فهرست مطالب

الهیات هنر - پیاپی 5 (تابستان 1395)

فصلنامه الهیات هنر
پیاپی 5 (تابستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/06/01
  • تعداد عناوین: 7
|
  • زهرا مقدادی*، سید رضی موسوی گیلانی صفحات 7-31

    چهارباغ در مقام منظر و سبکی معمارانه است که در پرتو نگره دینی معرفتی ایرانی مسلمان در عهد صفوی به بلوغ و جلوه ای مثال زدنی دست می یابد. چهارباغ در ارتباط با مفهوم بهشت های چهارگانه قرآن کریم، نقل و سیره ایمه معصومین: و توجه ویژه به سنت اسلامی و گران قدر وقف در دوران صفوی آینه دار معماری اسلامی است. دقت نظر در این منابع و جهان ادبیات، حکمت و عرفان آن دوره، دقایق معنوی و حکمی مفهوم بهشت قرآنی در زمانه صفوی و زمینه سنت های شیعی با مفهوم چهارباغ به زیبایی گره خورده، درنتیجه همین پیوند مقدس، چهارباغ دوران صفوی آینه تمام نمای طرح و ایده ای معرفتی و جلوه ای بهشتی سا از هنر مکتب اصفهان است؛ اصفهانی که به مدد چهار باغ های زیبا و بهشت گونه اش به باغ شهری به یادماندنی بدل می شود. پژوهش حاضر، با رویکرد تحلیلی و توصیفی و به روش کتابخانه ای به بررسی معماری سبک چهارباغ در دوران صفوی می پردازد؛ این پژوهش با پی جویی در آیات و روایات و همچنین دیگر گزاره های حکمی، معرفتی، دینی، ادبی و... به رصد کردن دقایق معرفتی دینی چهارباغ در دوران صفویه می پردازد.

    کلیدواژگان: چهارباغ، صفویه، بهشت قرآنی، روایات اسلامی، وقف
  • مرضیه علی پور*، محسن مراثی صفحات 29-64
    تذهیب به عنوان شاخه ای از هنر ‍‍‍‍‍‍‍‍‍ اسلامی که دربرگیرنده مفاهیم ماورایی در عین زیبایی و کمال است کمتربه صورت شاخه هنری مستقل مورد توجه واقع شده وبیشتر در خدمت سایر هنرهای اسلامی مطرح بوده است.در عصر صفویه که حکمت و عرفان با دین آمیخته شدومراکز بزرگ فکری وعرفانی گسترش یافت، تاثیرات این تفکرات به واسطه رابطه سفارش دهندگان وهنرمندان در این عرصه جلوه بیشتری یافت. یکی ازمهم ترین منابع تصویرسازی درطول این دوره اشعار نظامی بود که از جذابیت های آنها می توان به ویژگی های بیانی نظامی درتجسم وتوصیف مضامین عشق عرفانی وروحانی به ویژه در «خمسه نظامی» اشاره نمود که به دلیل زیبایی وتخیل زایدالوصف آنها بسیار مورد توجه نگارگران قرار گرفته بود. از نمونه های نفیس و منحصر به فرد خمسه نظامی می توان به نسخه موجود در کتابخانه شهید مطهری اشاره نمود. این پژوهش ارتباط و تعامل میان معانی عمیق نهفته در عناصربصری سرلوح آغازین این خمسه را در تطبیق با معراجیه های این نسخه بر اساس اطلاعات کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی مورد بررسی قرار می دهد. از آنجایی که هنر اسلامی دارای گنجینه عظیمی از معانی عمیق عرفانی و حکمت الهی است که ریشه در بنیان های ژرف تفکر معنوی والهی دارد، مطالعه معراجیه های نظامی بیانگر آن است که شاعر در توصیف این واقعه عظیم دینی باتوجه به منابع سیره وتفسیر، از مفاهیم نجومی جهت تشریح سیروسلوک عرفانی بهره برده است. لذا تنها راه بررسی معنای آثار نظامی مطالعه زبان نمادین و رمزگونه می گردد. همچنان که در این شاهکار هنری نیز مراحل مختلف معراج پیامبر (ص) در سه سطح از نقوش تذهیب به صورت مولفه های نمادین به نمایش درآمده است. زیرا هنر در تمدن های دینی زبان نمادین برمی گزیند و مفاهیم درونی خود را در قالب آن بیان می کند.
