فهرست مطالب

پژوهش های انقلاب اسلامی - پیاپی 21 (تابستان 1396)

نشریه پژوهش های انقلاب اسلامی
پیاپی 21 (تابستان 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/07/11
  • تعداد عناوین: 10
|
  • سیدعباس احمدی، مجید غلامی صفحات 7-39
    از زمان شکل گیری پیمان آتلانتیک شمالی در سال 1949 تا کنون، شش مفهوم استراتژیک برای تحول در ناتو به عنوان یکی از کنشگران فعال در ژئوپلیتیک جهانی، پدید آمده است که «مشارکت فعال؛ دفاع مدرن»، سومین مفهوم استراتژیک پیمان پس از جنگ سرد است. اولین مفهوم استراتژیک ناتو پس از جنگ سرد در اجلاس رم در نوامبر 1991 منتشر و دومین، در زمان برگزاری اجلاس واشنگتن در ماه آوریل 1999، پنجاهمین سالگرد پیمان، سند رم به روز شد. سومین مفهوم نوین استراتژیک ناتو، موضوع اصلی مقاله حاضر است که نویسنده تلاش دارد با بهره بردن از چارچوب نظری سندشناسی مفهوم نوین استراتژیک ناتو، به این پرسش اصلی پاسخ دهد که رویکرد نوین ناتو برای دهه پیش رو نسبت به اسلام سیاسی چیست؟. با روش تحلیل محتوا و با استفاده از ابزار منابع کتابخانه ای، فرضیه اصلی مقاله عبارت است از این که «رویکرد ژئوپلیتیکی ناتو به امنیت در ابعاد نظامی، سیاسی و اجتماعی در قالب تفکیک «خود» و «دیگری» نمایان شده است و لذا اسلام سیاسی رشد یافته از انقلاب اسلامی ایران به عنوان چالشی ژئوپلیتیکی، رقیب ایدئولوژیک برای حاکمیت ارزش های لیبرال دموکراسی ناتو در دهه پیش رو شناسایی شده که مفهوم نوین استراتژیک ناتو سعی در مهار آن دارد». یافته های مقاله حاضر نشان داد، انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک تحول بزرگ سیاسی واجتماعی با استقرار نظام سیاسی اسلامی مبتنی بر ارزش های اصیل اسلامی و تشیع در عصر هژمونی ارزش های غربی در ژئوپلیتیک جهانی توانست اهمیت یافتن گفتمان اسلام سیاسی، احیای هویت اسلام سیاسی و قدرت یابی اسلام سیاسی در سطوح ملی و بین المللی را سبب شود تا جایی که بسیاری معتقدند ادامه تحولات رخ داده در پس از انقلاب اسلامی ایران که منجر به شروع روند تغییر در توازن هندسه جهانی قدرت شده است از جمله رشد گرایش ها به اسلام سیاسی، موج اعتراضات مردمی بر ضد ارزش های غربی، تحولات بیداری اسلامی و...، متاثر از روح انقلابی گری موجود در فرهنگ اسلام سیاسی شیعه است
    کلیدواژگان: ژئوپلیتیک، ناتو، مفهوم نوین استراتژیک، انقلاب اسلامی ایران، تشیع و اسلام سیاسی
  • رضا اختیاری امیری، حسین دوست محمدی صفحات 41-69
    تحولات اخیر خاورمیانه تحت عنوان بیداری اسلامی، سوریه را درگیر یک جنگ داخلی تمام عیار کرد. ویژگی های داخلی سوریه به ویژه بافت قومی و مذهبی، موقعیت ژئواستراتژیک و رقابت های منطقه ای و بین المللی منجر به آن شده تا این کشور به کانون بحران خاورمیانه تبدیل گردد. پرسش های اصلی در این پژوهش بر این مبنا قرار گرفته است که قدرت های منطقه ای و جهانی تاثیرگذار در بحران سوریه کدامند و چه اهدافی را در این کشور دنبال می کنند؟ همچنین منافع ملی ایران، به عنوان یکی از بازیگران اصلی در تحولات سوریه، در چه چارچوبی بهتر قابل تحلیل است؟
    روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی است و از ترکیب دو نظریه «موازنه قوای نرم» کنت والتز و «نظام بین المللی تک قطبی - چند قطبی» ساموئل هانتینگتون جهت تبیین موضوع استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که آمریکا، روسیه، ترکیه و ج . ا . ایران کنشگران اصلی در تحولات داخلی سوریه هستند که ترکیبی از اهداف مختلف ژئوپلتیکی، استراتژیکی و ایدئولوژیکی را در سوریه دنبال می کنند. رقابت ها و تضاد منافع قدرت های جهانی و منطقه ای موجب تشدید و تداوم بحران سوریه و محرومیت مردم از حق تعیین سرنوشت خود شده است. در بین کنشگران، ایران تنها کشوری است که منافع ملی آن در سوریه ویژگی ژانوسی داشته و همزمان متاثر از مولفه های واقع گرایانه و آرمانگرایانه یا انقلابی می باشد.
