فهرست مطالب

مرتع - سال چهارم شماره 1 (پیاپی 13، بهار 1389)

مجله مرتع
سال چهارم شماره 1 (پیاپی 13، بهار 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/01/20
  • تعداد عناوین: 15
|
  • بوم شناسی و مدیریت مرتع
  • پرویز غلامی، جمشید قربانی، شهلا قادری، فاطمه سالاریان، آمنه کری مزاده صفحه 1

    ماشک گرمسیری (Vicia monantha) یکی از گیاهان تیره بقولات است که در اوایل بهار تا تابستان بخشی از علوفه مورد نیاز دام ها را تامین می-کند. مرحله جوانه زنی گیاهان یکی از مراحل مهم در طول دوره رشد آنهاست که اغلب تحت تاثیر تنش های محیطی به ویژه شوری و خشکی قرار می گیرند. به منظور بررسی اثر سطوح تنش شوری و خشکی بر شاخص های جوانه زنی گونه مرتعی و خوشخوراک ماشک گرمسیری، دو آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با شش تیمار شوری (شاهد، 50، 100، 150، 200 و 300 میلی مولار کلرید سدیم) و شش تیمار خشکی (شاهد، 2/0-، 4/0-، 6/0-، 8/0- و 1 مگاپاسکال پلی اتیلن گلیکول) در چهار تکرار و در شرایط آزمایشگاهی اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تیمارهای شوری و خشکی بر درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، ضریب آلومتری، وزن خشک ساقه چه و بنیه بذر اثر معنی داری دارند. مقایسه میانگین شاخص ها نشان داد که با افزایش شوری و خشکی درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه و طول ریشه چه کاهش می یابند. با توجه به جوانه زنی بیشتر بذر این گونه در سطوح مختلف شوری نسبت به خشکی چنین استنباط می شود که محلول پلی اتیلن گلیکول درصد و سرعت جوانه زنی را بیشتر از کلرید سدیم کاهش داده است که این نشان دهنده حساسیت بیشتر این گونه نسبت به خشکی است.

    کلیدواژگان: سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، بنیه بذر، ماشک گرمسیری
  • محمد جنگجو، حمید اجتهادی، هاجر حسنپور صفحه 12

    نوع رابطه متقابل بین گیاهان تاثیر بسزایی بر ساختار و ترکیب جوامع گیاهی طبیعی دارد. رابطه تسهیل منجر به همبستگی مکانی مثبت بین بوته ها و گیاهان زیراشکوب آنها می شود، و بدین ترتیب به افزایش بقاء گیاهان در زیراشکوب منجر می شود. در این تحقیق نوع و میزان همبستگی مکانی بین چهار گونه بوته ای Astragalus meschedensis Bunge، Artemisia kopetdaghensis Krasch، Acantholimon raddeanam Czernjak وAcantholimon erinaceum (Jaub. & Spach.)Lincz و دو گونه گندمی چندساله و علوفه ای Bromus kopetdaghensis Drobov و Festuca alaica Drobov در رویشگاه طبیعی آنها در منطقه بهارکیش قوچان بررسی شد. نتایج نشان دهنده همبستگی مثبت (اثر تسهیل) بین گیاهان بوته ای و گندمیان چندساله بود، و در هیچ مورد همبستگی منفی (اثر رقابت) بین آنها مشاهده نشد. از بین بوته های پرستار، گونه گون همبستگی بیشتر و گونه های کلاه میرحسن همبستگی کمتری با گندمیان داشتند، در حالی که گیاه درمنه هیچ گونه همبستگی مثبت یا منفی نشان نداد. از گیاهان گندمی مطالعه شده، گونه فستوکا، نسبت به بروموس، همبستگی بیشتری با زیراشکوب بوته ها داشت. بنابراین در این مطالعه، مناسبترین گونه پرستار گیاه بوته ای گون و مناسب ترین گونهء ذینفع گیاه گندمی فستوکا تشخیص داده شد. یافته های این پژوهش بیانگر نقش و اهمیت زیاد گیاهان بوته ای در حفاظت از گیاهان علوفه ای مرتع است. این نتایج می تواند در پروژه های اصلاح و احیاء مراتع به ویژه در روش کپه کاری زیر بوته مورد استفاده قرار گیرد.

