فهرست مطالب

معارف عقلی - پیاپی 30 (بهار و تابستان 1394)

نشریه معارف عقلی
پیاپی 30 (بهار و تابستان 1394)

  • کلام اسلامی
  • 208 صفحه، بهای روی جلد: 35,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1394/02/15
  • تعداد عناوین: 9
|
  • محمد فنایی اشکوری صفحه 5
  • محسن ابراهیمی صفحه 7
    یکی از کهن ترین و مشهورترین برهان های اثبات خدا، برهان نظم است که هم در میان اندیشمندان مسلمان و هم در میان فیلسوفان غربی از آن بحث فراوان شده است.
    استاد شهید مطهری نیز از جمله کسانی است که به نقد و بررسی این برهان می پردازد و تبیین جدیدی بر اساس نظم غایی از این برهان ارائه می دهد. تعریف نظم بر اساس توجه و برگزیدن غایت و تبیین دقیق آن در افعال الهی و قراردادن آن در برابر تصادف و نه هرج و مرج و سپس استدلال از این راه بر علم و شعور ناظم، نتیجه دیدگاه شهید مطهری در این زمینه است. بیان وی که روشی ممتاز از سایر تقریرات برهان نظم است، توانایی پاسخ به اشکال های گوناگونی را دارد و مقاله پیش رو در پی تبیین این دیدگاه است.
    کلیدواژگان: نظم، نظم غایی، برهان نظم، گزینش، تصادف
  • محمدعلی اسماعیلی صفحه 35
    جبرگرایی بیشتر با نگرش به مسئله علم الهی و قضا و قدر در حوزه علم کلام، و مسئله تسلسل اراده ها در قلمرو فلسفه ارائه شده است. میرداماد در پاسخ به مسئله تسلسل اراده ها بر آن است که مسبوقیت اراده به اراده دوم و نیز مسبوقیت اراده دوم به اراده سوم و همچنین دیگر اراده ها، مستلزم تسلسل محال نیست؛ زیرا تسلسل در اینجا قائم به اعتبار ذهنی معتبر است و با قطع این اعتبار، تسلسل نیز قطع خواهد شد. همچنین ایشان در پاسخ به شبهه لزوم جبرگرایی در مسئله قضا و قدر معتقد است اراده و اختیار انسان جزء قضا و قدر الهی بوده و اختیار انسان، داخل در متعلق علم الهی است. میرداماد دیدگاه امر بین الامرین را در پرتو تفکیک میان «فاعل مرید» و «جاعل تام مفیض»، و فاعل مباشر دانستن انسان، تبیین می کند. اندیشه های میرداماد در مسئله جبر و اختیار در عین عمق و استواری، دارای برخی کاستی ها است که نوشتار پیش رو بدان ها پرداخته است.
    کلیدواژگان: جبر، اختیار، اراده، تسلسل اراده ها، قضا و قدر، میرداماد
  • سید رضا (زهیر) حسینی لواسانی، سید عباس ذهبی صفحه 65
    در طول تاریخ مسئله شر، به عنوان مسئله ای علیه وجود خداوند مطرح بوده است. ملحدان چنین استدلال می کنند که: «اگر خدای عالم قادر خیرخواه وجود داشته باشد جلوی شرور را می گیرد، اما شر در جهان متحقق است. پس خدای کامل مطلق وجود ندارد».
    در این مقاله راه حل های مختلف ارائه شده در این زمینه، با توجه به تقسیم شر، به شر اخلاقی، طبیعی و متافیزیکی تبیین می شود. راه حل های پذیرفتنی عبارت اند از: 1) دیدگاه عوام؛ 2) برهان لمی؛ 3) شر امری عدمی و نسبی است؛ 4) ملازمت شر و جهان مادی؛ 5) نظریه تقسیم گرانه شر؛ 6) ملازمت شر و اختیار؛ 7) نظریه جبران و فواید شرور.
    تمامی راه حل های هفتگانه ارائه شده، جز راه حل پنجم، برای پاسخ به شبهه شر اخلاقی مناسب اند. شر طبیعی با توجه به راه حل های اول، دوم، چهارم و هفتم پاسخ داده می شود. و راه حل های اول و سوم را برای پاسخ به شبهه شر متافیزیکی می توان برگزید.
    کلیدواژگان: شر، خدا، جهان مادی، شر اخلاقی، شر طبیعی، شر متافیزیکی، عوض
  • محمدتقی شاکر، حسن محمدی احمدآبادی صفحه 91
    شیوه برخورد پیشوایان دین با مسائل گوناگون، گفتمانی اصیل در میان جامعه بشری و الگویی برای پایبندان به آموزه های دینی است. آموزه ها و معارف دینی را می توان با نگاهی تشکیکی به سطح عالی و سطح عمومی، تقسیم کرد و با توجه به نوع برخورد اهل بیت‰ با هر یک از این دو سطح، جایگاه آن دو را در نظام آموزشی بازشناخت. از رهگذر این شناخت، دغدغه ای دیرین درباره نوع رفتار با معارف روشن می شود و دستاویزهای مطرح در سطح اندیشه های نحله های گوناگون سنجیده می شود. بر این اساس، نگاشته پیش رو بر آن است تا با رویکردی تحلیلی، گامی در تبیین جایگاه اسرار و اندیشه های مکتوم پیشوایان شیعه در منظومه انتقال معارف و آموزه های دینی برداشته و به این وسیله، افزون بر تثبیت محوریت این گفتار، نقش و وظیفه نخبگان و سایر افراد جامعه اسلامی و نوع تنگناهای موجود برای ائمه اطهار‰ در این عرصه را به گونه ای تطبیقی آشکار نماید.
