آسماری است. ابتدا خصوصیات گل میدان پارسی به عنوان یکی از میادین کشور که مشکلات زیادی در زمینه ی هرزروی داشت و گل مورد استفاده در آن گل امولسیونی پایه آبی بود تهیه شد. سپس با وسایل آزمایش گل حفاری پایه آبی در شرایط استاندارد API 2 بهترین فرمولاسیون گل امولسیونی پایه آبی با داشتن خصوصیات مناسب تهیه گردید و پس از آن تاثیر حباب شیشه ای روی سیال و همچنین افزایه های دیگر نیز در آزمایشگاه آزمایش شد. نتایج حاصل نشان داد که حباب های شیشه ای وزن گل امولسیونی پایه آبی را تا 43 پوند بر فوت مکعب کاهش داده و از نظر تغییر خصوصیات هیچ تاثیری روی سیال پایه ندارند؛ مگر اینکه درصد حباب های شیشه ای از 50 درصد حجمی در سیال افزایش یابد.
    کلیدواژگان: هرزروی، حفاری زیر فشار تعادلی، حباب های شیشه ای، گل امولسیونی پایه آبی، شرایط استاندارد AP1
  • ضحی وطنی *، محمود مویدی، مجید راضی پور صفحات 74-78
    اصولا طی دوره ی تولید میادین نفتی و گازی، به دلیل افت فشار مخزن، فشار و حجم سیال تولیدی از چاه ها کاهش می یابد. بنابراین جهت اطمینان از تامین خوراک پایدار تاسیسات پالایشی و پایین دستی، تامین الزامات نگهداشت تولید ضروری است. تزریق و بازگردانی گاز به مخزن، حفاری های میان چاهی1 یا نصب سیستم های تقویت فشار از جمله راهکارهای پیشنهادی در این خصوص هستند. مطالعه ی حاضر در راستای بررسی سناریوهای مختلف افزایش ضریب بازیافت ثانویه ی یکی از میادین مشترک گازمیعانی دریایی کشور جهت تامین خوراک پایدار تاسیسات پایین دستی است. نتیجه ی ارزیابی گزینه های مختلف اعم از احداث ایستگاه تقویت فشار زیر دریا، ایستگاه تقویت فشار دریایی، حلقه ی لوله و ایستگاه تقویت فشار خشکی بیانگر آنست که احداث ایستگاه تقویت فشار دریایی نسبت به سایر گزینه ها مناسب تر بوده و توجیه فنی بیشتری دارد. همچنین ارزیابی اقتصادی گزینه ی مذکور (نرخ بازده داخلی 20 درصد و ارزش خالص فعلی معادل 583 میلیون دلار) اجرای این طرح را از دیدگاه اقتصادی نیز توجیه پذیر می کند.
    کلیدواژگان: ایستگاه تقویت فشار دریایی، نگهداشت ظرفیت، روش های بهبود بازیافت، حفاری میان چاهی، نرخ بازگشت سرمایه
  • رضا کیانی زاده *، محمدرضا عادل زاده صفحات 79-86
    بسیاری از بزرگ ترین میادین نفتی دنیا کربناته هستند که اکثر آنها به طور طبیعی نفت دوست می باشند. روش های متداول ازدیاد برداشت نفت در این مخازن بازده کمتر از 10 درصدی دارد. بنابراین ازدیاد برداشت ازآنها نیازمند توسعه ی فن آوری های جدید است؛ یکی از روش های جدید بهبود و افزایش ازدیاد برداشت از مخازن استفاده از نانوذرات جهت تغییر ترشوندگی سنگ از نفت دوست به آب دوست است که سبب تسهیل فرآیند جداسازی سیال هیدروکربنی از سنگ مخزن شده و تولید را افزایش می دهد. این پژوهش اثر نانوذرات TiO2 و SiO2 اصلاح شده بر تغییر ترشوندگی سنگ مخزن کربناته را بررسی می کند. برای این منظور در ابتدا نانوذرات اکسید تیتانیوم و سیلیکا به روش سل ژل سنتز شده و برای بهبود خواص آب دوستی آنها از اتصال عاملی و سرمایش بعد از اتمام هیدرولیز استفاده شده است. ساختار نانوذرات سنتز شده با استفاده از میکروسکوپ الکترون روبشی2 (SEM) بررسی گردیده است. نانوذرات TiO2 و SiO2 سنتز شده به ترتیب قطرهای 35 و 20 نانومتر دارند. سپس با استفاده از این نانوذرات نانوسیالاتی با غلظت های مختلف تهیه شده اند و زاویه ی تماس قطره ی نرمال هپتان با سنگ در حضور آب قبل و بعد از قراردادن سنگ ها در نانوسیال اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که در ابتدا زاویه ی تماس نرمال هپتان با سنگ صفر درجه است و پس از قراردادن سنگ در نانوسیال SiO2 اصلاح شده با غلظت های 033/0، 07/0 و 33/0، زاویه ی تماس به ترتیب تا ̊123، ̊125و ̊155 تغییر کرده و پس از قراردادن سنگ در نانوسیال TiO2 اصلاح شده با غلظت های مشابه زاویه ی تماس به ترتیب تا ̊151، ̊135 و ̊115 تغییر کرده است؛ بنابراین نانوذرات مذکور توانایی تغییر ترشوندگی سنگ کربناته از حالت نفت دوست به آب دوست را دارند و می توانند جهت ازدیاد برداشت نفت به کار روند.
    کلیدواژگان: ازدیاد برداشت نفت، نانوسیال، مخازن کربناته، تغییر ترشوندگی، زاویه تماس