    کلیدواژگان: زیراشکوب، بوته پرستار، همبستگی مثبت، تسهیل، اکولوژی مرتع، خراسان
  • الهه فهیمی پور، محمدعلی زارع چاهوکی، علی طویلی صفحه 23

    هدف از این تحقیق بررسی روابط پوشش گیاهی با عوامل محیطی و تعیین مهمترین عامل یا عوامل موثر در پراکنش پوشش گیاهی است. برای این منظور بعد از بازدید مقدماتی، منطقه مورد مطالعه انتخاب و در ناحیه معرف هر تیپ نمونه برداری به روش تصادفی-سیستماتیک در امتداد ترانسکت انجام شد. اندازه پلات های نمونه برداری به روش حداقل سطح و تعداد آنها با توجه به تغییرات پوشش گیاهی منطقه تعیین شد. در هر منطقه نمونه برداری اطلاعات ارتفاع از سطح دریا، جهت و شیب ثبت شد. همچنین در ابتدا و انتهای هر ترانسکت یک پروفیل حفر و با توجه به عمق ریشه دوانی گونه های گیاهی موجود در منطقه مورد مطالعه از عمق 30-0 سانتی متری نمونه خاک برداشت شد و خصوصیات بافت، درصد آهک، ماده آلی، اسیدیته، هدایت الکتریکی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم آنها اندازه گیری شد. سپس به منظور بررسی رابطه بین عوامل محیطی و پراکنش تیپ های گیاهی از تجزیه مولفه های اصلی (PCA)استفاده شد. نتایج نشان می دهد بین پراکنش پوشش گیاهی و عوامل محیطی رابطه وجود دارد و از بین عوامل مورد بررسی شیب، ارتفاع از سطح دریا، بافت، عمق، فسفر و ازت خاک بیشترین تاثیر را بر پراکنش گونه ای دارند.

    کلیدواژگان: گونه های شاخص مرتعی، عوامل محیطی، تحلیل چند متغیره، مراتع طالقان میانی
  • الهام قهساره اردستانی، مهدی بصیری، مصطفی ترکش، مسعود برهانی صفحه 33

    فعالیت های نابخردانه بشر از جمله مصرف بی رویه سوخت های فسیلی، جنگل تراشی، بیابان زایی، آلودگی های شیمیایی و برخی از بلایای طبیعی از مهمترین عواملی هستند که محیط زیست و تنوع زیستی را در معرض نابودی و زوال قرار داده اند. زوال تنوع زیستی با انقراض گونه های موجود شروع شده و به کاهش ذخایر ژنتیکی منجر می شود. هدف از این مطالعه تعیین و بررسی تنوع گونه ای با استفاده از روش های غیر پارامتری می باشد. تراکم گونه های گیاهی چندساله در امتداد ترانسکت های خطی با استفاده از روش کوادرات، در طی شش سال (1386-1381) ثبت شد. شاخص های غنای گونه ای، ناهمگنی و یکنواختی در دو منطقه نیمه استپی و درمنه زارهای استپی محاسبه شد. در درمنه زارهای استپی شاخص هیل (ناهمگنی) به دلیل غالبیت و در مناطق نیمه استپی شاخص هیل (ناهمگنی) به دلیل ناهمگنی بیشتر، از عملکرد بهتری جهت اندازه گیری تنوع برخوردار بودند. در اکثر موارد آزمون آماری نشان داد که مقادیر غنای گونه ای، یکنواختی و تنوع بین دو منطقه نیمه استپی و درمنه زارهای استپی اختلاف معنی دار دارد. نتایج نشان داد که دو مکان مرتعی نیمه استپی (آخچه و وردشت) از لحاظ تنوع و غنای گونه ای دارای اختلاف معنی دار بوده در حالیکه از نظر یکنواختی یکسان هستند. در درمنه زارهای استپی (گردنه شادیان و خونداب) از لحاظ یکنواختی و تنوع دارای اختلاف معنی دار بوده ولی از نظر غنای گونه ای یکسان هستند. لذا مولفه غنای گونه ای در مناطق نیمه استپی و مولفه یکنواختی در مناطق درمنه زارهای استپی در نشان دادن تنوع بیشتر، موثر هستند.

