فهرست مطالب

بین المللی ژئوپلیتیک - سال هفتم شماره 2 (پیاپی 22، تابستان 1390)

فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
سال هفتم شماره 2 (پیاپی 22، تابستان 1390)

  • بهای روی جلد: 12,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1390/06/26
  • تعداد عناوین: 7
|
  • پیروزمجتهد زاده، احمدرشیدی نژاد صفحات 1-36
    در کنار نقش فعال اتحادیه اروپا، سهم دو کشور دیگر یعنی آمریکا و روسیه در روند بحران اتمی ایران غیرقابل انکار است. اما نقش و موضع روسیه دارای ماهیتی متفاوت است. این کشور از یک سو خود را شریک نگرانی های غرب از قدرت اتمی ایران و از سوی دیگر خود را طرفدار ایران و مخالف شدت عملیات نظامی علیه آن نشان می دهد. چنین موقعیتی برخلاف موضع واشنگتن که در تقابل اساسی با برنامه اتمی ایران قرار دارد، مبهم، و غیرقابل پیش بینی است. چنین به نظر می آید که روسیه با اتخاذ سیاستی تاخیری در پی طولانی کردن این بحران است. لذا بنای این پژوهش این سؤال است که اساس شکل گیری سیاست تاخیری روسیه در رابطه با برنامه اتمی ایران چه بوده است؟ به نظر می رسد که اساس شکل گیری سیاست تاخیری روسیه در رابطه با برنامه اتمی ایران، رقابت ژئوپلیتیکی همزمان این کشور با ایران و غرب باشد.
  • محمدباقر قالیباف، سیدموسی پورموسوی، مریم امیدی آوج صفحات 37-70
    با ورود به قرن بیست ویکم، هنوز هم نفت به عنوان یک منبع حیاتی و انرژی استراتژیکی نقش مهمی در حیات کشورهای نفت خیز بازی می کند. کشف این انرژی ارزشمند، تغییر و تحولاتی را در ساختار سیاسی و اجتماعی کشورهای نفت خیز ایجاد کرد و این تغییرات، توجه نظریه پردازانی چون مهدوی، ببلاوی و لوسیانی را به ارائه نظریه ((دولت رانتیر)) سوق داد. طبق این نظریه کشورهایی که درآمدهای منابع زیرزمینی (ترجیحا نفت)، بیش از 42 درصد از درآمدهای کل دولتی را تشکیل دهد، دولت های رانتیر نامیده می شوند. ایران نیز جزو کشورهای تولید کننده و صادرکننده عمده نفت در جهان است که با توجه به ارقام و آمار موجود، تا سال های اخیر بیش از 42 درصد از درآمدهای دولتی را درآمدهای نفتی به خود اختصاص داده است. برخی از صاحب نظران ایرانی بر این باورند که با ورود درآمدهای نفتی به بودجه دولت، شاهد ظهور تمرکزگرایی و تشکیل دولت ملی مدرن و به ویژه مطلقه در کشور بوده ایم. هدف اصلی در این پژوهش این است که با بررسی درآمدهای نفتی به عنوان متغیر مستقل، تاثیر آن را بر تمرکز قدرت سیاسی، مورد بررسی و کنکاش قرار دهد و با روش تحقیق تاریخی- توصیفی، در پی کشف پاسخ این سؤال باشد که: آیا دولت ایران اکنون نیز، دولت رانتیر محسوب می شود؟ و آیا توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران در یک صد سال گذشته، متاثر از درآمدهای نفتی بوده است یا نه؟
    در پایان این نتیجه حاصل می گردد که اگرچه درآمدهای نفتی به ویژه در دوره پهلوی دوم در جهت تحکیم قدرت سیاسی عمل نموده است، اما در دوره پهلوی اول و دوره کنونی با توجه اینکه دولت مثل دولت پهلوی دوم متکی به درآمدهای نفتی نیست ولی در عین حال تمرکزگرایی در قدرت سیاسی را شاهد هستیم. بنابراین درآمدهای نفتی به طور نسبی در عدم توزیع قدرت سیاسی مؤثر است، اما دلیل اصلی نیست.
