فهرست مطالب
فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی
پیاپی 68 (تابستان 1388)
- 142 صفحه، بهای روی جلد: 20,000ريال
- تاریخ انتشار: 1388/06/25
- تعداد عناوین: 8
-
-
ارزیابی میزان آسیب پذیری لرزه ای در شهر / نمونه مورد مطالعه: منطقه 10 شهرداری تهرانصفحات 1-20هدف اصلی این نوشتار، شناسایی و تدوین روابط بین برنامه ریزی شهری و مدیریت ریسک زلزله به منظور کاهش آسیب پذیری لرزه ای در شهر است. برای دستیابی به این هدف، از روش تحلیلی ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای بهره گرفته شده و منطقه 10 شهرداری تهران به عنوان نمونه موردی، بررسی شده است. نوشتار حاضر نشان می دهد که الگوهای مختلف شهری در برابر زلزله، واکنش های متفاوتی از خود نشان می دهند و میزان آسیب پذیری لرزه ای شان متفاوت است. همچنین به منظور ارزیابی آسیب پذیری انسانی، استفاده صرف از شاخص های سازه ای کافی نیست و برای دستیابی به نتایج دقیق تر، استفاده از شاخص هایی همچون تراکم جمعیت، نوع بافت منطقه مورد بررسی، وضعیت شبکه معابر و ارتباط آن با فضاهای باز و بسته ضروری می نماید.
کلیدواژگان: زلزله، ارزیابی آسیب پذیری محیطی، مدیریت ریسک، برنامه ریزی شهری -
صفحات 21-36اسکان غیررسمی، از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر است که به ویژه در نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابری های منطقه ای شکل گرفته و شهرها و خصوصا کلان شهرهای کشور را با مسائل عدیده ای مواجه ساخته است. نوشتار حاضر ضمن بررسی اسکان غیررسمی و شکل گیری آن در شهر اهواز (کوی منبع آب)، به ارائه راهبردهایی به منظور ساماندهی و توانمندسازی آن پرداخته است. در این مقاله پس از بررسی متغیرهای لازم مندرج در 250 پرسش نامه (حجم نمونه) که از 1170 نفر (جامعه آماری) از سرپرستان خانوار ساکن در سکونتگاه های غیررسمی کوی منبع آب به دست آمده، استدلال شده است که علت شکل گیری این پدیده در کوی منبع آب، نتیجه صنعتی شدن شتابان شهر اهواز و مهاجرت های بی رویه از یک سو و مسائل و مشکلات اقتصادی و فقدان مدیریت واحد و هماهنگ در زمینه مسائل و مشکلات اقتصادی در حیطه مسائل مهاجرتی و اسکان اولیه مناسب آنها بوده است. در تحلیل داده ها که از روش تحلیل عاملی با بهره گیری از نرم افزار spss انجام شده است، شاخص های اجتماعی در اولویت اول، شاخص های مدیریتی در اولویت دوم، شاخص های خدماتی و بهداشتی در اولویت سوم و چهارم، عامل قانونی و شاخص های کالبدی در اولویت پنجم و ششم، شاخص های اقتصادی در اولویت هفتم و شاخص های زیست محیطی در اولویت هشتم ساماندهی و توانمندسازی کوی منبع آب بارگذاری گردیده است. در پایان نوشتار، متناسب با یافته های پژوهش راهبردهای مناسب ارائه گردیده است.