    کلیدواژگان: تنوع زیستی، شاخص های تنوع گونه ای، غنای گونه ای، ناهمگنی، یکنواختی
  • حسین ارزانی، جواد ترکان، علی نیکخواه، حسین آذرنیوند، مهدی قربانی صفحه 47

    واحد دامی به منظور بیان انواع و سنین مختلف دام و مقایسه و تبدیل آنها در یک شکل واحد مورد توجه است. این مفهوم ثابت نیست و معمولا بر اساس وزن زنده و وزن متابولیک دام غالب در هر منطقه تعیین می شود. در ایران گوسفند دام غالب بوده و به عنوان واحد دامی در نظر گرفته می شود. تنوع شرایط آب و هوایی، سبب ایجاد 27 نژاد گوسفندی با اندازه جثه مختلف در کشور گردیده است. از این رو نمی توان یک وزن مساوی برای واحد دامی کشور در نظر گرفت. لذا لازم است برای هر نژاد گوسفندی با توجه به منطقه پراکنش آن، اندازه واحد دامی بطور جداگانه مشخص شود. به منظور تعیین اندازه واحد دامی و برآورد نیاز روزانه گوسفند نژاد قزل در مراتع استان آذربایجان غربی، در بین گله های موجود در مناطق زیست نژاد قزل، دو گله که دارای دام غالب از نژاد مورد نظر بودند، انتخاب شدند. از میان گله های منتخب در رده های مختلف سنی (بره سه ماهه، بره شش ماهه، قوچ و میش سه ساله، قوچ و میش چهار ساله) و از هر مقطع سنی؛ حداقل 5 راس دام به صورت تصادفی انتخاب و برای توزین بعدی علامت گذاری شدند. عمل توزین در دو مرحله؛ در مراتع ییلاقی و مراتع قشلاقی انجام شد. پس از تعیین میانگین وزن دامها، میانگین وزن میش بالغ زنده غیر آبستن و خشک (میش های سه و چهار ساله) به عنوان وزن واحد دامی مد نظر قرار گرفت. نیاز روزانه دام در حالت نگهداری بر اساس وزن واحد دامی با استفاده از جداول NRC (1985) و معادله پیشنهادی MAFF (1984) محاسبه شد. با مد نظر قرار دادن نیاز غذایی واحد دامی به انرژی متابولیسمی و متوسط مقدار انرژی متابولیسمی موجود در یک کیلوگرم علوفه خشک مراتع مورد چرای دام، مقدار علوفه لازم برای تامین نیاز روزانه دام محاسبه گردید. بر اساس نتایج حاصله: اندازه واحد دامی نژاد قزل، یک میش بالغ زنده غیر آبستن و خشک با میانگین وزن 57/71 کیلوگرم گزارش می شود. نیاز روزانه یک واحد دامی نژاد قزل در حالت نگهداری و در شرایط چرا در مراتع مورد مطالعه 33/14 مگاژول برآورد می شود. مقدار علوفه لازم برای تامین نیاز روزانه یک واحد دامی نژاد قزل 49/2 کیلوگرم محاسبه شد.

    کلیدواژگان: مرتع، واحد دامی، نیاز روزانه، انرژی متابولیسمی، نژاد قزل
  • اکبر فخیره، علیرضا شهریاری، شهرام منصوری، سهیلا نوری، احمد پهلوانروی صفحه 60

