فصلنامه نگره
پیاپی 20 (زمستان 1390)

ادبیات حماسی وعرفانی دارای ویژگی های متفاوتی اند و نگارگریا یرانیا سلامی نیزا زا ین دو شیوها زا دبیات فارسی، تاثیرگرفته است. همین مساله باعث شده، نگاره هایی که به یکی از این دو موضوع پرداخته درترکیب بندی واستفاده از عناصر بصری تفاوت هایی باهم داشته باشند. این تحقیق درجست وجوی کیفیت تعامل بیننگارگری وادب فارسی است و پاسخ به این پرسش که ویژگی های ادبیات فارسی در حماسه وعرفان، چگونهدر عناصر بصری ظاهر شده وچه تفاوتی را در نگاره های حماسی وعرفانی به وجود آورده است؟ برخلافچهره یکسان نگاره های حماسی وعرفانی با موضوعات مختلف، تفاوت های محسوسی وجود دارد. به نظرمی رسد این تفاوت ها ناشی از ماهیت پرتحرک مضامین حماسی وثبات وآرامش مضامین عرفانی است.
نماد پردازی تصویری ورنگ در کنار مضامین ادبیات فارسی، از مهم ترین ویژگی هایی است که در عناصر ایننگاره ها تبلور یافته است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی وتحلیل محتوا وماهیت آن تطبیقی است. شیوهجمع آوری مطالب هم کتابخانه ای است.

در ایام کهن چنین تلقی می شد که درختان مقدس با نیروی نهفته در خود، زندگی انسانی و حیوانی را رشدمی دهند و به همین دلیل مورد ستایش قرار می گرفتند. در بررسی و مطالعه اسطورها، می خوانیم درخت زندگی و میوه آن که باعث حیات جاوید می شود و درخت کی هانی که در مرکز جهان قرار دارد، همواره در ارتباطبا کوه یا سنگ مقدس بیان می گردد. با توجه به این موضوع در برخی آثار هنری و فرش های معاصر ایرانیدرختانی مرتبط با کوه یا سنگ تصویر شده اند. پژوهش پیش رو در پی پاسخ به این پرسش بوده که درختقرار گرفته بر فراز نگاره مثلثی شکل در بعضی از فرش های معاصر ایرانی که قدمتی نزدیک به یک قرن داردچرا به عنوان طرح درخت زندگی شناخته می شده و نمونه های مختلف تصویری این دو نماد در فرش معاصرایران کدام است. به این دلیل ضمن بررسی مفهوم اسطوره ای ارتباط درخت و کوه در اساطیر ایرانی، نمودآن ها در آثار هنری باستانی و دوره اسلامی تحلیل و سپس در فرش های معاصر ایرانی نیز بررسی شدهاست. روش تحقیق این پژوهش تحلیلی - تاریخی و روش گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای است.
بر این اساس درخت زندگی در اسطوره های ایرانی همواره با کوه مقدس پیوند داشته است. این موضوع ازدوران کهن در آثار تصویری هنری ایران و در برخی فرش های معاصر نیز مشاهده می شود؛ در این فرش هااغلب نقشمایه کوه به شکل مثلثی متشکل از نگاره های دالبری شکل، همراه با درختی در راس ترسیم شدهکه پرندگان وحیوانات اسطوره ای محافظان آن می باشند. در برخی موارد درخت سرو، گاه با شاخ و برگفراوان وگاه به شکل هندسی بر روی مثلثی قرار دارد. این قالب تصویری از دوران کهن در ایران شناخته شدهاست. مطابقت های تصویری نشان می دهد تصویرگری کوه و درخت در فرش های معاصر ایران تداوم همانسنت های تصویری کهن این دو نماد است. مطالعات اسطوره ای نشان می دهد مفهوم برکت، باروری و تجدیدحیات و تجسم نیروهای زندگی بخش یکی از عمیق ترین مفاهیم این نوع نقش پردازی است.

نقاشی لاکی در دوره قاجار به اوج شکوفایی خود رسید و پس از آن به آرامی روبه زوال نهاد. در اینمیان هنرمندان اصفهانی بیش ترین سهم را در گسترش و شکوفایی آثار نقاشی و تصویر سازی لاکیبر عهده داشته اند. این مقاله به منظور شناخت هرچه بیش تر زمینه و قابلی تهای هنر تصوی رسازی در هنرایرانی تصاویر لاکی در اصفهان دوره قاجار را گردآوری کرده و با توجه به مفهوم و تعریف تصویرسازی،مضامین و موضوعات موجود در نقاشی های لاکی مکتب اصفهان، آن ها را مورد بررسی قرار داده است.
پرسش هایا صلیا ین پژوهش عبارتندا ز: 1- آیا می توان بعضیا ز آثار شیوه لاکی را در ردیف هنر تصویرسازیقرار داد؟ 2- مضامین آثار تصویرسازی شده توسط هنرمندان اصفهانی دوره قاجار چیست؟ 3- کدام موضوعبیش تر مورد توجه تصویرسازی به شیوه لاکی در اصفهان بوده است؟ نتایج تحقیق نشان داد نقاشی لاکیعصر قاجار، علاوه بر ویژگی های رایج شیوه نقاشی قاجاری، جنبه های تزئینی، تصویری و کاربردی هم داردو بستر مناسبی برای تصویرسازی نیز محسوب می شود. هنرمندان با وجود محدودیت های این بستر جدیدو نامتعارف، هم چنان علاقه مند به تصویرسازی موضوع های متنوع ادبی، تاریخی و دینی بر روی قلمدان ها وسایر اشیاء لاکی بودند. در پاسخ به سئوالات تحقیق مشخص شد موضوعا ین آثار براساس مشترکات محتوایی، در سه مضمون: 1- ادبی 2- تاریخی 3- دینی، قابل طبق هبندی می باشد وموضوع بیش تر این آثار در بخش ادبی، داستان هایی از پنج گنج نظامی، در بخش تاریخی صحنه هایی از جنگ ها و در بخش دینی، روایاتی از حضرت مریم و مسیح (ع)است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات،کتابخانه ای و مشاهد های است.

