دو ماهنامه هوش مصنوعی و ابزاردقیق
سال دوم شماره 5 (پیاپی 11، دی 1387)

در مدت کمتر از دو سالی که از چاپ این مجله می گذرد، روند استقبال شرکتها برای تبلیغ در آن همیشه صعودی بوده ولی برخورد برخی از مشتریان هم خون به دلمان کرده! ناآگاهی این دوستان از واقعیتهای کار چاپ و هزینه های آن باعث شد تا نوشتار زیر را برای روشن شدن اذهان عمومی بنگارم. تصور نادرست عوام الناس از ادعاهای دروغین عده ای زبل خان این است که می توان یک صفحه آگهی رنگی با مقوای گلاسه را در تیراژ پانزده هزار نسخه با قیمت 120 هزار تومان چاپ کرد و سود هم برد!

ایران در جنوب غرب آسیا قرار گرفته است و از شمال به دریای خزر، ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان و از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان محدود می شود. کشورهای همسایه ایران در غرب، ترکیه و عراق و در شرق، افغانستان و پاکستان هستند. ایران که عضو سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) است، در غرب و جنوب با منطقه اسکوا (کمیسیون اقتصادی و اجتماعی ملل متحد در غرب آسیا) در شرق با زیرمنطقه سارک (انجمن جنوب آسیا برای همکاری منطقه ای) و در شمال با کشورهای سی آی اس (کشورهای مستقل مشترک المنافع) هم مرز است. موقعیت جغرافیایی ایران آن را به منطقه ویژه ای برای ارتباط حمل ونقل زمینی کشورهای عضو مناطق اسکاپ و اسکوا از یک سو و ارتباط کشورهای شمال و مرکز آسیا و آب های آزاد خلیج فارس و دریای عمان در جنوب از سوی دیگر، تبدیل کرده است.

حمل و نقل پایدار از مفاهیمی است که همواره تغییر نوع سوخت و کاهش مصرف سوخت خودرو یا استفاده از حمل و نقل عمومی را به ذهن می آورد. در این بین، توجه به مباحث مرتبط با توسعه پایدار به ویژه بیانیه استانبول را می توان با تبیین علل ناپایداری در شهر ها و عوامل تاثیرگذار بر حمل و نقل با رویکرد پایداری، بررسی کرد. در کنار آن، می توان ضرورت ها و الزام های دستیابی به حمل و نقل پایدار را در طراحی و برنامه ریزی شهری ارائه داد. البته بررسی ابعاد متغیرهایی چون توسعه پایدار و محور های آن می تواند ابعاد مختلف این فرایند را مشخص کند. در کنار این امر، توجه به متغیرهایی که در نگاه اول چندان با حمل و نقل مرتبط نمی شود اما در عمل نقش تاثیرگذاری در این حوزه دارد نیز ضروری است. برای مثال، توجه به کاربری زمین های شهری به صورت یک متغیر تاثیرگذار نباید مورد کم توجهی قرار گیرد.

یکی از تقسیم بندی های کلی و متداول برای سامانه های حمل و نقل همگانی به صورت اتوبوس، تراموا، قطار سبک شهری و متروست. منظور از قطار سبک شهری سامانه ای است که عمدتا در مسیرهای خاص و جدا از سایر وسایل نقلیه و عابرین حرکت می کند. مسیر این نوع سامانه ممکن است در سطح زمین، زیر زمین یا در بالای سطح زمین باشد. امروزه در شهرهای بزرگ جهان برای انتقال حجم عظیم مسافران در سطح شهر از این سامانه حمل و نقل استفاده می شود. آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد سامانه حفاظتی مورد استفاده در این سامانه حمل و نقل است که به عنوان سامانه سیگنالینگ شناخته می شود. سیگنالینگ به معنای سامانه های هشدار و علامت دهی و همچنین سامانه های مخابراتی است. سامانه توقف خودکار قطار از مهمترین سامانه های ایمنی و حفاظت قطار محسوب می شود که اکنون به عنوان یک استاندارد در خطوط راه آهن استفاده می گردد.

امروزه با توجه به اهمیت سامانه های ریلی در جابه جایی مسافر، دارا بودن شرایطی چون ایمنی در حمل و نقل، هزینه کم و سرعت در فرایند تعمیرات و نگهداری ضروری به نظر می رسد. مسئله اصلی، تشخیص به موقع خطاهای به وجود آمده و اجرای روش های مختلف جبران خطاست پیش از این که خسارت سنگینی به سامانه تحمیل شود. در گذشته در بسیاری از شبکه های ریلی بازدید از ناوگان و زیربنا به صورت دستی انجام می گرفت که این روش از یک سو به علت خطا و عدم بازدید صحیح عامل انسانی باعث بروز سوانح و خسارات سنگین می گردید و از سوی دیگر کند بودن فرایند بازدید دستی، کاهش بهره وری و افزایش هزینه را در بر داشت. در حال حاضر در پی توسعه روز افزون صنعت ریلی و تولید قطارهای با سرعت بالا، مسئله تامین ایمنی و به طور کلی تشخیص و شناسایی عیوب و بر طرف کردن آنها پررنگ تر شده است. در این مقاله ابتدا سامانه های تشخیص و شناسایی خطا معرفی شده، در ادامه خطاهای رایج درسامانه های ریلی و روش های نوین برای تشخیص و شناسایی خطا مورد بررسی قرار می گیرد. در پایان، مقایسه میان این روش ها از مناظر گوناگون انجام می گیرد.