    بررسی رفتار و عملکرد یک گونه گیاهی و مطالعه نحوه ارتباط آن با دیگر موجودات زنده و غیر زنده در رویشگاه مربوطه به عنوان آت اکولوژی آن گونه در نظر گرفته می شود. این نوع مطالعات، اطلاعات پایه ای را برای مدیریت اکوسیستم ها به وجود می آورد. در این تحقیق، آت اکولوژی گونه Desmostachiya bipinnata، از خانواده گندمیان در دشت سیستان بررسی شد. به منظور مطالعه آت اکولوژی این گونه گیاهی پایا، ابتدا رویشگاه آن در منطقه به کمک بازدیدهای صحرایی و گزارش های موجود، مشخص شد. سپس مواردی از قبیل ویژگی های اقلیمی و خاک رویشگاه، سیستم ریشه گیاه، فنولوژی، نحوه زادآوری، ارزش رجحانی و ترکیبات غذایی گیاه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که رویشگاه این گونه به صورت متمرکز در شمال شرقی منطقه مورد مطالعه واقع شده است. میزان بارندگی سالانه در این رویشگاه 8/60 میلی متر و دمای متوسط سالانه 22 درجه سانتی گراد می-باشد. این گونه بر روی خاک هایی با بافت لوم تا لومی شنی و با pH برابر 03/8 تا 31/8 و شوری خاک 10 تا 60 دسی زیمنس بر متر حضور دارد. این گونه دارای ریشه افشان و ریزوم بوده که تا دو متر در خاک نفوذ می کند. ریشه دارای انشعابات جانبی فراوانی در لایه های سطحی خاک است. بررسی نحوه حضور گونه مورد نظر نشان داد که پوشش تاجی این گیاه 14 تا 28 درصد است. رشد رویشی آن از اواخر بهمن ماه آغاز و در اردیبهشت ماه گلدهی کامل شده و در اوایل تیر ماه رسیدن بذرها آغاز می شود. اندام هوایی این گیاه در مرحله رشد رویشی دارای 56/7 درصد پروتئین خام در برگ و 71/6 درصد پروتئین خام در ساقه بوده و ارزش رجحانی آن برای گوسفند و بز 25 درصد می باشد. با توجه به مقاومت بسیار زیاد این گیاه در برابر چرا، آتش سوزی و ناملایمات طبیعی، این گونه می تواند در برنامه های مدیریتی و اصلاحی دشت سیستان مورد استفاده قرار گیرد.

    کلیدواژگان: آت اکولوژی، Desmostschiya bipinnata، فنولوژی، دشت سیستان
  • مجید محمد اسمعیلی، حسین خیرفام، مینا دیلم، موسی اکبرلو، حسین صبوری صفحه 72

    در این تحقیق اثرات تکرار برش اندام های هوایی بر ماده خشک، میزان تخصیص ماده خشک در اندام های هوایی، ریشه ها و تعداد ساقه ها در دو گیاه مرتعی A. elongatumو F. ovinaمورد مطالعه قرار گرفت. این آزمایش از تاریخ شروع تا برداشت نهایی مجموعا 15 هفته طول کشید. تمام قسمت های هوایی دو گیاه مورد مطالعه در چهار تیمار برش، برش مکرر (هر هفته یکبار)، برش متوسط (هر2 هفته یکبار)، برش کم (هر 4 هفته یکبار) و تیمار شاهد (برش فقط در پایان آزمایش) طی برنامه ریزی منظم از ارتفاع 7 سانتی متری بالای سطح خاک گلدان ها قطع شدند. نتایج نشان داد که وزن ماده خشک کل و وزن ماده خشک ریشه در تیمار برش مکرر در گونه A. elongatum تا 40 درصد کاهش پیدا کرده است، در حالی که میزان ماده خشک اندام های هوایی و ریشه گونه F. ovina در تمام تیمارهای برش یکسان باقی ماند. بنابراین F. ovina می تواند ماده خشک اعضای از دست رفته در 5 برش متوالی را جبران کند. تغییر در وزن ماده خشک در اثر برش در گونه A. elongatum، تغییراتی را در تخصیص ماده خشک در این گیاه به همراه دارد. لذا تخصیص ماده خشک کمتر در ریشه گونه A. elongatum در گیاهان قطع شده نسبت به گیاهان قطع نشده مشاهده شد. اما سهم ماده خشک در ریشه و ساقه ها در بین تمام تیمارهای برش در گونه F. ovina یکسان بود. همچنین نتایج نشان داد که تعداد ساقه (پنجه زنی) گونه های A. elongatum و F. ovina در تیمار برش مکرر نسبت به تیمار شاهد 30 درصد افزایش داشته است. در شرایط آزمایشگاهی، گونه F. ovina به عنوان یک گونه با تحمل زیاد در برابر برش و گونه A. elongatum به عنوان یک گونه مرتعی با تحمل متوسط در برابر قطع می توانند مطرح باشند.