کلیدواژگان: اسکان غیر رسمی، ساماندهی، توانمندسازی، کوی منبع آب، شهر اهواز -
بررسی ابعادی از تحولات جغرافیای فرهنگی شهر / مطالعه موردی: مناطق 1 و 12 شهر تهرانصفحات 37-54جغرافی دانان فرهنگی با تاکید بر مبانی و اصول علم جغرافیا و با اعتقاد به فضای شهری به عنوان چشم انداز فرهنگی (انسانی)، به بررسی تحولات فرهنگی و نقش آن در شکل دهی به فضاهای جغرافیایی می پردازند. در این نوشتار، منظور از تحولات جغرافیای فرهنگی شهر، بررسی تحولات فرهنگی برپایه پنج مفهوم محوری یعنی «ناحیه فرهنگی»، «پخش فرهنگی»، «بوم شناسی فرهنگی»، «درهم تنیدگی فرهنگی» و «چشم انداز فرهنگی» در فضای شهری است. مراد از تحولات فرهنگی، تغییر اندیشه، دیدگاه و رفتار ساکنان شهر است که بر سیمای شهر تاثیری سرنوشت ساز می گذارد. شهرها به عنوان مراکز اداری سیاسی، اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در کانون بیشترین تحولات، به ویژه تغییرات فرهنگی هر کشور قرار دارند. در این پژوهش مناطق 1 و 12 شهر تهران به دلیل ویژگی های شان انتخاب شدند و به منظور شناخت ویژگی ها و آزمون فرضیات مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که ریخت شناسی فضایی و فرهنگی شهر تهران به طور اعم، و مناطق موردنظر به طور اخص، مظهر تاثیرگذاری ساخت ارتباطات و فناوری های جدید ارتباطی (نوگرایی) و تغییرات سطح رفاه زندگی و پایگاه اجتماعی اقتصادی آنهاست.
کلیدواژگان: جغرافیای فرهنگی، چشم انداز شهری، تحولات فرهنگی، ریخت شناسی سکونتگاه های شهری -
صفحات 55-68نظام شهری عبارت است از مجموعه ای از شهرک ها و شهرهای وابسته به یکدیگر که ساختار نظام سکونتگاه های شهری را در یک منطقه یا کشور به وجود می آورند. یکی از مهم ترین مباحث در نظام شهری، چگونگی توزیع فضایی جمعیت است. از آنجا که توزیع فضایی جمعیت در سطح نظام شهری، از یک طرف تحت تاثیر عوامل مختلف به وجود می آید و از طرف دیگر بر عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی تاثیر می گذارد، درخور بحث و بررسی دقیق است. مطالعات حاکی از آن است که در کشور ما، در سال 1279 خورشیدی نظام شهری، همگونی نسبی داشته است. این روند تا سال 1335 ادامه پیدا کرده و شبکه شهری در آن زمان به صورت کهکشانی بوده است. اما از سال 1335 به بعد روابط بین روستاها، شهرک ها و شهرها و توازن جمعیتی و فعالیتی بین آنها به هم ریخت و عدم تعادل و نابرابری در نظام شهری کشور به وجود آمد. در نوشتار حاضر به منظور بررسی روند تغییرات نظام شهری از سال 1335 تا 1385 و تاثیر سیاست های اعمال شده برای به تعادل رساندن آن، از روش ها و مدل های مختلفی نظیر شاخص های نخست شهری، شاخص های تمرکز و شاخص های تعادل استفاده شده است. نتایج حاصل از ارقام به دست آمده از مدل های منتخب در این پژوهش، نشان می دهد که عدم تعادل و توازن در توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در نظام شهری کشور از سال 1335 تا 1355 افزایش یافته است. اما از سال 1355 تاکنون به رغم وجود سطحی از نابرابری، به سمت توزیع متناسب تر و متعادل تری در حرکت بوده است.
کلیدواژگان: نظام شهری، توزیع فضایی، نخست شهری، تمرکز، ایران -
برنامه ریزی راهبردی توسعه اقتصادی با رویکرد مشارکتی / مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان لنگهصفحات 69-83توسعه مشارکتی، رویکرد مورد تاکید برنامه ریزان در مسیر برنامه ریزی «با مردم و برای مردم» است. «برنامه ریزی راهبردی» نیز از مناسب ترین شیوه ها برای دستیابی به اهداف و چشم اندازهای ترسیم شده در دیدگاه های آینده نگر به شمار می آید. در نوشتار حاضر با توجه به هدف گذاری های صورت گرفته برای ارتقای سطح اقتصادی اجتماع محلی در بخش مرکزی شهرستان لنگه در افق 10ساله، رویکرد توسعه محلی و مشارکتی در چارچوب برنامه ریزی راهبردی با تکیه بر مدل تجزیه و تحلیل SWOT، مبنا قرار گرفته است. بر این اساس، با تشکیل هسته های مشارکتی (FGD) در چهار دهستان طی مدت 10 ماه، تلاش شد تا از تمامی امکانات و قابلیت های منطقه در زمینه های مختلف سازمانی و نهادی، فردی و اجتماعی برمبنای برنامه ریزی راهبردی به نحوی مطلوب استفاده شود. درمجموع یافته های پژوهش حاضر، ضمن ارائه راهبردهای مناسب برای تحقق چشم انداز توسعه در محدوده مورد مطالعه، نشان می دهد که اهداف موردنظر از طریق تعریف پروژه های تولیدی دست یافتنی و تحقق پذیر خواهد بود.