سفال و هنر سفال گری در ایران پیشینه زیادی دارد و بخشی از تاریخ درخشان ایران را نمایان می سازد کهخود به تنهایی گویای شرایط، روابط، فرهنگ و تمدن جامعه زمان خود است. سفال گامبرون به عنوان نوعیاز سفالینه های ساخته شده در دوره صفوی جایگاهی ویژه در تاریخ سفال ایران دارد و هنوز از بسیاریجنبه ها، به آن توجه نشده است. هدف اصلی این پژوهش شناسایی ومعرفی ویژگی های سفال گامبروناست. برای این منظور و جهت ایجاد تحول و رسیدن به نوآوری در عرصه هنروصنعت سفال گری ضروریاست مطالعه و تحقیقات بیش تری در این زمینه صورت گیرد و ضمن آشنایی با سفال این منطقه، جلوه های افزون آن ها نیز آشکار گردد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ایاست. نتیجه این بررسی نشان می دهد تاثیردر کشورهای دیگر در این زمینه بسیار اندک بوده و ذوقهنرمندان سفال گر در این دوره از تاریخ ایران بسیار چشمگیر وقابل توجه بوده است.

فن ساخت و تولید مهرهای سنتی در دوره قاجار از دو شیوه کلی پیروی می کند. این شیوه ها با توجه به جنسخام صفحه اثرگذار مهرها از یکدیگر متمایز می شود؛ بنابراین مراحل مقدم بر حکاکی در مهرسازی، اعم ازمراحل اجرایی ساخت بدنه یا حتی ویژگی های ظاهری مهرها را نمی توان جزو شیوه های مهرکنی دانست. اینویژگی ها اغلب به حرفه های وابسته مهرسازی مربوط می شوند و یا کارایی مهر در امور دیوانی را توضیحمی دهند؛ و از همین رو در شیوه های مختلف حکاکی مهر نیز مشابه به نظر می رسند. در دوره قاجار اغلبمهرهای سنگی را از عقیق و مهرهای فلزی را از برنج می ساختند. ابزار و قلم حکاکی مهرهای فلزی بسیارحکاکی می کردند. روش «عقیق کن» ساده و ظریف بود و مهرهای سنگی را نیز بیش تر با دستگاهی موسوم به اجرا نیز بر اساس کندن نقش و زمینه نقش مهر یا تراش سطح مهر انجام می پذیرفت. در واقع خبرگی حکاکانقاجاری در بهره جستن از ابزار ساده و آشنایی آن ها با حرفه های وابسته حکاکی، در ساخت و عرضه مهرهاییمرغوب در دوره قاجار بسیار تعیین کننده بوده است. در مقاله پیش رو شیوه های حکاکی مهر در دوره قاجاربر مبنای گردآوری میدانی با روش تحقیق تاریخی - توصیفی، زیر عناوین مهرهای برنجی(فلزی) و مهرهایعقیق(سنگی) بررسی و تحلیل شده است.

عکاسی در سال 1255 - 1839 در دوره محمدشاه قاجار به ایران راه یافت و ناصرالدین میرزا ولیعهد با علاقه فراوان آن را فرا گرفت و در دوره پادشاهی اش نیز به عکاسی پرداخت و در ترویج آن کوشید. ورود سیاحان،وابستگان نظامی و سیاسی به همراه عکاسان و نمونه های عکس های اروپاییان با تجهیزات عکاسی، زمینه های رواج این فن و هنر را در دربار قاجار و برخی شهرها فراهم نمود. از سویی تمایل دربار و افراد سرشناسبرای تثبیت تصاویرشان بر این مساله افزود. با رونق سفارشات مختلف، عکاسخانه های مختلف در پایتخت وبرخی شهرها دایر و عکاسان نیز به شیوه های متنوع جهت معرفی و رونق کار خود به تدریج شروع به تبلیغاتنمودند. در نمونه های این تبلیغات معمولا آدرس عکاسخانه، نام عکاس همراه با تصاویر یا عناصر تزئینیوغیره برای اطلاع عموم به چاپ می رسید. از نمونه های تبلیغاتی می توان به کارت ویزیت، اعلان های دیواری،نشان های تبلیغاتی، انتشار آگهی در روزنامه ها یا ممهورکردن پشت عکس های چاپ شده، اشاره نمود. کلیهمواد تبلیغی مورد اشاره متناسب با وضعیت چاپ در دوره قاجار به صورت سیاه و سفید منتشر شدهاست. به کارگیری عناصر تصویری و تزئینی غیرایرانی که هم زمان در اروپا به چاپ می رسید در برخی انواعتبلیغات به وفور دیده می شود، این نمونه ها به شدت تحت تاثیر نمونه های وارداتی است ولی گاه با ترکیبعناصر تصویری و تزئینی و نوشتار ایرانی همراه بود. هدف این مقاله بررسی زمینه های رواج عکاسی و درپی آن بهره گیری از شیوه های تبلیغاتی، بررسی اشتراکات عناصر بصری استفاده شده در انواع تبلیغات،شیوه طراحی، تایپوگرافی،(حروف نگاری) نماد و نشانه های به کار رفته در آن ها است. شیوه تحقیق این مقالهتوصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانه ای است.