    کلیدواژگان: بحران سوریه، قدرت های منطقه ای، قدرت های جهانی، منافع ملی، تحلیل ژانوسی
  • محمد اسفندیار، غلامرضاخواجه سروی، حسین اسفندیار صفحات 71-104
    بررسی ابعاد شخصیتی رهبران سیاسی، که در تحولات عظیم تاریخی و معادلات بین المللی و ایجاد یک نظام سیاسی نقش داشته اند، این فرضیه را تقویت می کند که مطالعه چند بعدی بر روی شخصیت و مدل رفتاری آنان، ما را به نتایج مهمی در علل و عوامل ریشه های پیشرفت آن شخصیت ویا نظام نزدیک می نماید، ضمن اینکه نقش بسزایی را در پویایی عقبه فکری و سیاسی نظام ها دارد که با توجه به آن می توان کار آمدی نظام ها را تقویت نمود. امام خمینی به عنوان بنیانگذار یک نظام سیاسی جدید در ایران و همچنین یک فقیه برجسته شیعی، که دارای اندیشه های فلسفی، عرفانی و سیاسی عمیق می باشد، شناخته می شود که منجر به شکل-گیری انقلاب اسلامی شده است. لذا باز شناسی ابعاد شخصیتی امام خمینی با تحلیل و تاکید بر مختصات بینشی، منشی ورفتاری شخصیت ایشان، علاوه بر اینکه ما را در فهم دقیق تر اندیشه های ایشان کمک می-نماید، می توان چارچوب ها و مولفه های پیشرفت و توسعه این نظام را نمایان سازد و به عنوان یک مدل و الگو برای کارآمدی نظام های سیاسی به خصوص نظام جمهوری اسلامی ایران مطرح باشد. به این منظور در واکاوی اندیشه های امام خمینی از دیدگاه های مقام معظم رهبری به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران و مفسر اندیشه و آراء امام خمینی استفاده خواهیم نمود. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی به این سوالات خواهد داد. مختصات بینشی، منشی و رفتاری امام خمینی چیست و تاثیر آن بر پیشروندگی نظام جمهوری اسلامی به چه میزان است؟ ضرورت بازخوانی ابعاد شخصیتی امام خمینی چه تاثیری در نفوذ و اقتدار ایران در سطوح ملی و بین المللی دارد و نقش آن در ساخت تمدن اسلامی چیست؟ بر اساس یافته های پژوهش، پیشروندگی انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک متغیر، تحت تاثیر ابعاد بینشی، منشی و رفتاری ایشان بوده است.
    کلیدواژگان: امام خمینی، بینش، منش، رفتار، نظام سازی، جامعه سازی، تمدن سازی
  • سیداصغر جعفری صفحات 104-128
    زمانی تصور بر آن بود که یک کشور در موقعیتی میتواند در عرصه بین الملل ظهور و بروز داشته باشد که وابسته به یکی از قدرت های جهانی باشد، وگرنه در مناسبات و معادلات جهانی هضم خواهد شد. اما ظهور انقلاب اسلامی در ایران بر چنین رویکردی پشت پا زد و رویکرد ساخت درونی قدرت و اتکا به ظرفیت ها و نیروهای داخلی را وارد ادبیات سیاسی نمود. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی - تحلیلی و با هدف تبیین اصول و الزامات راهبردی استحکام ساخت درونی قدرت نظام، به این پرسش اساسی پاسخ خواهد داد که استحکام ساخت درونی قدرت نظام از دیدگاه امام خامنه ای(مدظله العالی) بر چه اصولی استوار است و الزامات راهبردی آن شامل چه مواردی می شود؟ نتیجه کلی که از این پژوهش حاصل شد نشان می دهد که ساخت درونی قدرت نظام با تکیه بر اصولی چون کرامت انسانی، عدالت و برابری، محبت و مهرورزی، سهیم کردن مردم در امور جامعه و اتخاد راهبردهایی چون تقویت ایمان و معنویت، تعمیق بصیرت، ارتقای توانمندی ها و آمادگی های دفاعی، شناخت دشمن، اقتصاد مقاومتی و جهاد علمی و فناورانه مستحکم خواهد شد.