    کلیدواژگان: برش، پنجه زنی، تحمل، ماده خشک، مرتع
  • مریم قدسی، منصور مصداقی، غلامعلی حشمتی، غلامعباس قنبریان صفحه 82
    عملکرد یک اکوسیستم طبیعی بستگی به حفاظت منابع در داخل آن اکوسیستم دارد. لکه اکولوژیک سطحی از چشم انداز است که باعث تجمع منابع در اکوسیستم می شود لذا مطالعه خصوصیات لکه ها ضروری است. هدف این بررسی، مطالعه ساختار لکه ها تحت دو مدیریت چرایی در دو فصل بهار و تابستان است. با کاربرد آنالیز عملکرد چشم انداز در مراتع نیمه استپی پارک ملی گلستان و مناطق همجوار، خصوصیات ساختاری شامل طول و عرض لکه ها، تعداد آنها و متوسط طول فضای بین لکه ای بر روی 6 ترانسکت 25 متری در هر یک از مناطق مرجع و بحرانی با شیب و جهت مشابه تعیین شده است. لکه ها برحسب فرم های رویشی علف گندمی، بوته، بوته - علف گندمی و پهن برگ علفی تعریف شده اند. پس از استقرار ترانسکتها، ابعاد لکه ها در دو فصل بهار و تابستان اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که در مناطق بحرانی تحت چرای شدید ابعاد لکه ها کاهش و فضای بین لکه ها افزایش یافته است، اما تفاوت معنی داری بین خصوصیات ساختاری در دو فصل مشاهده نگردید (05/0>P). فرم رویشی بوته به عنوان معرف اکولوژیکی منطقه مورد مطالعه قلمداد شده است.
    کلیدواژگان: تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز، لکه اکولوژیک، فضای بین لکه ای، پارک ملی گلستان
  • نیلوفر بهبهانی، سید رشید فلاح شمسی*، جلیل فرزادمهر، سید یوسف عرفانی فرد، مهدی رمضانی گسک صفحه 93

    «سطح تاج پوشش» یکی از مشخصه های اکولوژیکی چندمنظوره مطالعات منابع طبیعی به شمار می رود. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی شاخص های مختلف پوشش گیاهی حاصل از پردازش تصاویر ASTER-L1B برای تخمین مشخصه سطح تاج پوشش تک درختان جنگلی توده های بسیار تنک مراتع مشجر مناطق خشک انجام شده است. فرضیه اصلی تحقیق این است که استفاده از این تصاویر با قدرت تفکیک مکانی، رادیومتری و طیفی آن می تواند برآورد دقیق و صحیحی از مشخصه سطح تاج پوشش تک درختان ارائه دهد. منطقه مورد مطالعه، رویشگاه بنه (Pistacio atlantica) تگ احمدشاهی در استان خراسان جنوبی واقع شده است. تطابق هندسی داده های ماهواره ای با استفاده از روش غیر پارامتری TPS و مدل رقومی ارتفاع حاصل از نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1:50000 و با خطای هندسی کمتر از یک پیکسل انجام شده است. داده های میدانی متعلق به 50 تک درخت نمونه است که از نتایج آماربرداری صد در صد منطقه انتخاب شده است. شاخص های پوشش گیاهی و خط خاک تولید و ارزش های رقومی شاخص های مذکور در محل هر درخت نمونه استخراج شده است. نتایج نشان می دهد که بین شاخص های طیفی و سطح تاج پوشش درختان همبستگی معنی داری وجود دارد. در میان شاخص های گیاهی NDVI و MSAVI با ضرایب همبستگی 61/0 و اشتباه معیار 58/5 بیشترین همبستگی را با سطح تاج پوشش درختان نشان داده است.

