International Multidisciplinary Journal of Pure Life
Volume:5 Issue: 16, 2019

فضای مجازی- اینترنت- نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است. تاثیرات و پیامدهای مثبت و منفی فضای مجازی به عنوان یک پدیده نوین در اجتماعات انسانی همواره در حال گسترش است. فضای مجازی موقعیتی است که نگهداری و نقل و انتقال اطلاعات بسیار ارزان و ساده انجام می شود؛ از این جهت برای فضای تربیتی و اخلاقی جامعه، هم تهدید محسوب می شود و هم به نوعی فرصت به شمار می رود. در این فضای چالشی باید برای تبدیل تهدید به فرصت یا برای کاهش تهدیدها در مقابل فرصت ها- فعالانه- وارد عرصه تولید و انتقال اطلاعات شد.
در عصر حاضر که فضای مجازی جهان را به دهکده ای کوچک مبدل کرده است و مردم جهان را از قسمت های مختلف با فرهنگ ها و باورهای متفاوت، به همدیگر مرتبط می کند، مباحث تربیتی فرزندان با چالش هایی روبه رو شده است. در مقابل یکی از ابزارهای کارآمد به منظور حفظ و احیای اعتقادات و تربیت اسلامی، فضای مجازی است.
هدف از انجام این پژوهش بررسی ابعاد و ظرفیت های موجود در فضای مجازی در جهت تربیت فرزندان بوده است. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی در صدد بررسی و تبیین ابعاد گوناگون فضای مجازی و تربیت از حوزه تربیت اسلامی به مفهوم سازی تربیت در فضای مجازی و نقش آن به عنوان ابزاری مهم در جوامع امروزی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد فضای مجازی دارای ظرفیت های بالقوه فراوانی است که در صورت فراهم بودن شرایط و ایجاد آن اثرات قابل توجهی در شکل گیری شخصیت افراد به خصوص کودکان خواهد داشت و به خوبی می توان در جهت دستیابی به اهداف والای دینی از آن استفاده کرد.

ورود فناوری به عرصه اطلاعات و ارتباطات تمام ابعاد زندگی بشری را متحول نموده تا جایی که انتقال داده های آموزشی با پذیرش رویکرد مدرن و حذف نمودن بسیاری از محدودیت های معمول در آموزش فیزیکی، به صورت الکترونیکی و از طریق محیط مجازی ارائه می گردد. بدین ترتیب، تحقیق حاضر تاثیر آموزش مجازی در بیان مفاهیم دینی برای کودکان را مورد تحلیل قرار داده و تاثیر آن بر باورهای دینی گروه پیش گفته را مورد ارزیابی قرار داده است. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه چهارسطحی برگرفته از پرسشنامه باورهای دینی گلاک و استارک بوده که میان 82 نفر از والدین فرزندان 12-7 سال کارکنان شاغل در نیروی انتظامی استان چهارمحال و بختیاری تقسیم گردید.
اجرای این پژوهش با اتخاذ روش توصیفی- ارزشیابی، به صورت نیمه آزمایشی و از نوع پیش آزمون- پس آزمون بوده و جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار استنباطی شامل آزمون T همبسته استفاده شده است.
نتایج تحقیق نشان می دهد مولفه های نگرش و اعتقادات دینی، اطلاعات دینی، اعمال و تجارب دینی از سوی فرزندان ارتقای بسزایی نسبت به قبل از برگزاری آموزش مجازی داشته است؛ اما این روش آموزشی تاثیری بر انجام فرائض- واجبات- و ترک محرمات دینی نداشته است.

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است که مرزهای قابل نفوذی دارد و فضای مجازی توانسته است در آن رخنه کند؛ لذا ورود فضای مجازی به کانون خانواده موجب بروز آسیب هایی در هنجارها و نقش های اعضای خانواده به ویژه کودکان شده است. هدف از این تحقیق، بررسی آسیب های فضای مجازی در تعلیم و تربیت کودکان بوده است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در رابطه با آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار داده است. روش علمی تحقیق نیز به صورت توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری مطالب به صورت کتابخانه ای و جستجو در پایگاه ها و منابع اطلاعات علمی اینترنتی بوده است.
نتایج پژوهش نشان می دهد گسترش فضاهای مجازی اینترنتی آسیب های گوناگونی در زمینه تعلیم و تربیت کودکان ایجاد کرده است؛ از جمله آسیب های اخلاقی همچون دسترسی آسان به منابع غیر اخلاقی، تضعیف باورهای دینی و القای شبهات و تعارض ارزش ها؛ آسیب های شخصیتی مثل اعتیاد به فضای مجازی، انزوای اجتماعی و اتلاف وقت؛ و آسیب های خانوادگی از قبیل کاهش ارتباطات خانوادگی، تغییر الگوی تعامل میان والدین و فرزندان، از بین رفتن تعادل قدرت در خانواده و شکاف نسل ها. بنابراین، هدایت و نظارت والدین در کنار شناخت و آگاهی از آسیب های پیش روی فضای مجازی بهترین راهکار رفع آسیب های آن است.