    کلیدواژگان: معراج، عرفان، خمسه نظامی، نماد، تذهیب
  • محمدرضا لایقی* صفحات 67-82
    ابن سینا در بسیاری از آثار خود پس از اثبات واجب تعالی و توضیح معنای وجوب ذاتی وجود حق، سخن را به صفات ذات واجب می کشاند. او اوصاف کمالی خداوند از قبیل خیریت، تمامیت، بساطت، حقیت و تجرد محض را برخاسته از وجوب وجود وی می داند. از سوی دیگر ابن سینا زیبایی را به بودن یک شیء آن گونه که باید باشد تعریف می کند. با این تعریف اوصاف کمالی خداوند برای او زیبایی وصف ناشدنی به حساب می آیند. خداوند ازآنجاکه مجرد است خود و زیبایی برتر خویش را ادراک می کند. او برترین مدرک هستی است و والاترین زیبایی دایره وجود را به ژرف ترین شکل ادراک می کند. این وجود لذت آفرین، برترین لذات را از ادراک زیبایی خویشتن برده و عاشق خود می گردد. لیلای این عشق کسی جز ذات حق نیست. علامه حلی ره در برخی آثار خود پس از گزارش این قول آن را نپذیرفته و میان ادراک کمال و لذت رابطه ای نمی بیند. او از باورمندان به این قول می خواهد که بر آن برهان اقامه کنند. ما در این نوشتار در پی آنیم که با بررسی آثار مختلف ابن سینا و سخنان وی در این زمینه با واکاوی تبیین فرآیند لذت بردن خداوند از ادراک جمال خود، برهان احتمالی اقامه شده در کلام شیخ الرییس بر این مسیله را کشف کنیم.
    کلیدواژگان: زیبایی، کمال، ادراک، واجب الوجود، لذت، بوعلی، حلی ره
  • مکالمه متن با مخاطب در قرآن کریم بر بنیاد نظریه ی مکالمه گرایی باختین (بررسی موردی قصه خلقت آدم در قرآن مجید)
    مهدی حمیدی پارسا* صفحات 83-106
    منطق مکالمه، نظریه محوری میخاییل باختین است که در سه ساحت در متن قابل تحقق است. یکی از این ساحت ها مکالمه متن با مخاطب است. در این مقاله ضمن توضیح مختصر نظریه مکالمه گرایی و مفهوم چندآوایی، به مکالمه متن با مخاطب پرداخته می شود. هر متنی پیش از خلق مخاطبانی مفروض و پس از خلق مخاطبانی در سطوح مختلف دارد. مخاطبان متن گروهی هستند از مخاطب مستقیم مولف تا هر خواننده ای که متن را می خواند. این ویژگی در قرآن کریم نیز وجود دارد. در قرآن با تمهیدات و به اشکال مختلفی به مخاطبان توجه شده است. این توجه در قصه های قرآن نیز دیده می شود. در نگاه قرآن مخاطب موجودی فعال و مشارکت کننده است که قرار است با متن وارد مکالمه شود. در این مقاله سعی می شود نظریه منطق مکالمه باختین در سطح مکالمه متن با مخاطب در قرآن کریم با تمرکز بر قصه خلقت آدم (ع) به عنوان مورد مطالعاتی، تطبیق داده شود.
    کلیدواژگان: باختین - منطق مکالمه - چندآوایی - مخاطب مفروض - قصه خلقت آدم (ع) در قرآن
  • رسول کمالی دولت آبادی*، سید ابوالقاسم حسینی(ژرفا) صفحات 105-130
    «نقطه» و «دور» (دایره) به عنوان دو نماد اصلی در هستی شناسی و فرم زبانی ادبیات عرفانی عصر حافظ حضور داشته است. نقطه به منزله وحدت (ذات حق/ انسان کامل) و دایره به مثابه کثرت (عوالم معنا و شهود) معانی پایه ای این دو نماد هستند که قابلیت بازتعریف مفاهیم جزیی تری را مطابق با متن عرفانی در خود فراهم کرده اند: «طرح آفرینش کاینات»، «استمرار حضور، نظارت و جذبیت پی درپی حق» و «سیر سلوک سالک». حافظ این دو نماد را با کارکردهای ناهمگون و شیوه ای متفاوت از شعرای قبلی (همچون شیخ شبستری) در غزلیات خود به کار گرفته است. دوگانه نقطه و دور به سبب تجرید و انتزاع ذاتی، بیشتر در معرفت شناسی عرفانی شعر حافظ جای گرفته اند و کمتر می توان از آن معنای غیر استنباط نمود. معانی نمادین این دوگانه در ترکیب و ساختار فرمی عبارات و مصرع های غزل حافظ -به مدد تمهیدات و صناعات ادبی- به لغزش یا معطلی گرفتار می شوند تا فردیت شاعر و ابداعات ادبی وی بروز پیدا کند و لایه های درونی تر معنا با فعالیت ذهنی مخاطب هویدا شود. در مقاله حاضر تلاش شده است تا با تفسیر مفاهیم نمادین نقطه و دور در سنت، علت ارجاع مفاهیم عرفانی به این دو عنصر آشکار شود؛ همچنین با تکیه بر دو روش ساختارگرایی و نشانه شناسی، معانی و دلالت های ضمنی نقطه و دور در ابیات عرفانی حافظ مشخص گردد.