    کلیدواژگان: ASTER، L1B، تاج پوشش درخت، مدل همبستگی، NDVI و MSAVI
  • زینب خادم الحسینی صفحه 104
    حفاظت همه جانبه از اکوسیستم های مرتعی مستلزم مدیریت بر مبنای حفظ و نگهداری از تنوع گونه ای موجود در آنهاست. یکی از فشارهای مخرب فیزیکی بر عرصه مرتع که باعث کاهش و تغییر در تنوع گونه ای می گردد، چرای مفرط دام می باشد. به منظور بررسی اثرات چرای دام بر تنوع گونه ای و مقایسه آن با عرصه قرق در مرتع گردنه زنبوری ارسنجان، سه رویشگاه متفاوت قرق شده، تحت چرای متوسط و تحت چرای سنگین انتخاب و با استفاده از 15 قاب یک متر مربعی در طول 3 ترانسکت اقدام به نمونه برداری گردید. در داخل هر قاب فهرست گونه های موجود، درصد تاج پوشش و تعداد افراد هر گونه یادداشت شد. برای ارزیابی شاخص های عددی تنوع، از نرم افزارEcological Methodology استفاده و شاخص های تنوع سیمپسون، شانون، 1N هیل و بریلوئین محاسبه گردید. تجزیه داده ها در محیط نرم افزار SPSS انجام شد و مقایسه شاخص های مختلف تنوع بین مناطق با شدتهای چرایی مختلف توسط آزمون توکی صورت پذیرفت. نتایج حاصل از محاسبه شاخص های تنوع نشان داد مقدار عددی تنوع در تمامی شاخص های مورد محاسبه در منطقه قرق بیشترین مقدار و در منطقه با چرای سنگین کمترین مقدار را دارد. تمامی شاخصهای مورد استفاده، متنوع تر بودن عرصه قرق را در مقایسه با عرصه تحت چرای سنگین تایید کرده و آزمون آماری توکی نیز معنی دار بودن اختلاف بین این دو عرصه را از لحاظ تفاوت در میزان تنوع در سطح آماری 5 درصد به اثبات رساند. سه شاخص تنوع سیمپسون، شانون و 1N هیل در منطقه قرق و منطقه تحت چرای متوسط تفاوت معنی داری را نشان ندادند. در حالیکه بین منطقه تحت چرای متوسط و عرصه تحت چرای سنگین در سطح 5 درصد تفاوت آماری معنی دار وجود داشت. شاخص بریلوئین بین عرصه تحت چرای متوسط با منطقه تحت چرای سنگین و نیز با عرصه قرق هیچ اختلاف آماری معنی داری را نشان نداد.
    کلیدواژگان: تنوع گونه ای، شدت چرا، شاخص تنوع، ارسنجان
  • اکوفیزیولوژی
  • مرتضی صابری، علی طویلی، محمد جعفری، محمد حیدری صفحه 112

    حضور فلزات سنگین یکی از مهمترین تنش های محیطی است که می تواند منجر به کاهش رشد و تولید انواع اکسیژن های واکنشگر شود. در این تحقیق اثر تیمارهای مختلف دو فلز سنگین کادمیوم و سولفات مس بر جوانه زنی و رشد بذورA. lentiformis بررسی شد. بدین منظور بذرهای این گونه گیاهی پس از ضدعفونی کردن به مدت 9 روز بر روی کاغذ صافی تحت تیمارهای 10، 20 و 30 میلی گرم در لیتر کادمیوم و 10، 20 و 30 میلی گرم در لیتر سولفات مس قرار گرفتند. آب مقطر نیز به عنوان تیمار شاهد در نظر گرفته شد. از هر تیمار 4 تکرار و در هر تکرار 25 بذر وجود داشت. جوانه زنی بذرها هر روز بررسی شد و میزان رشد با اندازه گیری طول ریشه چه و طول ساقه چه در آخرین روز آزمایش تعیین شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها نشان داد غلظت های اعمال شده کادمیوم بر درصد و سرعت جوانه زنی و سولفات مس بر درصد جوانه زنی بذرهای A. lentiformis اثر معنی داری نداشت اما طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاهچه و شاخص بنیه بذر حاصل از تاثیر تیمارهای مورد آزمایش در سطح یک درصد آماری معنی دار شد. اعمال غلظت های مختلف دو فلز سنگین مورد تحقیق باعث کاهش معنی دار مولفه های رشد گونه A. lentiformis شد.

    کلیدواژگان: کادمیوم، سولفات مس، جوانه زنی، A، lentiformis، تنش
  • ندا چاره ساز، علی اشرف جعفری، حسین ارزانی، حسین آذرنیوند صفحه 121