    کلیدواژگان: دولت رانتیر، تمرکزگرایی، تمرکززدایی، توزیع فضایی قدرت سیاسی
  • سید محمد کاظم سجادپور، شهروز شریعتی صفحات 71-104
    این مقاله می کوشد تا موضوع ایران را در روابط ایالات متحده و چین، پس از پایان جنگ سرد، مورد ارزیابی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که موضوع ایران در روابط آمریکا و چین پس از پایان جنگ سرد تا کنون چه جایگاهی داشته است و چگونه مدیریت می شود. برای نیل به این منظور، ابتدا ذهنیت استراتژیک آمریکا نسبت به امنیت بین المللی از دوران بعد از جنگ سرد بررسی می شود و سپس نگرش امنیتی آمریکا به ایران تجزیه و تحلیل شده است. این مقاله همچنین ضمن بررسی نگرش امنیت بین المللی رهبران چین کوشیده است تا عناصر این نگرش و از جمله نگاه چین را به جایگاه آمریکا در نظام بین الملل به همراه رفتار چین در نهادهای مربوط به امنیت بین المللی شناسایی کند. و سرانجام با در نظر گرفتن این دو مجموعه نگرش، مثلث روابط ایران، آمریکا و چین را در کانون تحلیل قرار دهد. برآیند تحلیل داده ها، با بهره گیری از نظریه روابط بین المللی ثبات هژمونیک آن است که چین با وجود مخالفت با سامانه و نظام قدرت در جهان، در سیاست اعلامی، در حوزه سیاست های اعمالی، در مسایل کلیدی امنیت بین المللی با ایالات متحده محتاطانه همراهی کرده است. چین با ده قطعنامه کلیدی در بحران عراق در دهه 90 و تمامی قطعنامه های شورای امنیت در پرونده هسته ای، علیه ایران را همراهی کرده است. همراهی چین با آمریکا متاثر از مناسبات گسترده اقتصادی و گفتگوهای استراتژیک واشنگتن و پکن است. برآیند چنین وضعیتی محدود شدن روابط چین با ایران به حوزه های اقتصادی و انرژی و همکاری چین با آمریکا در حوزه های مربوط به امنیت بین المللی از جمله پرونده هسته ای ایران است و به نظر می رسد در روابط پکن- تهران عنصر روابط پکن- واشنگتن برجسته باشد.
    کلیدواژگان: ایران، آمریکا، چین، سیاست خارجی، امنیت بین المللی
  • مجتبی رفیعیان، رسول فرجام صفحات 105-145
    جهانی شدن به عنوان اصلی ترین عامل همگرایی های اقتصادی در سطوح بین اللملی، از طریق جریانات در گردش سرمایه های جهانی و با کمک تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات، توانسته است سازمان فضایی سیستم های سکونتگاهی را در سطوح ملی و بین المللی دگرگون سازد و سازمان بندی جدیدی را به وجود آورد. در این مقاله فرایند شکل گیری این سازمان بندی جدید تشریح می شود و ضمن مقایسه الگوهای کلاسیک و جدید سیستم-های شهری، مولفه های موثر در ساختار شبکه شهری متاثر از جهانی شدن را مورد شناسایی قرار گرفته اند. همچنین سهم، رتبه و اندازه شهرهای واقع در کشورهای مرکزی، پیرامونی و نیمه پیرامونی در این سیستم شهری جدید با هم مقایسه شده اند. مشخص شد که شهرهای جهانی مد نظر فریدمن و ساسن (لندن، نیویورک و توکیو) کماکان نقش جهانی و مرکزی خویش را بر عهده دارند و شهر پاریس نیز طی سالهای 1981 تا 2000 نقش جهانی خود را ارتقاء داده و در کنار سه شهر فوق قرار گرفته است. شهرهای کشورهای در حال توسعه وضعیت متفاوتی را دارند و برخی نظیر تهران از دایره کارکرد سیستم شهری جهانی عملا خارج هستند. در این مقاله از دیدگاه و روش تحلیل سیستمی به منظور تحلیل سطوح عملکردی سکونتگاه ها استفاده و برای تدوین آن به ادبیات و متون علمی موجود در این زمینه مراجعه شده است.
