نشریه معارف عقلی
پیاپی 33 (پاییز و زمستان 1395)

استجابت دعا یکی از اقسام ذکر شده برای معجزات است که به وسیله آن راستی مدعی نبوت و امامت اثبات می شود. موارد استجابت دعا مختلف است؛ زیرا دعا گاهی از راه خارق العاده ای محقق می شود و گاهی از راهی که خارق العاده بودن آن ثابت نشده است.
حکم به اعجاز، در کلام متکلمان شامل هر دو قسم می شود؛ در حالی که معجزه دانستن هر دو قسم با اشکال هایی روبه رو است. همراه نبودن با ادعا و نداشتن تحدی، اشکال های فراگیری است که برخی را واداشته است تا استجابت دعا را نوعی کرامت بدانند.
در جایی که دعا از راه عادی اجابت می شود و یا خارق العاده بودن آن مشکوک است، اشکال اساسی دیگری نیز آشکار می شود؛ زیرا نبودن قید خارق العاده در این گونه موارد با معجزه دانستن آن ناسازگار است.
مقاله پیش رو در پی پاسخ به اشکالات اعجاز دانستن دعای مستجاب است و بیان می کند که قبول اعجاز در قسم دوم متوقف بر ارائه تعریف جدیدی از معجزه است؛ تعریفی که حقیقت معجزه را به وجود سبب قاهر و اراده غالب الهی بداند و امر عادی نیز هنگامی که دارای این حقیقت و شرایط ذکر شده دیگر باشد، حکم به اعجاز آن می شود.

لازمه زمان شمولی، جهان شمولی، خاتمیت و جامعیت دین اسلام و گره خوردن همه ویژگی های یادشده به مسئله امامت و ولایت امامان معصوم (ع)، پاسخ گو بودن دین در شرایط گوناگون و حل و فصل مشکلات دینی مردم است و سقوط مرجعیت علمی و سیاسی اهل بیت (ع) و نیز غیبت آخرین حجت الهی (ع) در هدایت مردم و رسیدن آنان به سرمنزل مقصود آسیبی نمی رساند.
مقاله پیش رو بر آن است به دور از گرفتارشدن در هیاهوهای حاشیه ای و تکراری، به بازکاوی قلمروهای مبهم و ناگشوده در امر هدایت امت با وجود در دسترس نبودن امام معصوم در عصر غیبت بپردازد و با تکیه بر منابع درون دینی، چگونگی تامین شدن سعادت کامل انسان در عصر غیبت را ارائه کند.

باور پرآوازه ابن سینا درباره معاد آن است که معاد هم روحانی است و هم جسمانی اما او در رساله اضحویه، آشکارا معاد جسمانی را نادرست شمرده و در رد آن به استدلال پرداخته است. در این مقاله که به گزارش، تحلیل و نقد سخنان ابن سینا در بیان این دیدگاه و نیز ربط و نسبت آن با دیدگاه رایج او اختصاص دارد، روشن شده است که دلایل ابن سینا برای انکار معاد جسمانی ناتمام بوده و امکان این معاد را رد نمی کند. از این رو، با توجه به نصوص فراوان تاویل ناپذیر قرآن و روایات، از پذیرش معاد جسمانی گزیری نیست. البته داوری درباره ارتباط این دیدگاه با دیدگاه رایج او و اینکه دیدگاه نهایی او چیست، آسان نیست اما می توان گفت که وی در آثار بعدی خود از شدت مخالفت با معاد جسمانی کاسته و حتی در پاره ای از آنها، به پذیرفتنی بودن آن اعتراف کرده است.

بشریت پیشینه ای طولانی در جست وجو برای محفوظ ماندن از رنج ها دارد؛ اگرچه فهم چگونگی دستیابی به رستگاری، در طول زمان دگرگون شده است. با چشم پوشی از چگونگی این فهم، فهم غالب از رستگاری با چگونگی سازمان یافتن نظام ها و ساختارهای اجتماعی در طول تاریخ همبسته بوده است. این مقاله مروری تاریخی از رابطه میان رستگاری و اقدامات سازمانی با تاکیدی ویژه بر دیدگاه های گوناگون در سنت های مسیحیت غربی طی دو هزار سال گذشته را ارائه می کند. با استفاده از چارچوب تحلیلی سه بعدی شامل کیفیت رستگاری، لحظه رستگاری و مکان فعل اخلاقی، تغییرات اصلی معنای رستگاری در طول زمان و اقدامات سازمانی شاخص مرتبط با هریک از معانی را توصیف خواهیم کرد. همچنین با طرح دلالت های تحلیل خود برای بررسی رابطه اقدامات سازمانی و رستگاری در دیگر ادیان برای ایجاد فهمی دقیق تر از رهایی و برای توسعه رویکردهایی پاد فرهنگی نسبت به مدیریت و تقویت «تمایلات کلامی» در نظریه سازمان و مدیریت نتیجه گیری خواهیم کرد.

هر پژوهشی در قلمرو دین چه فلسفی و چه غیر آن بر تعریف ویژه ای از دین استوار است. درباره ممکن یا ناممکن بودن ارائه تعریفی جامع و مانع از دین، به گونه ای که همه ادیان را در بر گیرد و شامل غیر دین نشود، باید گفت که چالش فراوانی دین و مشکلات بسیار دیگر، راه را برای ارائه تعریفی که جامع همه ادیان و مانع غیر دین باشد، دشوار کرده است. همراه با علمی شدن مطالعات دینی در غرب، روان شناسان، جامعه شناسان، متکلمان و فیلسوفان دین، هر کدام از نگاه خویش برای دین، تعریفی ارائه دادند که مباحث خود را پیرامون دین مورد نظر پیش ببرند. بسیاری از آنان در تعاریف خود دچار یک جانبه نگری، تحویل بردن دین و فروکاستن آن به بعد روانی، اخلاقی یا اجتماعی آن شدند و با فراموش کردن اجزای بنیادی دین، اساس دین را تنها به یکی از پیام ها یا کارکردهای اجتماعی، اخلاقی و یا روانی دین فروکاسته و ذات و ماهیت دین را بر اساس آن تعریف کرده اند که در بررسی های بی طرفانه فلسفی، تعاریف کاملی برای دین به شمار نمی آیند.
در این مقاله پس از ارائه دسته بندی مناسب از تعریف های ارائه شده، به نقد و بررسی و میزان جامعیت و سایر شروط این تعریف ها پرداخته و نظریه ای را که به واقع نزدیک تر است نیز ارائه دادیم.

ابن سینا بر اساس طبیعیات خود و از آن رو که انسان را مدنی بالطبع می داند، وجود پیامبر را در تحقق مدینه و جامعه انسانی ضروری دانسته و نبودن او را ناسازگار با عنایت الهی به تحقق نظام احسن و مایه نابودی نوع انسانی می داند.
اما قاضی عضد ایجی همگام با دیگر اشاعره، اصل ضرورت علی را نپذیرفته و هیچ امری را در جهان ضروری نمی داند. وی امکان نبوت را با تکیه بر قاعده «ادل دلیل علی امکان شیء وقوعه» تبیین می کند.
در این مقاله در پی مقایسه میان دیدگاه این دو اندیشمند درباره ضرورت پیامبری برآمده ایم.