توسعه حمل و نقل عمومی یکی از مهمترین سیاستها در کلان شهر های ایران است. به خصوص فشار ناشی از سهمیه بندی سوختف بار مضاعفی را بر دوش حمل و نقل عمومی شهرهای کشور انداخته است. از بین سامانه های حمل و نقل، سامانه تندرو یاBRT از یک سو به خاطر هزینه سرمایه گذاری و زمان اجرای پایین و از سوی دیگر به لحاظ جابه جایی حجم انبوه مسافر، دارای بازده بسیار بالایی است که مورد توجه مدیران شهری واقع گردیده است. سامانه تندرو به پنج بخش اصلی شامل: ناوگان، ایستگاه، مسیر ویژه، سامانه های هوشمند حمل و نقل (ITS) و مدیریت و بهره برداری تقسیم می شود که چهار بخش اول، سخت افزاری و بخش پنجم، نرم افزاری است. فناوری های مختلفی برای سامانه های هوشمند این طرح وجود دارد که در این مقاله سعی شده است به بررسی و ارتباط بین بخش چهارم (ITS) و بخش پنجم (مدیریت و بهره برداری) این سامانه پرداخته شود و ضمن تحلیل و بیان ویژگی های هر کدام از زیر سامانه های این بخش، گزینه های مختلفی که برای آن مطرح است به روش ماتریس سلسله مراتب نیل به هدف AHP بررسی گردد و طرح بهینه عملیاتی که برای ارتقای سامانه تندرو در تهران به دست آمده است ارائه گردد.

در این پژوهش سعی بر آن بوده است تا نسبت به بررسی کاربردهای سامانه های هوشمند حمل و نقل در کاهش تاثیرات شرایط جوی بر شرایط عملکردی مسیر اقدام گردد. در این خصوص، ابتدا نسبت به تعیین نقش و جایگاه خدمات مدیریت شرایط جوی در ساختار معماری ITS پرداخته شده است. در گام بعدی نسبت به معرفی برخی از مهمترین فناوری های ITS که در قالب خدمات مدیریت شرایط جوی مسیر مؤثرند، اقدام و نحوه عملکرد آنها در قالب این خدمات تبیین گردیده است. در نهایت نسبت به روش های مختلف یکپارچه سازی سامانه های هوشمند حمل و نقل و مقایسه آنها با یکدیگر اقدام شده است. نتایج مؤید این مطلب است که با توجه به تنوع فناوری هایی که می تواند در قالب خدمات مدیریت شرایط جوی مسیر به کار رود، استفاده از یک سرور یکپارچه سازی اطلاعات در جهت کاهش هزینه ها و واسطه های کاربر، بهترین روش است.

در این مقاله ابتدا به معرفی سامانه کنترل هوشمند تقاطع و انواع آن، گستره به کار گیری در دنیا، منافع و هزینه های سامانه و همچنین وضعیت کاربرد آن در شهر تهران پرداخته شده است. سپس اطلاعات لازم برای شبیه سازی یکی از تقاطعات تهران جمع آوری و ارائه شده است. پس از آن، شبیه سازی ترافیکی با نرم افزار Syncro 4 انجام شده و نتایج شبیه سازی که نشانگر مقادیر شاخصهای ارزیابی قبل و بعد از اجرای هوشمندسازی تقاطع است، ارائه گردیده است. در مرحله بعد، نتایج حاصل مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته و میزان منافع حاصل از سامانه به ویژه در زمینه کاهش مصرف سوخت برآورد شده است. بر این اساس، 21.07 لیتر بنزین و 3.91 لیتر گازوئیل در یک ساعت با به کارگیری این سامانه در تقاطع مورد بررسی صرفه جویی حاصل شده است. سپس به برآورد منافع، هزینه ها، سود سالانه و میزان بازگشت سرمایه به کار گیری سامانه پرداخته شده است که میزان بازگشت سرمایه داخلی (IRR)، 115٪ به دست آمده است.