نوجوانی را سنی حساس در ایجاد تغییرات سریع فیزیکی، روانشناختی، اجتماعی، فرهنگی و شناختی و نیز گسترش رفتارهای مقابله ای و پاسخ به نیازهای محیطی می دانند. در این دوره، نوجوان برای اینکه بتواند خود و جایگاه خود را در جامعه و خانواده ثابت کند و برای خود نقش و جایگاهی داشته باشد، ممکن است به رفتارهای پرخطر و کم خطر روی بیاورد که از جمله رفتارهای پرخطر به ویژه در عصر حاضر، اعتیاد به اینترنت است.
فضای مجازی- سایبری- امروزه به هر چیز مرتبط با کامپیوتر، اطلاعات و اینترنت گفته می شود؛ فضایی که در آن رسانه های ارتباط جمعی از میان تمامی ابزارها و فنون جدید، بیشترین تاثیر فرهنگی را دارند.
در این میان، تماشای برنامه های ماهواره ای، موقعیت و یا عرصه ای را فراهم آورده است که روز به روز مسائل زندگی عمومی جامعه در آن عرصه متجلی می شود؛ لذا برنامه های ماهواره جایگاه بروز تحول در فرهنگ هستند و به صور مختلف بر فرهنگ و سبک زندگی تاثیر می گذارند.
بنابراین، فضای مجازی و ماهواره در سطح جامعه، جایگاهی را اشغال کرده اند که به طور فزاینده- چه در سطح ملی و چه بین المللی- مطرح شده اند تا جایی که محتوای برنامه های ماهواره بر شیوه های زندگی و سلیقه های عمومی در جامعه نیز تاثیر گذاشته است.
بر این اساس، در پژوهش حاضر تلاش شد با شناخت معماری خاص اینترنت و شناخت دقیق از محیط کنشگر، استفاده از فضای مجازی و ماهواره را بهینه نموده و آسیب های آن را بر نوجوانان کاهش دهد.

با ظهور فناوری های رسانه ای جدید در چند دهه اخیر، به تدریج فرایندهای رسانه ای شدن خانواده مشاهده می شود. از طرف دیگر، تغییر ماهیت جسمانی رسانه های متحرک جدید از چیزی متعلق به فضای عمومی به فضای خصوصی، موجد جهان زیست ارتباطی جدیدی با عنوان ارتباطات خانه به دوشی می شود که در تقابل با عمومیت قلمروی خانه بوده و اسلوب کاربری رسانه های جدید را- همراستا با سایر عوامل و عناصر جهان اجتماعی مدرن- به سمت وسوی نوعی منش فردگرایانه رهنمون می سازد.
در این میان، برخی از نظریه پردازان برآنند که رسانه ها- لزوما- استحاله کننده سنت های ارتباطی حاکم بر نهادهای سنتی نظیر دین و خانواده نخواهد بود؛ بلکه می تواند آنها را تغییر شکل داده و از حیاتی تازه برخوردار کنند. این مسئله به آن معناست که تکنولوژی های رسانه ای جدید، در تعارض ذاتی و جبری با ساختارهای ارتباطی سنتی و سنت های ارتباطی شفاهی حاکم بر جوامع قرار ندارند؛ لذا می توان از همگرایی تکنولوژی های ارتباطی جدید با نهادها و ارتباطات سنتی نظیر خانواده و دین نیز سخن به میان آورد، اما تحقق این همگرایی نهادی میان خانواده و رسانه های جدید- عمیقا- در گروی مشارکت رسانه ای والدین است؛ از این رو، بسیاری از محققان و سیاستگذاران با سابقه حوزه سواد رسانه ای، روی به رهیافت های همگرایانه و نهادگرایانه ای آورده اند که بتواند مواجهات و مصارف رسانه ای فرزندان را در بستر غیر رسمی و خودمانی خانواده و روابط خانوادگی سامان بخشد.
برای تحقق این منظور، می توان مجموعه ای از سازوکارها و روش های حمایتی مشارکتی را برای نقش آفرینی والدین طراحی و پیاده نمود؛ سازوکارهایی که بخش عمده ای از آن، ناظر به شرایط محیطی و زمینه ای دریافت و مصرف رسانه ای است و بخش دیگر، معطوف به محتوای رسانه های جدید است. بر این مبنا و به ترتیب اولویت، دو رهیافت حمایتی مشارکتی برای والدین قابل اجرا خواهد بود؛ وساطت متنی و فرامتنی.
بر این اساس، مهم ترین هدف از اعمال وساطت های متنی، راهنمایی مستقیم و متن محور فرزندان، برای مقابله با محتواهای نامناسب در دسترس آنان است؛ مهمترین هدف از وساطت های فرامتنی نیز سوق دادن مقیاس فردی رسانه های شخصی جدید به کیفیتی جماعتی و خانوادگی با اتکا به عوامل محیطی مثبت و غیر مستقیم است.
در این پژوهش تلاش شده است مطابق با مطالب بیان شده، چالش رسانه های جدید را در تقابل با ارزش های خانوادگی در مسیر حرکت به سمت رهیافتی همگرایانه و مشارکتی پی جویی نماید.