    کلیدواژگان: اصول بنیادین، استحکام ساخت درونی قدرت، عدالت، بصیرت، اقتصاد مقاومتی
  • سعید حاجی ناصری، نجف شیخ سرایی صفحات 129-152
    آینده پژوهی به لحاظ هستی شناسی پست مدرن بوده و عدم قطعیت اصل حاکم بر آن است. هدف آینده پژوهی نه «پیش بینی» بلکه «درنظرگرفتن» است. آینده پژوهی مطالعه آینده هاست و سه آینده «ممکن»، «محتمل» و مطلوب(مرحج) را به صورت همزمان در نظر می گیرد. با تقسیم مطالعات انقلاب به سه قلمرو فلسفه انقلاب، تئوری های انقلاب و نتایج انقلاب، پژوهش حاضر، در قلمرو مطالعات نتایج انقلاب ها جای می گیرد و می کوشد با استفاده از تکنیک هایی که مطالعات آینده پژوهی در اختیار می گذارد، آینده انقلاب اسلامی ایران را مورد مطالعه قرار دهد. تکنیک مورد استفاده در این پژوهش سناریونویسی است. در این راستا با در نظر گرفتن روند برنامه های اجرایی نیروهای اجتماعی مختلف فعال در نظام سیاسی جمهوری اسلامی، در قالب سه سناریوی «استحاله انقلاب اسلامی»، «براندازی انقلاب اسلامی» و «ترقی و پیشرفت انقلاب اسلامی»، آینده های ممکن، محتمل و مرحج پیش روی این انقلاب را بررسی می کند. از این سناریوهای سه گانه، دو سناریوی نخست، جزء آینده های نامطلوب و منفی قلمداد شده و سناریوی سوم نیز آینده مطلوب و مثبت به شمار می رود.
    کلیدواژگان: سناریونویسی، انقلاب اسلامی، استحاله، براندازی، ترقی و پیشرفت
  • سید محمد کاظم حجازی، حسن رحیمی (روشن) صفحات 153-173
    سیاست خارجی جمهوری اسلامی مبتنی بر اصول و ارزش های اسلامی - شیعی بنانهاده شد؛ و در سه دهه گذشته نیز این الگو، روندی همراه با تغییر و تداوم را حفظ کرده است. از یک سو اصول، جهت گیری و اهداف بنیادی سیاست خارجی نسبتا پایدار و ثابت مانده است که موجب استمرار و ثبات نسبی آن گشته است و از طرف دیگر، تغییر و تحولات عینی و ذهنی در محیط های سه گانه داخلی، خارجی و روانی مستلزم انطباق تاکتیکی و ابزاری بوده است. لذا این تحقیق باهدف، بررسی رویکرد سیاست خارجی دولت های پس از دفاع مقدس (حدفاصل سال های 1368 تا 1392) با محوریت ارزش ها و هنجارهای جمهوری اسلامی در سه بعد استکبارستیزی، منزلت افزایی و همگرایی اسلامی انجام پذیرفته است. روش تحقیق در این مقاله کیفی - کمی است. جامعه آماری این تحقیق شامل صاحب نظران و اساتید دانشگاه و بهره مندی از مصاحبه با کارگزاران سیاست خارجی در دوره های مختلف هست که در شناسایی مولفه های مورد مقایسه و در جمع آوری داده های نهائی پرسشنامه از نظرات آنها استفاده شده است. بعد از طراحی پرسشنامه بومی شده، روایی محتوا با استفاده از نظرات خبرگان بررسی و بعد از چندین مرحله اصلاحات نسخه نهایی پرسشنامه تنظیم و توزیع گردید. همچنین مقدار آلفای کرونباخ جهت بررسی پایایی تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS محاسبه و برای تمام متغیرها مقداری بالاتر از 7/0 بوده است که نشان دهنده اعتبار پرسشنامه و برداشت فکری مناسب و یکسان پاسخگویان از محتوای متغیرهای مربوط به هر سازه بوده است برای تجزیه وتحلیل داده های جمع آوری شده از آمار توصیفی و استنباطی شامل آزمون تحلیل واریانس؛ آزمون تعقیبی بونفرنی و آزمون تی استفاده شده است. نتایج مطالعه حاکی از تفاوت معنادار تطبیق پذیری دولت ها در شاخص استکبارستیزی و همگرایی اسلامی و عدم تفاوت معنادار در شاخص منزلت افزایی در بین دولت ها بوده است.