    کلیدواژگان: اسرار، غالیان، کتمان سر، معارف برتر، انتقال آموزه
  • عبدالعلی شکر صفحه 125
    به دنبال نقد کتاب مقدس و غیرعقلانی شناخته شدن پاره ای از باورهای رایج در مسیحیت و در نتیجه سست شدن ایمان مسیحی، کی یرکگارد نخستین کسی است که به منظور چاره اندیشی، به ایمان گرایی افراطی روی آورد و پذیرفت که ایمان حقیقی در گرو پایان یافتن عقل است و هیچ گونه استدلال عقلی را برنمی تابد. وی با اشاره به داستان حضرت ابراهیم(ع)† و ذبح فرزند به روایت تورات، حضرت را شهسوار ایمان خوانده که تنها با خطر کردن، شورمندی و از سر خردستیزی، به فرمان الهی گردن نهاد. اما دلایلی که وی بر مدعای تناقض آمیز ایمان گرایی افراطی خود اقامه می کند، بیانگر مقصود نیست. از این رو ایرادهای متعددی از سوی صاحب نظران به آن ها وارد شده است. آنچه کی یرکگارد درباره ویژگی های شهسوار ایمان پردازش می کند، فراتر از متن کتاب مقدس و غیر مطابق با آن است. افزون بر این، بیان این ماجرا در قرآن کریم، خلاف ادعای ناسازگاری عقل و ایمان را به اثبات می رساند.
    نوشتار پیش رو، به بررسی و تحلیل انتقادی این دیدگاه پرداخته و ضمن اشاره به علل و انگیزه گرایش به چنین باور افراطی در دفاع از ایمان مسیحی، اشکال ها و پیامدهای اساسی آن را نشان داده و در پایان به منظور ارائه راهکار اصولی در عرصه ایمان، به دیدگاه اسلام در این باره اشاره اجمالی
    کرده است.
    کلیدواژگان: ایمان گرایی، کی یر کگارد، عقل، حضرت ابراهیم (ع)، مسیحیت، اسلام
  • مجتبی قربانی، امیر دیوانی صفحه 145
    کتاب حقائق الایمان یا حقیقه الایمان، از کتاب های مهم شیعی در موضوع ایمان است که بسیاری آن را به شهید ثانی نسبت می دهند. به باور نویسنده این کتاب، ایمان در معنای لغوی و شرعی همان تصدیق منطقی، یعنی یقین ثابت جازم است. به نظر وی از آنجا که این یقین، قابل فزونی و کاستی نیست، اصل ایمان هم قابل فزونی و کاستی نیست. مومنان دارای درجات مختلفی هستند ولی این درجات به اختلاف آنها در ایمان باز نمی گردد، بلکه اختلاف آنها در کمالات زائد بر ایمان همچون قرب الهی و خضوع در برابر اوست.
    در بررسی این نظریه، درمی یابیم که ایمان عبارت است از حالت خضوع و تسلیمی که پس از علم به دست می آید و این امر قابل فزونی و کاستی تشکیکی است و درجات مومنان به اندازه بهره مندی آنها از این حقیقت است. درجه ایمان، درست به اندازه آمادگی محل آن، یعنی قلب است، که اعمال نقش بسیار مهمی در این آمادگی دارند.
    کلیدواژگان: ایمان، فزونی و کاستی ایمان، یقین، تصدیق، تشکیک در ایمان، مراتب ایمان
  • فاطمه نقوی، محسن جوادی صفحه 165
    از آنجا که در فضای فکری جهان کنونی، اندیشه هایی پراکنده و متکثر با مضامین بلند یا پست وجود دارد، باید تفکیک میان این اندیشه ها را بررسی کرد و درست و نادرست آن را تشخیص و مورد بحث قرار داد. پس پرداختن به الهیات پست مدرن دارای اهمیت است. افکار جوامع تحت تاثیر تفکراتی قرار دارند که در سطح جهانی پراکنده می شود. دنیای پست مدرن به نوعی در پی این است که اندیشه های خود را جهانی کند. بنابراین تاثیر بسیاری از لحاظ باورهای سیاسی، فرهنگی، هنری، اجتماعی و حتی دینی بر افکار جوامع دارند، و این تاثیرگذاری عمیق به خاطر عدم تحلیل درباره آموزه های این مکتب است. از این رو، نگارنده این مقاله بر آن است که دیدگاه گریفین را که از متالهان مکتب پست مدرن و به عنوان شالوده تفکر دینی جامعه پست مدرنیستی است، مطرح نموده و باورهای وی را بازخوانی و تحلیل کند. در پایان مطالب بیان شده درباره موضوع مربوطه، تناقضات درونی الهیات پست مدرن به روشنی قابل رویت خواهد بود.
    سرانجام تناقضات موجود در اندیشه پست مدرنیستی با مصادیق خاص آن مورد استفاده قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: گریفین، خدا، الهیات، پست مدرن
  • خلاصه المحتویات
    حامد فقیهی صفحه 197