کلیدواژگان: پژوهش مشارکتی، برنامه ریزی راهبردی، چشم انداز، مدل SWOT، مناطق روستایی شهرستان لنگه -
بازخوانی عدالت در اجرای طرح های شهری کشور / نمونه میدان شهدا در مشهدصفحات 85-102پژوهش حاضر به بازخوانی مفهوم عدالت که یکی از اصول شهرسازی اسلامی است در اجرای طرح های شهری می پردازد. متغیر «احترام به حق مالکیت» به عنوان پایه ای ترین شاخص عدالت در اجرای طرح ها در نظر گرفته شد و در طرح میدان شهدای مشهد به عنوان نمونه موردی مورد سنجش قرار گرفت. این تحقیق در زمره پژوهش های توصیفی تحلیلی قرار می گیرد که نتیجه ای کاربردی دربردارد و در گرد آوری اطلاعات آن مطالعات میدانی صورت گرفته است. بررسی روند تملک املاک در طرح میدان شهدا از سال 1382 تا تیرماه 1387 نشان می دهد که قیمت گذاری ها پایین تر از بهای روز املاک بوده است و عموم مالکان ابراز نارضایتی می کرده اند. مشکل بنیادی موجود، یک طرفه بودن قوانین تملک اراضی به نفع دستگاه های اجرایی و فقدان سازوکار دقیق برای مشارکت مالکان در طرح های شهری است. در این مقاله قانون پیشنهادی برای جایگزینی با قوانین موجود به نحوی که روش مشارکت مالکان را در اجرای طرح های شهری تدقیق کند ارائه شده است. در این پیشنهاد سهم متوسط مالکان از ابنیه طرح جدید حدود 30 درصد تعریف شده است.
کلیدواژگان: عدالت، اجرای طرح های شهری، حقوق شهری، مشارکت مالکان، بافت فرسوده، طرح میدان شهدا -
صفحات 103-118تعیین محدوده و سطح ارائه خدمات ترویجی در مراکز ترویج و خدمات کشاورزی به مثابه پیش شرط برنامه ریزی ترویجی در سطح محلی قلمداد می شود. از این رو هدف اصلی نوشتار حاضر، تعیین حوزه نفوذ و شناسایی خلا های خدماتی مراکز ترویج و خدمات کشاورزی در استان اصفهان است، تا از این طریق پهنه های نیازمند برای استقرار مراکز خدماتی جدید مشخص شوند. برای این منظور، علاوه بر استفاده از روش های سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، از روش های آماری نظیر ضریب مکانی نیز استفاده شد. نتایج نشان داد که برد خدمات آموزشی مراکز (23 کیلومتر)، از برد خدمات اداری (34 کیلومتر) و برد خدماتی توزیع نهاده های آنها (36 کیلومتر) کمتر است. همچنین نتایج نشان داد که روستاهای تا شعاع 10 کیلومتری مراکز در مناطق هموار و روستاهای تا شعاع 8 کیلومتری در مناطق کوهستانی، در حوزه نفوذ سطح 1 قرار می گیرند و حداکثر هر ماه یک بار از یکی از برنامه های مراکز بهره مند می شوند. حوزه نفوذ سطح 2، تا شعاع 20 کیلومتری در مناطق هموار و 16 کیلومتری در مناطق ناهموار گسترش یافته و روستاهای واقع در این شعاع ها هر سه ماه یک بار از خدمات مراکز بهره می گیرند. حوزه نفوذ سطح 3، تا 30 کیلومتری مراکز در مناطق هموار و 24 کیلومتری مرکز در مناطق ناهموار امتداد دارد و دوره زمانی اجرای برنامه ها به وسیله مرکز در روستاهای واقع در این شعاع ها بیش از سه ماه به طول می انجامد. درنهایت، نتایج مطالعه نشان داد که در قسمت های مرکزی، شمالی و شرق استان اصفهان هنوز خلا های خدمات ترویجی وجود دارد که باید مورد توجه برنامه ریزان خدمات ترویج کشاورزی استان قرار گیرد.