    کلیدواژگان: سیاست خارجی - دولت های پس از جنگ هشت ساله - همگرایی اسلامی - استکبارستیزی، منزلت افزایی و نفوذ
  • مسلم خسروی زارگز، سمیه بخشی صفحات 175-199
    مقوله ی فرهنگ دارای معانی بسیار و استعمالات گوناگون وسیع و پیچیده ای است. در علت پیچیدگی فرهنگ می توان گفت، فرهنگ مقوله ای متجانس نیست، بلکه متشکل از عناصر متعددی است، با این وجود فرهنگ انسجام خود را حفظ کرده و یک کل تجزیه ناپذیر و پویا را تشکیل داده است و در گذر زمان از دیدگاه افراد با تخصص ها و رویکردهایی متفاوت (اعم از مادی و معنوی)، با تعاریف و مفاهیمی متعدد بیان شده است. این مقوله ی پیچیده و چندبعدی با بار ارزشی و علمی پررنگی که در هاله ای از ابهام فرو رفته است، می تواند به عنوان مجموعه ای از باورها و ارزش های مشترک بر رفتار و اندیشه ی اعضای یک جامعه متاثر باشد و نقطه ی شروعی برای حرکت و پویایی و یا مانعی در راه پیشرفت به شمار آید.
    مسئله ی فرهنگ یکی از دغدغه های مهم و امروزی همه ی جوامع بشری است و همه ی آنها نگران آینده ی فرهنگی خود هستند. جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که با توجه به ایدئولوژی متفاوتش با هژمونی غرب و خطر استحاله ی فرهنگی از درون در این زمینه، دغدغه ی جدی دارد و از جمله کسانی که تاکید موکدی در این حوزه دارد، مقام معظم رهبری است. ایشان اهمیت فوق العاده ای به مقوله ی فرهنگ داده و آن را مقدمه ی خیزش و توسعه ی کشور می داند. در بیان اهمیت فرهنگ در اندیشه ی رهبری همین بس که ایشان می فرماید من حاضرم جانم را در راه فرهنگ فدا کنم. در این نوشتار با توجه به آنچه گفته شد، به شناخت پیکره و اهمیت مقوله ی فرهنگ، کارکردهای فرهنگ، آسیب هایی که هم اکنون فرهنگ ما گرفتار آن است و به راه های برون رفت از این آسیب ها از دیدگاه مقام معظم رهبری پرداخته خواهد شد.
    کلیدواژگان: فرهنگ، اهمیت فرهنگ، کارکردهای فرهنگ، آسیب های فرهنگی
  • سید حسن قاضوی صفحات 201-218
    اخلاق انتخابات از نوع اخلاق سیاسی و زیر شاخه ی اخلاق کاربردی است. به کارگیری آن، می تواند جامعه را به سوی انتخاب اصلح راهنمائی کند. انتخابات در نظام های مردم سالار سبب مشروعیت بخشی به سازمان، محتوا و رفتار سیاسی جامعه می شود انتخابات اخلاقی از آشکارترین جلوه های سیاست اخلاقی، و سیاست اخلاقی میدان عملی شدن بسیاری از ارزش ها و فضایل اخلاق اجتماعی است.