    کلیدواژگان: نقطه، دور، دایره، حافظ، رمزگان عرفانی
  • مطالعه ای فلسفی در نظریه فیلم
    سید حمید میرخندان*، علی اصغر فهیمی فر صفحات 131-154
    این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی در پی بررسی چیستی نظریه فیلم و مباحث مرتبط با آن است. عام بودن و مربوط به فیلم بودن ویژگی های اساسی نظریه فیلم هستند. نظریه فیلم از قوانین و قواعدی برخوردار است که جنبه توصیفی یا هنجاری دارند و در صدد است مفاهیم سازنده آن ها را توضیح ودهد. قوانین یا قواعد توصیفی به منزله علت عمل می کنند و از این جهت نظریه جنبه تبیینی دارد. جنبه تبیینی نظریه ناظر به کشف قوانین و قواعد انضمامی ای است که همگان آن را به کار می برند. بر این اساس نظریه فیلم تجربه فیلمسازان و تجربه بینندگان از فیلم را به صورت نظام مند صورت بندی مفهومی می کند و به تبیین قوانین و قواعد فیلم به عنوان یک پدیده می پردازد. گرچه تاریخی بودن نظریه موضوعات ومسایل جدیدی را فراروی نظریه پردازان فیلم قرار می دهد اما نظریه های پیشین را از اساس دچار تغییر نمی کند. نظریه فیلم در سه حوزه تولید کنندگان، متن و مخاطب و زیربخش های آن فعال خواهد بود و بنابراین نه یک نظریه جامع بلکه نظریه هایی در عرصه های مختلف ذکر شده وجود خواهد داشت. البته در تمام عرصه های فوق می توان به نظریه هایی هماهنگ و سازمند با هم رسید و به این معنا نظریه ای جامع داشت. آنچه این هماهنگی و سازمندی را به وجود می آورد مبانی فلسفی ای (فلسفه محض و فلسفه هنر) است که نظریه ها بر آن ابتنا یافته اند.
    کلیدواژگان: نظریه، تبیین، قانون، نظریه فیلم، تاریخمندی
  • سید حمید میرخندان*، علی اصغر فهیمی فر صفحات 133-154
    این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی در پی بررسی ای فلسفی درباره چیستی نظریه فیلم از حیث نظریه بودنش و مباحث مرتبط با آن است. عام بودن و مربوط به فیلم بودن ویژگی های اساسی نظریه فیلم هستند. نظریه فیلم از قوانین و قواعدی برخوردار است که جنبه توصیفی یا هنجاری دارند و درصدد است مفاهیم سازنده آن ها را توضیح دهد. قوانین یا قواعد توصیفی به منزله علت عمل می کنند و ازاین جهت نظریه جنبه تبیینی دارد. جنبه تبیینی نظریه ناظر به کشف قوانین و قواعد انضمامی ای است که همگان آن را به کار می برند. بر این اساس نظریه فیلم تجربه فیلم سازان و تجربه بینندگان از فیلم را به صورت نظام مند صورت بندی مفهومی می کند و به تبیین قوانین و قواعد فیلم به عنوان یک پدیده می پردازد. گرچه تاریخی بودن نظریه موضوعات و مسایل جدیدی را فراروی نظریه پردازان فیلم قرار می دهد اما نظریه های پیشین را از اساس دچار تغییر نمی کند. نظریه فیلم در سه حوزه تولید کنندگان، متن و مخاطب و زیر بخش های آن فعال خواهد بود و بنابراین نه یک نظریه جامع، بلکه نظریه هایی در عرصه های مختلف ذکر شده وجود خواهد داشت. البته در تمام عرصه های فوق می توان به نظریه هایی هماهنگ و سازمند با هم رسید و به این معنا نظریه ای جامع داشت. آنچه این هماهنگی و سازمندی را به وجود می آورد مبانی فلسفی ای (فلسفه محض و فلسفه هنر) است که نظریه ها بر آن ابتنا یافته اند.
