فهرست مطالب

فصلنامه شیعه شناسی
پیاپی 59 (پاییز 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/09/14
  • تعداد عناوین: 7
|
  • پیمان ابوالبشری ، آمنه ابراهیمی صفحات 7-28
    نذر و اهدا در میان جوامع گوناگون و البته در تاریخ اجتماعی فرهنگی ایران قدمتی دراز دارد. این رفتار و عمل دینی در بارگاه امام رضا7 از سده های گذشته تا حال، تشکیلات خاصی را می طلبیده است. بی تردید شناسایی و خوانش اسناد نذورات آن آستان مقدس، بخش مهمی از رفتار جامعه را از صدر تا ذیل به تصویر می کشد و نحوه سامان دهی و مصارف نذورات را آشکار می کند. از آن جا که مقاله یا کتابی درباره ارزش های تاریخی «اسناد نذر» در جامعه ایران تا به امروز نوشته نشده است، این مقاله قصد دارد با درنظر گرفتن این موضوع که اسناد مزبور، طبقه بندی منظم و دقیق و منحصربه فردی به لحاظ زمانی در آرشیو مزبور دارد و امکان پژوهش در حوزه تاریخ محلی را امکان پذیر می کند، انواع نذورات و مصارف آن را در اسناد، آشکار سازد و ارزش های سند شناسی و رابطه نذر را با طبقات اجتماعی نشان دهد. روش پژوهش در مقاله حاضر، توصیفی تحلیلی و بر اساس خوانش ششصد برگ از منابع سندی موجود در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی است. اسناد نذورات موجود در آرشیو این آستان، اطلاعات جامعی درباره تبار نذرکنندگان، انواع نذورات و مصارف نذورات از دوره صفویه تا قاجاریه به دست می دهد و راه را برای پژوهش های گسترده تر در حوزه های تاریخ محلی هموار می کند.
    کلیدواژگان: مصارف نذر، طبقات اجتماعی، سند، تشیع، آستان قدس رضوی
  • جمشید منتشلو ، شهربانو دلبری صفحات 29-52
    مساله وقف، یکی از عرصه های تاریخ کردستان است که نقش زنان شیعی در آن بسیار پررنگ بوده و کم تر به آن توجه شده است. در این خصوص، جایگاه تاریخی زنان واقف بیجار از دوره صفویه به بعد، بالاتر از دیگر مناطق استان یادشده است. این مقاله، ضمن بررسی این موضوع، به چگونگی رقبات وقفی و مشارکت زنان شیعی این منطقه می پردازد. روش پژوهش، ترکیبی از مطالعه میدانی، اسنادی و کتابخانه ای است که تاکید عمده بر روش اسنادی بوده و نگارندگان به صورت تحقیق گروهی به این مساله پرداخته اند. سوال این است که در تنوع مذهبی کردستان، زنان واقف شهر بیجار چه کسانی بودند و موقوفات آنها دارای چه ویژگی ها و کارکردهای اجتماعی و فرهنگی است؟ هدف اصلی، کاوش در اسناد وقفی و مشخص کردن سهم زنان شیعی و کاربرد رقبات وقفی آنها در شهرستان بیجار به عنوان یکی از مناطق تاریخی استان کردستان است.
    کلیدواژگان: وقف، گروس، زنان شیعه، بیجار، قاجاریه
  • زهرا عبدی صفحات 53-78
    موضوع این تحقیق، ساختار اندیشه سیاسی علمای شیعه در اوخر سده دوازدهم هجری، با تکیه بر اندیشه شیخ یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی است. با توجه به این که رویکرد اخباری و اصولی در میان علمای شیعه از اواخر دوره صفویه باب بود، نظر علما درباره سیاست و حکومت های وقت نیز با توجه به رویکردشان تفاوت داشت. از سویی دیگر، بیگانگی نهاد دین و دولت در حد فاصل سقوط صفویه تا قاجاریه (1135 - 1209 ق) ، باعث مهاجرت علمای طراز اول به عتبات عالیات شد. در این میان، شیخ یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی به عنوان علمای برجسته و معلمان رویکرد اخباری و اصولی در مباحثه و مناظره با یک دیگر بودند که سرانجام به تثبیت و توسعه اندیشه سیاسی اصولی ختم شد. تا آن زمان علمای اخباری، حکومت فرد مومنی از میان مسلمانان را به شرط عدالت جایز می دانستند، اما با پیروزی اصولی ها ولایت مطلقه فقیه جامع الشرایط تثبیت شد و حکومت می بایست ماذون و منصوب می بود. این تحقیق، به روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.
    کلیدواژگان: اندیشه سیاسی، علمای شیعه، اخباری، اصولی، سده دوازدهم هجری، شیخ یوسف بحرانی، وحید بهبهانی
  • محمدحسین دانشکیا صفحات 79-108
    دولت ادریسیان، اولین دولت شیعی پس از دولت معصومان: در تاریخ اسلام است. این دولت در اواخر قرن دوم هجری در مغرب تاسیس شد و تا قرن چهارم استمرار یافت؛ در بخشی از عمر سیاسی خود استقلال سیاسی خود را حفظ کرد و در زمینه تمدنی، عصری طلایی را پشت سر گذاشت که آگاهی از آن به نقش شیعیان در بنای تمدن اسلامی کمک می کند. وضعیت و نقش این دولت در برپایی تمدن اسلامی خصوصا در مغرب اسلامی مساله این پژوهش است که با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته است. این دولت با الهام از آموزه های اسلام، ضمن برقراری ارتباط مستحکم با مردم مغرب، با ساخت شهرها آنان را به شهرنشینی دعوت کرد و در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، تجاری و کشاورزی، به دولتی نمونه در عصر خود تبدیل شد.