کلیدواژگان: حوزه نفوذ، خلاء های خدماتی، مراکز ترویج و خدمات کشاورزی، برد خدماتی، استان اصفهان -
صفحات 119-135ازجمله پیامدهای عمده شهرنشینی شتابان، گسترش فضایی شهرها و خورندگی روستاها و اراضی پیرامونی آنهاست که در مادرشهرهای منطقه ای نمود گسترده ای داشته است. این پدیده در ایران طی نیم قرن اخیر با برجستگی زیادی همراه بوده است. شهر سنندج، که مادرشهری منطقه ای است، طی سه دهه اخیر رشد شتابانی در افزایش جمعیت و همچنین در گسترش سطح داشته، به گونه ای که خزش پیوسته این شهر طی دوره مذکور هشت روستا را با تمام زمین های زراعی، باغی و مراتع پیرامون شان در بافت خود ادغام کرده است. علاوه بر این، خزش شهری منفصل این شهر منجر به تورم جمعیتی و رشد روستاهای پیرامونی شده است. از میان روستاهای پیرامونی شهر، دو روستای نایسر و حسن آباد بیشترین میزان رشد جمعیت را در قیاس با دیگر روستاها داشته اند، که به عنوان نمونه موردی این تحقیق برگزیده شده اند. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر مطالعات اسنادی و میدانی وسیع، ازجمله تکمیل پرسش نامه های خانوار و روستا، تعیین کاربری اراضی وضع موجود و گذشته و نظایر اینهاست. نتایج این تحقیق نشان می دهد که هرچند شهر سنندج مبدا و مقصد همه مهاجران وارد شده به روستاهای نایسر و حسن آباد نیست، اما اکثر آنها به دلایلی چون فاصله کم روستاها با شهر، پایین بودن قیمت زمین و مسکن نسبت به شهر، سهولت دسترسی و امکان استفاده از خدمات مختلف شهری، در این روستاها سکنی گزیده اند. درواقع این روستاها به منزله عرصه ای تکمیلی برای کارکردهای شهر سنندج، بخشی از نقش سکونتی خوابگاهی شهر سنندج را پذیرا گشته اند. از این رو می توان گفت که افزایش جمعیت، گسترش سطح و به تبع آن تغییر کاربری اراضی روستاهای نایسر و حسن آباد، درواقع بخشی از افزایش جمعیت و گسترش شهر سنندج بوده، که طی فرایند خزش شهری به صورت منفصل از شهر در روستاهای پیرامون آن اتفاق افتاده است.
کلیدواژگان: خزش شهری، آیش اجتماعی، تغییر کاربری اراضی، روستای پیراشهری، شهر سنندج
-
Pages 1-20In this paper at first, the theoretical bases and the basic concepts are briefly reviewed. Then various structural and urban planning indices, which can be used for analytical modeling of the seismic vulnerability of urban environments, are introduced and discussed. To apply the analytical model to district number Ten of Tehran metropolis, as the case study, regarding the large number of involved indices, a SDSS model has been used as a problem solving technique is used, which is a combination of Delphi and AHP in a GIS environment. For vulnerability evaluation, at first the structural vulnerability of each building is estimated based on the corresponding indices, and then the effect of urban conditions is taken into account as an amplifying factor using the corresponding urban indices. By using the results of analyses in a scenario based vulnerability evaluation procedure, the priority level of various parts of the district for implementation of preventing measures are obtained. Flexibility of the proposed analytical model makes it usable for urban settings, without any limitation.