    به منظور بررسی تغییرات درصد کربوهیدراتهای محلول در آب در مراحل مختلف رشد فنولوژیکی، نمونه برداری از سه گونه Bromus tomentellus، Agropyron intermedium و Dactylis glomerata در حوزه آبخیز طالقان به صورت تصادفی انجام شد. از هر گونه گیاهی3 نمونه با 5 تکرار (برای هر نمونه 5 پایه قطع شد) در 3 مرحله فنولوژیکی (رشد رویشی، گلدهی و رشد کامل) برداشت شد که روش نمونه برداری تصادفی برای هر سه مرحله رویشی یکسان بود. درصد کربوهیدراتهای محلول نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه با استفاده از طیف سنج مادون قرمز نزدیک (NIR) اندازه گیری شد. تجزیه واریانس داده ها به روش فاکتوریل انجام شد. نتایج نشان داد که اثرات اصلی و اثر متقابل گونه در مراحل فنولوژیکی در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. در هر سه گونه با پیشرفت مراحل رشد، درصد کربوهیدرات های محلول در آب افزایش یافت. نتایج نشان داد که کیفیت علوفه گونه های مختلف از لحاظ درصد کربوهیدرات های محلول با یکدیگر در سطح 5 درصد از تفاوت معنی داری برخوردار بود و میانگین کل درصد کربوهیدراتهای محلول در آب در سه، گونه A. intermedium، D. glomerata و B. tomentellus به ترتیب 8/13، 4/9 و 2/8 درصد بود. روند تغییرات درصد کربوهیدارتهای محلول در آب با ادامه رشد گیاه در گونه های A. intermedium و D. glomerata افزایشی بود ولی در گونه B. tomentellus بیشترین درصد کربوهیدراتهای محلول در مرحله رویشی مشاهده شد. همچنین بیشترین درصد کربوهیدراتهای محلول با 4/17 درصد متعلق به گونه A. intermedium در مرحله رشد کامل گیاه بدست آمد که ارزش این گونه را برای چرای دیررس نشان می دهد.

    کلیدواژگان: کربوهیدرات های محلول در آب، مراحل فنولوژیکی، گندمیان، حوزه آبخیز طالقان
  • گیاهان دارویی
  • علی اکبر تجلی، امید صادقی پور صفحه 130
    این تحقیق با هدف بررسی نوع و مقدار ترکیبات اسانس گیاه Stachys schtschegleevii در دو دوره فنولوژیک قبل و بعد از گل دادن (رویشی و زایشی) در ارتفاعات شهرستان کلیبر استان آذربایجان شرقی انجام شد. بدین منظور در هر مرحله فنولوژیک تعداد 30 نمونه بطور تصادفی برداشت شد. بعد از آماده کردن نمونه ها اسانس آنها توسط دستگاه کلونجر گرفته شد. شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس ها از دستگاه GC/MSبا استفاده از الگوی خروج آلکانهای نرمال و شاخص بازداری طیف ها و اندیس کوواتس انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که بازده اسانس گیاه در منطقه مورد بررسی از 15/0 تا2/0 درصد در دو مرحله فنولوژیک متغیر است. همچنین در مجموع 46 ترکیب شیمیایی در اسانس گیاه S. schtschegleevii در دو مرحله فنولوژیک رویشی و زایشی شناسایی شد. ترکیب شیمیایی عمده تشخیص داده شده در اسانس این گیاه عبارتند از:α-Pinene، β-Pinene، Germacrene-D، Limonene، Ocimene، Carene، Myrcene، α-Thujene، α-Phellandrene.
    کلیدواژگان: ترکیبات اسانس، Stachys schtschegleevii، مراحل فنولوژیک، مراتع کلیبر
  • مطالعات اقتصادی و اجتماعی
  • قدرت الله حیدری، سیدمحمود عقیلی، حسین بارانی، جمشید قربانی، محمدرضا محبوبی صفحه 138

    امروزه در بهره برداری و مدیریت صحیح مراتع وضعیت و توان اکولوژیک مرتع می تواند به عنوان یکی از مولفه های مهم و موثر در ایجاد انگیزه برای مشارکت بیشتر بهره برداران در اجرای طرح های مرتع داری مطرح باشد. هدف کلی این تحقیق تحلیل همبستگی بین وضعیت مرتع و میزان مشارکت بهره برداران در اجرای طرح های مرتع داری در سامان های عرفی مراتع ییلاقی بلده در استان مازندران است. ابزار تحقیق برای تعیین وضعیت مراتع روش چهار فاکتوری و برای تعیین میزان مشارکت بهره برداران پرسش نامه بوده است. نمونه گیری با استفاده از روش تصادفی طبقه ای انجام شد. جامعه آماری این تحقیق را 102 سامان عرفی تشکیل می داد و نمونه های آماری، مجریان طرح های مرتع داری در 72 سامان عرفی با سه سال سابقه اجرای طرح بوده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد بین وضعیت مرتع هر سامان عرفی با میزان مشارکت مجریان آن رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج تجزیه واریانس نشان داد، میزان مشارکت مجریان در اجرای طرح های مرتع داری برحسب درجات وضعیت مرتع تفاوت معنی دار دارد. مقایسه میانگین ها نشان می-دهد بیشترین میزان مشارکت مجریان مربوط به سامان هایی است که مراتع در آنها دارای درجه وضعیت خوب و عالی بوده است. بعلاوه نتایج نشان داد بین تعداد دام مجاز پیش بینی شده در واحد سطح با وضعیت مرتع هر سامان عرفی رابطه معنی داری وجود ندارد.