    کلیدواژگان: ادریسیان، تمدن، تشکیلات سیاسی، قضایی، نظامی، اقتصادی
  • شهربانو دلبری صفحات 109-144
    میان رودان (بین النهرین) ، در تاریخ جایگاه مهمی دارد. رود فرات به دلایل متعددی چون فاجعه عاشورا، در باورهای مردمی از جایگاه رفیع و تقدس بیش تری برخوردار است. آشنایی با پیشینه تاریخی و حضور و جنس قبایل و اقوام و نواحی اطراف رود ، نزدیکی و دوری فرات با محل قیام عاشورا ، آگاهی از تمدن حواشی فرات و شناخت بهتر از جغرافیای حاشیه فرات مخصوصا ترعه ها و کانال های آب رسانی در ناحیه نینوا، از نکات اصلی این مقاله است. ساکنان نواحی فرات در قرن اول هجری قمری بسیار نامتجانس و فاقد یک پارچگی بودند و در نهایت درک درستی از وقایعی چون قیام عاشورای سال 61 هجری نداشتند. ترعه های فرات، در هنگام قیام عاشورا آب بسیاری داشتند و مسیر حرکت اسرای کربلا به سمت شام در حاشیه فرات به یقین ، بیش تر نزدیک است.
    کلیدواژگان: جغرافیای تاریخی فرات، میان رودان (بین-النهرین )، کربلا، قیام عاشورا، ساکنان حواشی فرات، تقدس فرات
  • حسین مرادی نسب صفحات 145-172
    وجود جعلیات در منابع حدیثی، فقهی، تاریخی و منابع دیگر، امری رایج است که باید برای شناخت گزارش ها و روایات جعلی، راه های مختلف تحقیق را پیمود تا صحت و سقم روایات را به دست آورد. افزون بر نقد روایات از جهت سند و متن، باید به فضای بسترسازی صدور روایات توجه داشت تا سره از ناسره را تشخیص داد؛ زیرا صدور برخی از روایات با مبانی قرآن، حدیث نبوی و احادیث ائمه‰، علم کلام و عقل تباین دارد، اگرچه صدور آن ها از زبان معصوم باشد. از جمله آنها، حدیث مطلاق امام حسن† است که در منابع شیعه، گاهی به جهت گردآوری احادیث ائمه‰، منقبت شمردن ازدواج های زیاد، ناسازگاری زنان با مردان، تقیه کردن، مشورت در ازدواج و مواردی دیگر راه یافته است. این پژوهش، به پیدایی و سیر تطورات تاریخ حدیث مطلاق در منابع شیعه پرداخته و افزوده های به این جعلیات را در طول زمان نشان داده که چگونه گزارش منابع اهل سنت، بر منابع شیعه تاثیر گذاشته است.
    کلیدواژگان: امام حسن، مطلاق، تطورات تاریخ حدیث، شیعه
  • عزیز الله سالاری ، نصرت الله حدادی صفحات 173-212
    حماسه عاشورا در سال 61 هجری قمری، برشی فاخر، مانا، مقدس و رهایی بخش بوده که هیچ رخدادی در تاریخ انسان از زوایای گوناگون قابل قیاس با آن نیست. مظلومیت، پاکی و پیراستگی، حقانیت، خدایی بودن، اخلاص، آزادگی، دلیری، فداکاری، شوریدگی و شرایط عطش و آتش و قحط آب و محرومیت کودکان و اندک بودن یاران امام حسین7 از سویی و وارونه این ویژگی ها در جبهه مقابل از دیگر سو، نمایه ای زیبا و پرجاذبه از عاشورا نمایان ساخته که بنا به گفتار سالار شهیدانش، یارانی وفاپیشه تر و بهتر از آنان سراغ نداشته و به گزارش قافله سالار اسیرانش: «به خدا جز زیبایی ندیدم». این حماسه بشکوه به نمادهایی ارزشمند شهره گردیده که هنر و ادب جوامع مسلمان و مومنان و آزادگان غیرمسلمان را زینت می بخشد. نمادهای عاشورا به سه گونه تقسیم می شوند: نمادهای مادی و طبیعی مانند: آیینه، خورشید، آب، شیر، گل های سرخ (شقایق، لاله، ارغوان) و… نمادهای دینی و آیینی چونان: ثار الله ، ذبیح، ذبح عظیم، سربه داری و اناالحق، مظلومیت و پیروزی خون بر شمشیر و… و نماد اسطوره ای همانند سیاوش، ققنوس، عنقا، مجنون و لیلی، قیصر، یوسف، گرگ و…. در مقاله حاضر از نمادهای طبیعی یادشده سخن رفته است، صفا، نورانیت و سترگی، عطش و ایثار، دلیری و شهادت پیشگی و خلاصه، جلوه های معنوی، حماسی و ارزشی در حماسه جاوید کربلا از نگاه شعر معاصر پارسی و عربی، به گونه ای تطبیقی بیان شده است.
    کلیدواژگان: نماد، عاشورا، شعر پارسی معاصر، شعر عربی معاصر