    کلیدواژگان: جهانی شدن و شهر، جهانی شدن و سیستم های شهری، جهانی شدن و همگرایی شهری
  • هادی اعظمی، علی اکبر دبیری صفحات 147-181
    تقسیمات کشوری همان طوری که از نام آن مشخص است به فرایند تقسیم بندی فضای کشور به واحدهای کوچکتر، برای سهولت اداره آن و تامین امنیت و بهبود اوضاع اجتماعی اقتصادی، اطلاق می شود. در واقع تقسیمات کشوری یکی از ابزارهای مهم حکومت ها برای سازماندهی سیاسی فضای کشور به شمار می رود. در ایران نیز تقسیم بندی فضای کشور به واحدهای کوچک تر سابقه دیرینه ای دارد و از شکل گیری اولین حکومت سرزمینی (هخامنشیان) تا به امروز، برای اداره و کنترل مطلوب فضای سرزمین توسط حکومت ها، مورد استفاده قرار گرفته است. در این تاریخ طولانی (بیش از 2500 سال) عوامل و عناصر مختلفی ازجمله وسعت جغرافیایی کشور، ویژگی های طبیعی سرزمین، پراکندگی و تنوع قومی_ نژادی و مذهبی، مسائل نظامی، کانون های شهری و... بر الگوی تقسیم بندی فضای کشور تاثیر گذار بوده است. در دوران معاصر نیز می توان به عواملی مانند شاخص های علمی و قانونی، شکل حکومت و نوع رژیم سیاسی، جغرافیای قدرت و حمایت، اقلیت های اکولوژیک، محیط استراتژیک و فضاهای پیرامونی کشور و... اشاره کرد. پر واضح است که میزان تاثیر گذاری این عوامل در شکل گیری واحدهای سیاسی_اداری کوچک تر در دوره های مختلف یکسان نبوده است. از این رو در مقاله حاضر بررسی عوامل موثر در نحوه تقسیمات کشوری در ایران به دو دوره تقسیم شده است: دوران تاریخی که ازشکل گیری اولین حکومت سرزمینی آغاز می شود و تا تصویب اولین قانون تقسیمات کشوری در سال 1285ه.ش ادامه می یابد. دومین مرحله دوران معاصر است که از تصویب اولین قانون تقسیمات کشوری و شکل گیری حکومت بسیط ومتمرکز آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد. در هریک از این دو دوره عوامل متنوع و متفاوتی الگوی تقسیمات کشوری را تحت تاثیر قرارداده است که مهم ترین عامل تاثیر گذار در دوران تاریخی وسعت جغرافیایی کشور، و دردوران معاصر شکل متمرکز حکومت بوده است.
    کلیدواژگان: سازماندهی سیاسی فضا، تقسیمات کشوری، وسعت جغرافیایی کشور، حکومت متمرکز، ناحیه جغرافیایی
  • علیرضا محرابی، احمد غم پرور صفحات 183-213
    وجود یک جامعه همگن قومی از نقاط قوت و بالابرنده وزن ژئوپلیتیک هر کشوری است. اما عدم تحقق چنین حالتی، کشور و جامعه را به پرتگاه نابودی نخواهد کشاند، بلکه نوع تعامل سازه حاکم با گروه اقلیت(چه از نظر کمی و چه از نظر مشارکت در قدرت سیاسی) تعیین کننده خواهد بود، که در این میان تعامل سازنده به بالابردن وزن ژئوپلیتیک منتهی شده و سیاست هویت زدایی از اقلیت و همانند سازی در موارد مختلف نتیجه ای جز بحران ژئوپلیتیک به بار نیاورده است؛ به نحوی که تعامل هرچند مثبت و سازنده در دوره هایی از امپراتوری عثمانی به همگرایی سیاسی، افزایش وزن ژئوپولیتیک و تقویت اقتدار امپراتوری منتج گردید، در حالی که برونداد تعامل غیرسازنده جهت تمرکز قدرت و تشکیل حکومت ملتی در ترکیه متکثر به لحاظ قومی نسبت به کردها، درگیری های قومی، ناحیه گرایی سیاسی و در نهایت واگرایی سیاسی را سبب شده است. اهمیت مسئله فوق در این است که بین نوع تعامل وکاهش یا افزایش وزن ژئوپلیتیک یک سازه ناهمگن قومی همبستگی، مستقیمی وجود دارد.
    با این رهیافت، شناسایی عوامل ژئوپلیتیکی موثر بر بحران و تبیین زمینه های واگرایی کردها در کردستان ترکیه هدف اصلی تحقیق حاضر می باشد.