    در این پژوهش به روش تحلیلی و بر اساس منشورهای اخلاقی، در باب مشروعیت نقش رای مردم درحکومت اسلامی و مشروعیت آن، به آیات، روایات، دلیل عقل، قانون اساسی و کتب حقوق اساسی استناد شده است. که نشان دهنده ی نبود هیچ تناقضی بین اجرای احکام شریعت و خواسته های عقلایی مردم است و چون کرسی قدرت در نظام الهی برای خدمت است، نباید برای رسیدن به آن از هر وسیله ای استفاده شود. از جائی که چالش های متعددی پیش روی افراد درگیر در امر انتخابات وجود دارد، و بیش از سی مورد آفات اخلاقی آنان را تهدید می کند اهم حقوق مربوط به اخلاق انتخابات کشورهای مختلف در هفت بند و در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، در قالب چهارده اصل و بیست بند بیان می شود.
    کلیدواژگان: پیامبر گرامی اسلام، حکومت اسلامی، دمکراسی، انتخابات اخلاقی، شورا، احکام اخلاقی
  • سید امیر نیاکویی، علی قنادی صفحات 219-257
    توافق هسته ای ایران و قدرت های بزرگ در تابستان 1394 که در ازای برداشته شدن تحریم های هسته ای، منجر به محدود شدن برنامه هسته ای ایران در میان مدت شد، سوال هایی مهم درباره جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی به وجود آورده است. این مقاله به دنبال یافتن پاسخ به این سوال است که آیا این توافق، ایران را به سمت سیاست خارجی مصالحه جویاه تر سوق داده است؟ بررسی رفتار و عملکرد سیاست خارجی ایران نشا نمی دهد که ایران بعد از توافق هسته ای در ازای چشم پوشی از برخی ابعاد کلیدی برنامه هسته ای، به سمت جبران این محدودیت ها در دو زمینه امنیتی و هویتی حرکت می کند. در زمینه هویتی، بعد از توافق هسته ای، موازی با تاکید بر مسایلی مانند «پیشرفت»، «خودباوری» و« استقلال علمی»، شاهد ادامه اصرار بر تحقیق و توسعه هسته ای هستیم. در حوزه امنیتی، از افزایش قابل توجه بودجه دفاعی گرفته تا گسترش دامنه ژئوپلیتیک اقدام های امنیتی و سرعت گرفتن برنامه موشکی و همچنین برخی رویکرد های امنیتی بی سابقه مانند اجازه استفاده از پایگاه نظامی هوایی نوژه به روسیه یا حضور نظامی چند جانبه در خارج از مرز ها، نشان دهنده جدی بودن حرکت ایران به سمت سیاست های جبرانی است.
    کلیدواژگان: توافق هسته ای، برجام، امنیت، هویت، سیاست خارجی ایران، برنامه موشکی
  • محمد جواد هراتی، محمود ظفری صفحات 259-277
    دولت ها در سیاست خارجی، اغلب مطابق نیازهای داخلی، موقعیت جغرافیایی، ژئوپولیتک، ساختار و عملکرد نظام بین الملل استراتژی های را برای تامین منافع ملی برمی گزینند. کشور ایران با عنایت موقعیت حساس از جغرافیای جهانی، همواره موجب رقابت قدرت های بزرگ برای تسلط بر این کشور شده است. این مقاله تلاش دارد به این سوال پاسخ دهد که چرا دستگاه دیپلماسی در عصر پهلوی و در موقعیت جنگ جهانی دوم گرفتار ائتلاف قدرت های بزرگ شد و قدرت های بزرگ بر سر سقوط دولت پهلوی با یکدیگر به توافق رسیدند. مقاله حاضر در قالب چهارچوب تئوریک «واقع گرایی ساختاری» به دنبال تایید این فرضیه است که فقدان استراتژی در روابط خارجی و داخلی، و ساختار حاکم بر روابط بین الملل موجب ناکامی دستگاه دیپلماسی و ائتلاف قدرتهای بزرگ شده و این امر ناکامی دستگاه دیپلماسی ایران در جنگ جهانی دوم در حفظ منافع ملی درعرصه بین الملل را به همراه داشته است.
    کلیدواژگان: جنگ جهانی دوم، ایران، سیاست خارجه، قدرت های بزرگ، ائتلاف، واقع گرایی ساختاری