-
Pages 21-36Informal habitation is one of the undesirable consequences of urbanization in contemporary world and is especially encouraged by hasty industrialization and regional inequalities. This problem has caused many other problems in Iranian cities, particularly the bigger ones. While studying informal habitation and formation of informal settlements in Ahvaz City (Manba-e-Ab district), this Articles offers some guidelines to organize and improve this condition. After studying the necessary variants contained in the questionnaires completed by 250 heads of family residing in informal settlements of Manba-e-Ab district, it is argued that the cause of this problematic phenomenon is rapid industrialization of Ahvaz city and uncontrolled immigration on one side, and financial problems, absence of unified and coordinated management in solving financial problems and also the absence of unified and coordinated management of immigration and settlement issues on the other side. Data analysis carried out by factor analysis method and the use of “SPSS” software load the social indicators as the first priority, managerial indicators as the second priority, servicing indicators as the third and the fourth priorities, anatomical indictors as the fifth and sixth priorities, economic indicators as the seventh priority and environmental indicators as the eighth priority for organization improvement of Manba-e-Ab district. At the end, proportionate to the research findings, appropriate strategies are proposed.
-
Pages 37-54The cultural geographers study cultural transformations and their roles in making cultural (human) landscapes and spaces with emphasis on principles and elements of geography. In this study, cultural geography of city means the investigation cultural changes on five key concepts: cultural region, cultural diffusion, cultural ecology, cultural interweave and cultural landscape in the urban spaces. Cultural transformation means the thought, approach and behavior changes of citizens, which has important effects on the urban appearance. Cities as administrative-political, socioeconomic and cultural centers in countries are focal points of the most changes, especially cultural ones. This study has chosen 1st and 12th regions of Tehran city so that it has study and test thesis. The results of research show that spatial and cultural morphology of Tehran city and these regions are effects of two main factors: modernism in technology of communications; changes of welfare level and socioeconomic status of citizens on the urban structure.
-
Pages 55-68Urban system is an agglomerations of towns and cities related together and created structure of urban settlements in a region or a country. One of the most aspects of urban system is spatial distribution of population. Whereas, spatial distribution in the urban system is affected by different factors and also it can affect socio-economical and management factors; so it is required to study more exactly. Studies show that in Iran in 1279 Hijri, urban system has had homogenity and it has continued to 1335, but after this decade, relationship between rural, towns and cities disrupted and inequality increased. In the present paper, several quantities models like urban primacy, concentration, and equality models used to study change trend of urban system from 1335 to 1385 hijri and to evaluate effects of applied policies for balance. Concluded results show that inequality and unbalance increased in spatial distribution of population in Iran urban system until 1335. But after this decade up to now, equality in spatial distribution is increasing and urban system going to appropriate and balanced form.
-
Pages 69-83Participatory development is insistence with planners in direction of “with and for people” planning. Strategic planning is one of the suitable method for reaching targets and visions that drawing in future viewpoint, too. In this research local and participatory development in framework of strategic planning with reliance on SWOT analysis is a base, because of target about economical level promotion of local society. On this basis, with formation of 16 Focus Groups Discussion (FGD) in four rural district in 10 month, efforts to making use of total ability of region about organization, natural, individual and social aspect in basis of Strategic planning. Briefly, beside suitable approach for vision, the findings show that the targets are achieved through productive activities and projects.
-
Pages 85-102As justice is one of the Islamic principal beliefs and the Islamic Republic of Iran claims obeying them, it is relevant to investigate how much these principals are regarded in implementing urban plans in Iran. This study helps to make better understanding of coincidence of professional urban planning by not only scientific findings but also by one of the Islamic principals in Iran. In this paper, the variable of “dealing with ownership rights”, in implementing urban plans consider as representative variable of justice. The new plan of Shohada square in Mashhad, the second largest city of Iran (after Tehran) is implementing in the area of 23 hectares by the investment of 250 million US dollars is considered as a case study. In gathering information, field study method is used, and some of the official documents are reviewed. These documents are related to land acquisition process. These documents consist of some complaint letters from land owners and the responses from executive management of the project. The documents were analyzed according to the content analysis method. According to acquisition process, the justice is ignored, because the condition of local residents is not going to be better if it not become worse. It seems that the major problem is the unsuitable current laws. This article is trying to evaluate the relevant laws and suggest some amendments to guarantee the land owners participation in planning and implementing process.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.