هم اکنون یکی از مسائل مهم مدیریت شهری که بیشتر شهرهای بزرگ دنیا با آن مواجهند، مسئله کنترل تردد خودروها در معابر شهری و نحوه ارائه خدمات حمل و نقل عمومی است. با افزایش روز افزون تعداد خودروهای شخصی و محدودیتهای موجود برای احداث معابر جدید، بر دشواری های حل این مسئله افزوده شده است و پیامدهای آن به شکل افزایش زمان سفرهای درون شهری، اتلاف وقت شهروندان، فشارها و ناراحتی های عصبی ناشی از راه بندانهای طولانی مدت و از همه مهمتر آلودگی هوا، زندگی ساکنان شهرهای بزرگ را با دشواری های بسیاری مواجه کرده است. متاسفانه عمق وخامت مسئله از این فراتر رفته و تداوم آلودگی هوا در شهرهای بزرگ موجبات تشدید پدیده بسیار نگران کننده تغییرات اقلیمی و آب وهوایی در سطح کره زمین را نیز به وجود آورده است. به این دلیل، بعضی از کشورهای توسعه یافته در امریکا، اروپا و حتی برخی کشورها در آسیای جنوب شرقی، برنامه هایی را به شکل بلندمدت و راهبردی برای کلانشهرهای خود تدوین کرده اند تا از طریق توسعه شبکه های حمل ونقل عمومی با این پدیده مقابله کنند. در این برنامه ها سعی می شود ضمن افزایش وسایل حمل ونقل عمومی و با به کار گیری روش های نوین در زمینه کنترل تردد خودروها، ایجاد سازمان های مجازی و ترویج شیوه های کسب وکار الکترونیکی، تمایل به انجام سفرهای درون شهری با استفاده از خودروهای شخصی را تا حد ممکن کاهش دهند. نکته مهم در اینجا توجه به نقش و جایگاه فناوری اطلاعات برای کسب موفقیت در اجرای برنامه های مورد نظر است.

در آن سوی اتوماسیون صنعتی، صنعت بینایی ماشین در جستجوی بازارهای جدید در زمینه هایی مثل حمل و نقل است.کارهای مربوط به ایمنی بزرگراه ها اغلب شامل نظارت و اجرای خودکار است. در حالی که یک کار دیگر مربوط به ایمنی بزرگراه ها که مبتنی بر بینایی ماشین باشد می تواند بر شرایط واقعی سطح جاده نظارت کند.

همه ماجرا از زمانی شروع شد که وجود موشکهای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در کوبا لو رفت و چنان ولوله ای سراسر امریکا را فرا گرفت که ارتش ایالات متحده امریکا تصمیم گرفت، سامانه ای طراحی کند تا با آن مختصات و جزئیات نقطه به نقطه کره خاکی را در اختیار داشته باشد. لذا این سامانه به سفارش وزارت دفاع ایالات متحده با نامGPS معروف، تولید و در مدار قرار گرفت. این سامانه در ابتدا فقط در انحصار ارتش قرار داشت، اما در سال 1980 استفاده همگانی از آن آزاد و آغاز شد. خدمات این مجموعه در هر شرایط آب و هوایی و در هر نقطه از کره زمین در تمام ساعات شبانه روز در دسترس است. پدید آورندگان این سامانه هیچ حق اشتراکی برای کاربران در نظر نگرفته اند و استفاده از آن کاملا رایگان است.

در حال حاضر با استفاده از فناوری های نوین در علم رباتیک، سطوح بالاتری از کیفیت و ظرفیت تولید همراه با کاهش هزینه های تولید قابل دستیابی است. امروزه رابطه تنگاتنگ ربات و انسان و همچنین ربات و سایر تجهیزات به گونه ای است که نمی توان این ارتباط را حذف نمود، لذا این ارتباط باید به گونه ای برقرار گردد که تاثیر نامطلوب در ایمنی یکدیگر نداشته باشند. بنابراین باید راهبردی مناسب برای بالا بردن ایمنی یک سلول رباتیک منظور شود و مسائل دیگر مانند ارزیابی ریسک و کاهش آن نیز در نظر گرفته شود. عموما ساده ترین روش برای ایمن نمودن یک سلول رباتیک، استفاده از فنس پیرامون ربات است که کاربر را قادر می سازد تا نسبت به بارگذاری و بار برداری قطعه و تولید مداوم اقدام نماید.

مهمترین مسئله ای که مدیران با آن دست به گریبانند سازماندهی نقش انسانها در صنایع است. اگر انسانها نتوانند با صنعت هماهنگ شوند بیشترین ضرر متوجه کارخانجات آنها می شود. حال با توجه به این که یکی از قسمتهای مهم این صنایع واحد تعمیرات و نگهداری است و واحد نت در هر کارخانه به موازات خط تولید است، توسعه منابع انسانی در این واحد پررنگ می شود؛ از این رو با بررسی عوامل توسعه منابع انسانی در مدیریت و به ویژه مدیریت تعمیرات و نگهداری به عواملی از قبیل شایسته سالاری، برنامه ریزی، بهره وری، رضایت شغلی، نظام ارزیابی عملکرد مناسب، ارتقای سطح علمی و عملی کارکنان و... می رسیم که بیشترین نقش را در توسعه منابع انسانی در نت بازی می کنند. برای بررسی منابع انسانی در نت باید از مرز محدودیتها گذشت و تمامی عواملی را که می تواند در پیشرفت یا پسرفت طرح نقش داشته باشند بررسی کرد. مدیریت باید از داخل اجتماع کارکنان تحقیقات خود را شروع کند چون شرط اصلی پیشرفت کار، توانایی افراد برای پیشرفت است و اگر فرد نتواند با برنامه ریزی هایی که برایش می شود به سازگاری برسد، چه بسا دچار پسرفت شود و نتواند حتی به اندازه قبل مفید باشد.