    کلیدواژگان: نظریه، تبیین، قانون، قاعده، نظریه فیلم، تاریخ مندی
|
  • Zahra Meghdadi * Pages 7-31
  • Marzieh Alipour *, Mohsen Marasy Pages 29-64
    Tazhib(gliding), one of the branch of Islamic arts, was applied to decorate manuscripts in Islamic era. This art hasn’t been studied as independent art, but mostly it has been considered under art of illumination.This beautiful rhythmic patterns have deep and metaphysical meanings.Illustrating Persian painting has always been in deep relationship with rich and brief of Gnostic and wisely gestures and interpretation literature and painters also have tried to reveal these meanings in their paintings.This subject developed in safavid period.One of the most important sources of illustration for Persian painters is Khamseh of Nizami(quintet of Nizami)through the different periods because of his special style in imagination and description of various stories.In Safavid time, great Persian painters became appeared and numerous manuscripts illustrated, scribed and illumination in Safavid artistic centers. Those time is one of the glorious artistic periods of Persian visual arts which peerless images have remained by their pure artists. One of the most important khamsehs,manuscript that were created during the reign of the Safavid ruler Shah Tahmasp and keep in Sepahsalar library now.This research compare patterns of gliding in preface of this manuscript with Prophet’s Miraj in Khamseh.Methodology involved in this paper is analytical-comparative.This book decorated by 30 Persian paintings, illuminated pages. In those days,Qazvin was capital of Iran and also was cultural and artistic center so this splendid manuscript was apparently illustrated there.Studies show visual elements of gliding in preface of this masterpiece reflect different stages of Prophet’s Miraj because religious art use symbols for its metaphysical meanings.
    Keywords: Prophet’s Miraj, Khamseh of Nizami, Gnosticism, gliding, symbol
  • The Dialogue between Quran and Audience Through the Story of Adam Creation Based on Dialogism Theory of Bakhtin
    Mahdi Hamidi * Pages 83-106
    Title: The dialogue between Quran and audiences through the story of Adam creation based on dialogism theory of Bakhtin. Abstract: Dialogism is the main theory of Mikhail Bakhtin, that there is in three area. One of them is the dialogue between text and audience. In this article at first the dialogism and the concept of polyphony is explained and then the dialogue between text and audience is been discussed. Each text before creation has some imaginary readers and after creation has some real readers in different levels. Each text has a wide range of audience from direct audiences to every person who read it. Quran as a text has this quality. Quran attend to audiences in different forms. This quality can be seen in the stories of Quran. In the perspective of Quran, the audiences and readers are active that supposed to start a dialogue with text. In this article the theory of dialogism. In this article the theory of dialogism is compared on Quran. As a case study, the focus is on the story of Adam creation in Quran.
    Keywords: Bakhtin, Dialogism, Polyphony, Imaginary readers, The story of Adam creation in Quran
  • Rasool Kamali Dolat Abadi * Pages 105-130
  • A philosophical study in film theory
    Pages 131-154
    Abstract This research is to investigate the quiddity of film theory and the related debates in a descriptive analytic method. Being general and related to film, are the basic characteristics of film theory. The film theory includes rules and regularities that are descriptive or normative and is to explain their constitutive concepts. Descriptive rules or regularities act as a cause and in this sense the theory is explanatory. The explanatory aspect of the theory is to discover the concrete rules and regularities used by everybody. Accordingly, the film theory systematically formulates filmmakers and viewers' experiment of the film from conceptual aspect and explains the rules and regularities of film as a phenomenon. Although the theory's being historical faces the theorists with new subjects and issues, but does not basically change the previous theories. The theory of film will be active in three fields: producers, text and audience and their subdivisions and hence there will not be a comprehensive theory but theories in told different fields. Of course it can be achieved to coordinated and compatible theories in all above fields and we can have comprehensive theory in this sense. What causes the coordination and compatibility is philosophical foundations (mere philosophy and philosophy of art) on which theories based.
    Keywords: Theory, explanation, Rule, Film theory, Historicity
  • Seyd Hamid Mirkhandan *, Aliasghar Fahimifar Pages 133-154
    This research is to investigate the quiddity of film theory and the related debates in a descriptive analytic method. Being general and related to film, are the basic characteristics of film theory. The film theory includes rules and regularities that are descriptive or normative and is to explain their constitutive concepts. Descriptive rules or regularities act as a cause and in this sense the theory is explanatory. The explanatory aspect of the theory is to discover the concrete rules and regularities used by everybody. Accordingly, the film theory systematically formulates filmmakers and viewers' experiment of the film from conceptual aspect and explains the rules and regularities of film as a phenomenon. Although the theory's being historical faces the theorists with new subjects and issues, but does not basically change the previous theories. The theory of film will be active in three fields: producers, text and audience and their subdivisions and hence there will not be a comprehensive theory but theories in told different fields. Of course it can be achieved to coordinated and compatible theories in all above fields and we can have comprehensive theory in this sense. What causes the coordination and compatibility is philosophical foundations (mere philosophy and philosophy of art) on which theories based.
    Keywords: Theory, explanation, Rule, Regularity, Film theory, Historicity