    کلیدواژگان: اقلیت، ناحیه گرایی سیاسی، واگرایی سیاسی، بحران ژئوپولیتیک
  • احمد بخشی صفحات 215-252
    بحران دارفور ناشی از دخالت چندین عامل به هم پیوسته است؛ این بحران در نابرابری های اجتماعی و سیاسی بین مرکز و شمال کشور سودان با دیگر مناطق ریشه دارد که با عواملی مانند خشکسالی، رشد جمعیت، بیابان زایی تشدید شده است و فرصت طلبی های سیاسی و سیاست های منطقه ای آن را به یک بحران فرامنطقه ای تبدیل کرده است. گرچه آمریکا، انگلیس و کشورهای غربی و نیز سازمان ملل کوشیدند بحران دارفور را درگیری های قومی و قبیله ای و جنگ بین عرب ها و آفریقائی ها و در چارچوب نقض حقوق بشر از سوی حکومت سودان القا کنند و با سوءاستفاده از این اهرم فشارهای لازم را بر دولت سودان وارد آورند، ولی به نظر می رسد علل بحران و ریشه های آن فراتر از یک درگیری قومی، قبیله ای و نژادی بر سر مراتع و چراگاه ها و تخریب اراضی آفریقائی های بومی توسط اعراب به هنگام کوچ کردن باشد. در این راستا باید عوامل ژئوپلیتیکی ناشی از انزوای جغرافیایی و سیاسی، تغییرات آب و هوا و مشکلات عدم فراگیری اقتدار دولت مرکزی به نواحی پیرامونی را که از یک الگوی مرکز پیرامون تبعیت می کند به همراه وسعت زیاد کشور، قلمرو گسترده و نبود پیوستگی بین مسلمانان شمال و نواحی پیرامونی را در این بحران دخیل دانست. منازعه دارفور را می توان در بحران های کنترل و توزیع منابع، بحران هویت و مداخلات خارجی که به بحران مشروعیت منجر شود و در نهایت کاهش قدرت مرکزی تفسیر کرد.
    کلیدواژگان: سودان، بحران دارفور، بحران هویت و مشروعیت، تغییرات آب و هوا
|
  • Dr. Piruz Mojtahed Zade, Ahmad Rashidinejad Pages 1-36
    Over the years the nuclear program of Iran and evolution of events related to it has been the focus of international attention which in turn, transformed it into the most important challenge in the foreign policy activities of the Islamic Republic of Iran as well as providing the grounds for an effective role for The European Union and other powers such as the United States and the Russian Federation. The crisis caused as a result of these international policies has been in did a challenge to the East-West relations in the entire decade of 2000. The role that Russia plaid in this crisis has been of particular interest to the onlookers. To some of these onlookers, Russia had from the start adopted a role in this crisis which has basically concentrated on enhancing its own perceived self interest; while coordinating efforts with the West pretended that it supported Iran’s position. This enabled Russia to maximize its interests in relations with the IRI. But when it came to it, Russia’s support for Iran evaporated and replaced sometimes even by cautioning Iran in the way that satisfied Western friends.
  • Dr. Mohammad Baghir Ghalibaf, Dr. Seyed Mussa Pourmoussavi, Maryam Omidi Avaj Pages 37-70
    Entering upon the 21st century, oil as a vital source and strategic energy is still playing important role in the life of oil-rich countries. Acquisition of this valuable energy led to a profound change and transition in the socio-political structure of these nations. It was these transformations that led theorists such as Mahdavi, Beblavi and Lavisyani to present their views about rentier states. Based on these theories, the countries where income from underground resources (preferably oil) forms 42% of their total revenues are called rentier states. Iran, too, is one of the principal petroleum producing and exporting countries that according to available figures and data has accounted over 42% of its entire income from oil until the last few years. Some of the Iranian researchers believe along Russia displayed a position of advocacy for Iran and her rights to Nuclear energy as well as opposing military action against her. This situation resulted in adaption of a vague and unclear position vis-a-vis Washington’s decisive and clearly policies of confrontation against Iran’s nuclear energy program. The result of this vague and unclear standpoint in Russia’s position has been prolongation of the crisis itself. This research will is designed to answer the question that whether Russia’s adaption of vague policy stance and use of delay tactic has been a factor that prolonged the Iranian nuclear energy crisis? The results from this research prove this. The method used for this research is use of library and document centres; benefiting from opinion polls and statistics as well as expertise broadcast in the media and information network.The research hypothesis: this research has followed the hypothesis that based on the information processed herein Russia’s delay tactic and prolongation of Iranian nuclear energy crisis is in keeping with that power’s overall geopolitical competition both with the West globally and with Iran at a regional level.