تعلیم و تربیت از جمله امور انسانی است که به دلیل نقش برجسته اش در تمام امور زندگی بشر اهمیت به سزایی داشته؛ به طوری که همواره مورد توجه صاحبنظران بوده و هر کدام با بیانی بر آن تاکید نموده اند.
به طور کلی، پرداختن به تعلیم و تربیت هم از نظر چند بعدی بودن و هم پیچیدگی های خاصش در سطح نظری و عملی، آن را تبدیل به امری مهم و بی بدیل ساخته است. در این میان، یکی از تاثیرگذارترین و در عین حال دشوارترین مباحث در حوزه تعلیم و تربیت، تربیت اخلاقی نوجوانان و جوانان است؛ لذا پرداختن به مباحث مربوط به اخلاق و پیرو آن تربیت اخلاقی از جایگاه رفیعی برخوردار است.
فلاسفه و عالمان این حوزه نیز از دیرباز به مقوله اخلاق و حتی اخلاق از منظر تربیت، نظر داشته اند؛ چنانچه ارسطو غایت تعلیم و تربیت را تربیت اخلاقی و فضیلت دانسته و خواجه نصیر اراده و اندیشه را خاستگاه اخلاق دانسته است. افزون بر این، کار مربیان پرورشی نیز مانند سایر عرصه های دیگر زندگی انسان، آمیخته با مسائل اخلاقی است که حل مشکلات و تعارضات اخلاقی در عرصه کاری این مربیان- به ویژه در فضای مجازی- از دغدغه های جامعه علمی است.
این پژوهش که بر اساس روش ها و اهداف اخلاق کاربردی نوشته شده است، به عنوان زمینه ساز تنظیم منشور اخلاقی در فضای مجازی برای مربیان پرورشی به شمار می رود که مهمترین بحث در این پژوهش، چالش های اخلاقی مربیان پرورشی در فضای مجازی و راهکارهای برون رفت از این چالش است.

اولویت استفاده جوانان از شبکه های اجتماعی به ترتیب در زمینه امور تفریحی و سرگرمی و علمی آموزشی است؛ به نحوی که مردان بیشتر از زنان از فیلترینگ استفاده می کنند.
آزمون فرضیه های پژوهش نشان می دهد بین مدت زمان استفاده با بعد شریعت از شاخص دینداری و نیز بین سرعت ارتباط با ابعاد اخلاقیات و عقاید از شاخص دینداری رابطه معکوس و معناداری برقرار است؛ همچنین بین سرعت ارتباط با شاخص دینداری رابطه معکوس و معناداری برقرار است در حالی که بین دو بعد دیگر با شاخص دینداری رابطه ای مشاهده نمی شود.
در این پژوهش که متغیر دینداری با استفاده از الگوی کرم الهی و با سه بعد عقاید، اخلاقیات و شریعت سنجیده شده است، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 220 نفر شده است که با روش نمونه گیری تصادفی و با استفاده از پرسشنامه استاندارد داده های تحقیق جمع آوری شده است.
نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد در متغیر سرعت ارتباط بر شاخص شریعت در متغیر دینداری، بیشترین و کمترین تاثیر را مدت زمان استفاده بر شاخص اخلاقیات متغیر دینداری دارند تا جایی که متغیر رسانه های نوین ارتباطی 27 درصد از تغییرات شاخص دینداری را تبیین می کند.

یشهد العالم منذ ما یزید علی ربع قرن ثوره علمیه وتکنولوجیه فاقت فی اهمیتها وتاثیراتها ونتائجها ثوره القرن الثامن عشر الصناعیه فی اوروبا، هذه الثوره کان الإتصال والمعلوماتیه من ابرز مظاهرها فقد اکدت العدید من الدراسات ان شبکه المعلومات العالمیه هی اهم واعظم ما افرزته التطورات الهائله فی مجال تکنولوجیا المعلومات والإتصال والتی اسهمت فی إحداث تاثیر بالغ الاهمیه فی ظرف زمنی قصیر جدا، وبشکل جذری فی جمیع انماط التعامل، واسالیب التفکیر والحیاه طغت علی الانماط التقلیدیه التی الفها الناس من قبل فی کل شیء. یعتبر هذا التطور امرا طبیعیا علی اساس ان ای نمو مطرد فی مجال العلم والتکنولوجیا یتسبب فی إحداث إرباک للبنی والعلاقات الإقتصادیه والإجتماعیه والسیاسیه والثقافیه والتعلیمیه الموجوده، ومن ثمه یصبح لزاما علینا ان نبادر لوضع خطه منهجیه علمیه منطقیه لمواجهه هذه التقنیه التی لا بد منها ولا غنی عنها. وإذا ما اردنا التطرق إلی ارکیولوجیا هذا التطور فی مجال التربیه والتعلیم والتکوین والبحث، فإننا نجد ان بدایاته تعود فی الغرب وفی الولایات المتحده الامریکیه إلی بدایه الثمانینیات من القرن الماضی، ففی سنه 1982 بدات الدراسات ذات العلاقه بهذه المجالات تطرح مجموعه من الاسئله والقضایا الهامه التی افرزتها الثوره العلمیه والتکنولوجیه حیث دعت هذه الدراسات إلی ضروره الإهتمام بالبحث العلمی فی مجال التعلیم الإلکترونی لمواجهه التحدیات التی تفرضها هذه الثوره التکنولوجیه.غیر انه ومنذ منتصف عقد التسعینیات من القرن الماضی ونتیجه لتطور استخدام الإنترنت وانتشار استعمالها بین الافراد والموسسات تعلیمیه کانت او غیر تعلیمیه، تغیر الکثیر من مفاهیم هذا النمط من التعلیم وظهرت مصطلحات جدیده، ومن هنا بدا التفکیر الجاد حول إمکانیه استغلال الإنترنت فی المجالات المدنیه المختلفه ومنها بالخصوص مجال التعلیم.
هذه التطورات التکنولوجیه الهائله والتی مست جمیع النشاطات الحیاتیه کما سبق وان اشرنا، هل یمکن اعتبارها موشرا علی نهایه الانظمه التعلیمیه التقلیدیه او الحضوریه؟
فی کل الاحوال لا، ولکن مع ذلک یلاحظ الیوم فی کل المجتمعات بما فی ذلک فی العالم الإسلامی احتلال التعلیم الإلکترونی لمساحات معتبره کما تشیر إلی ذلک عدید الإحصائیات، ومن اجل التاقلم مع هذه البیئه التعلیمیه الجدیده والمستحدثه تواجه الموسسات التعلیمیه الإسلامیه الیوم تحدیات حقیقیه فرضتها التطورات العلمیه والتکنولوجیه المتلاحقه، ومن ثمه اصبح لزاما علی هذه الموسسات ان تواجه الإقبال المتزاید علی التعلیم الإلکترونی, والإرتقاء بمستوی کفاءته وفعالیته وجودته لیتماشی مع متطلبات العصر، ویفی باحتیاجات المجتمع فی المیادین المختلفه.
فی هذه المداخله، سنحاول الإجابه علی الإشکالیه الرئیسیه التالیه:ما هو واقع وتحدیات القدرات التعلیمیه فی الفضاء الإلکترونی فی العالم الإسلامی؟
تتفرع عن هذه الإشکالیه الاسئله الفرعیه التالیه:- ماذا یعنی مصطلح التعلیم الإلکترونی؟
- ما هی علاقه التعلیم الإلکترونی بالتعلیم التقلیدی او الحضوری من حیث کونها علاقه تکامل او علاقه تنافس؟
- کیف یمکن تحقیق عملیه تعمیم التعلیم الإلکترونی فی العالم الإسلامی؟
- ما هی الآلیات التی تحقق الإستفاده من القدرات التعلیمیه فی الفضاء الإلکترونی فی العالم الإسلامی وخاصه فی مجال التعلیم الدینی؟
- هل نحن فی حاجه فعلا إلی تعلیم الکترونی فی العالم الإسلامی مکان التعلیم التقلیدی او الحضوری؟
- إلی ای مدی یمکن الحدیث الیوم عن خلق تعلیم الکترونی إسلامی حقیقی ودائم فی ظل وجود تحدیات متعدده المصادر؟
الإجابه عن مختلف هذه التساولات الفرعیه ستشکل حجر الاساس فی هذه المداخله.