  • Dr. Seyed Kazem Sajjadpour, Dr. Shahrooz Shariati Pages 71-104
    This research paper attempts to answer this question that “where Iran stands in the American_ Chinese relations in the post-cold war era?” In response to this question, the research, analyzes the American strategic thinking; the sources to threat to international security and how to manage them as perceived by American security elites and how it relates to Iran. Then Chinese perspective on global security is examined. Within these two conceptual frameworks, the "Iranian- American- Chinese" triangle is scrutinized. The paper argues that Chinese- Iranian relations are influenced by Chinese- American strategic partnerships and economic interdependency is such that china limits its interactions with Iran to economic and energy sphere and regardless and its declaratory position on unjust international order, is in relation coordination with U.S in global security arrangements against Iran.
  • M. Rafiyan, R. Farjam Pages 105-145
    Globalization as the key element of international economic integrations has changed spatial structure of urban system in national and international levels and created new spatial organization and articulation in urban system. In this article we are going to analyze the presses of formation of that new articulation. So, traditional and new models of urban system formations have compared with together, than recognized the characteristics of globalized urban network formation. Next, we have mentioned the rank and ratio of cities which sited in core, semi-periphery or periphery countries in globalization era. As a result, Paris has enhanced its global roles during 1981 to 2000 and has sited next to the Friedman’s world cities (London, New York, Tokyo). Methodology of this article absolutely is analytical and based on literature review.
  • Dr. Hadi Azami, Ali Akbar Dabiri Pages 147-181
    The Countrys divisions is the process of countrys space break to smaller units in order to easier governing, better security, and improving social and economical conditions. In fact, it is one of the most important implementations that governments use in order to managing the countrypolitical environment. In Iran, the countrys divisions has a long history. It came back to the first kingdom of Iran (Achaemenid Empire) and continues unit now. Governments use this to better governing of the countrys region. We can see that in this long history (about 2500 years) many factors such as Countrys geographical extent, regions natural traits.Dispersal and diversity of races, descents and religions, military issues, urban centers and etc. Have had influenced countrys divisions. In resent period factors such as ecological minorities, strategic environment, countrys peripheral regions etc. Also have influence in this field.
  • Dr. Alireza Mehrabi, Ahmad Ghamparvar Pages 183-213
    Being a homogeneous ethnical community considered as strength points and promoting geopolitical value in etch country, but it such a state cannot be achieved, country and society wont be devastated; but the interaction type of ruling construct about minority group (whether in terms of quantitative or in outlook of their participation in political power) would be determining; which construct interaction in this manner would lead to improve geopolitical value But in the hand, in different cases de-identification policy and assimilation from minority have not any result but geopolitical crisis, which ethnic conflicts – political divergence are obvious symbols of such a situation.By the above approach, this study are sought to answer the question of what are the affective geopolitical factors and the crisis of Turkey's Kurdistan. Considering analytical and explaining method, and experience of heterogeneous ministerial units in different periods. Therefore, in this paper we divided these factors in two periods: first, ancient period that starts from first kingdom and continues until the first Countrys divisions law in 1285. The second one is modern that starts from the first Countrys divisions law and formation of intensive and comprehensive government and continues until now. In each of these two periods many contrary and varied factors affected countrys divisions, but the most important factor in ancient period was countrys geographical extent, and in modern period is intensive form of government.
  • Ahmad Bakhshi Pages 215-252
    Sudan enjoys significant geopolitical position in the Dark Continent as the largest country in Africa. The vast outspread of this country bearing natural sources such as oil, gold and a variety of mine sources has given high diversity to this country. Also, Sudan bears a prominent status in the region and the Islamic world in political and cultural aspects. Therefore, it has constantly been a prey for the colonizers and one of the most important spots for great international disputes. A review of the transformations in the region level and this country shows that several of the crises, added to the internal and regional disputes, particularly disputes of the district countries with Sudan, has been based on the benefits and desires of colonizing and beyond district countries. On the other hand the opposition of certain country parts with the central government and the enforcement of one-sided policies by the central government, in addition to the crises in the south of the country, has gradually led to crises in identity, resource distribution and ultimately civil war between the central government and the countries in dealing with forming minorities of country's geography, lauding to that which racial and linguistic discrimination, it's managed properly, not only results to political divergence; But also strengthen the country's political unity. Thus type of interaction and policy of ruling construct to Kurdish minority in Turkey will determine Kurdish behavior construct.So that the positive interaction of Ottoman Empire leads to political divergence and strengthen imperial authority, But non –making extrovert – interaction for centralization of power and establishment, of nation – state in Turkey, which have a lot of minorities, towards Kurdish People have been cursed to ethnic conflicts, political regional–orientation, and ultimately to political divergence.