    کلیدواژگان: وضعیت مرتع، تحلیل همبستگی، مشارکت مجریان، روش چهار فاکتوری، طرح های مرتع داری
  • هیدرولوژی مرتع
  • سیدعلی حسینی، عادل سپهری، حسین بارانی، عبدالرضا بهره مند صفحه 150
    سرعت نفوذ آب به داخل خاک به عواملی همچون پوشش سنگی و لاشبرگ، پوشش تاجی، قشر سطحی خاک، شدت بارندگی، مقدار مواد درشت در سطح خاک، شیب زمین، بافت خاک، جرم مخصوص ظاهری و میزان رطوبت اولیه بستگی دارد. مهمترین عوامل مؤثر بر سرعت نفوذ در مراتع، لگدکوبی دام و کاهش پوشش گیاهی در اثر چرای بی رویه است. الگوی پراکنش گیاهی در این مراتع به صورت لکه های گیاهی است. با توجه به حساس و شکننده بودن تعادل اکولوژیک موجود بین عوامل محیطی و لکه های گیاهی و نقش فشار چرا در ایجاد و تغییر عوامل خاکی، ارائه هر راهکار مدیریتی در جهت بهبود مراتع منطقه، مستلزم شناخت تاثیر چرا و قرق در تغییر الگوی لکه های گیاهی و رابطه آن با عوامل خاکی از جمله نفوذپذیری است. از طریق رسم منحنی تعداد دانگ ها نسبت به فاصله از آغل 3 ناحیه فشار چرایی سنگین (A)، محدوده چرایی ثابت (B) و محدوده بدون چرا (C) تعیین شد. با نصب حلقه های زوجی، نفوذپذیری خاک نسبت به آب در نواحی با شدت چرایی متفاوت تعیین گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری شدت نفوذ و میزان نفوذ نهایی آب در خاک بین سه تیمار اصلی نشان داد که بین تیمار C و تیمار محدوده A و B به ترتیب در سطوح یک و 5 درصد اختلاف معنی دار وجود دارد. شدت نفوذ در بین لکه های گیاهی سه تیمار اختلاف معنی داری نداشته اما خاک لخت سه تیمار فوق اختلاف معنی داری در سطح یک درصد وجود دارد. شدت نفوذ در تیمارهای فرعی بین لکه های گیاهی و خاک لخت در سطح یک درصد اختلاف معنی دار دارد.
    کلیدواژگان: شدت چرا، نفوذپذیری، مراتع شور و قلیا، استان گلستان
|
  • P. Gholami, J. Ghorbani, Sh. Ghaderi, F. Salarian, A. Karimzadeh Page 1

    Vicia monantha is an important Legume that produces part of required forage for livestock from early spring to summer. Germination is an important stage of plant growth which is often sensitive to environmental stresses including water and salinity stresses. The aim of this study was to assess the effect of salinity and drought stresses on seed germination of Vicia monantha. We applied a factorial trial under completely randomized design using six salinity treatments (0, 50, 100, 150, 200 and 300 mM of NaCl) and six drought treatments (0, -0.2, -0.4, -0.6, -0.8, 1 MP of PEG) separately. Results showed a significant effect of both stresses on seed germination indices. The percentage of germination, seed germination rate and plumule and radicle length, coefficient of alometri, dry weight of plumule, seed vigour, significantly reduced under both stresses. We found seed germination in most of understudy salinity levels whereas few drought treatments showed seed germination. Therefore, it seems this species is more sensitive to drought stress than salinity.

  • M. Jankju, H. Ejtehadi, H. Hasanpur Page 12

    The type of plant-plant interaction has prominent influences on the structure and composition of the natural plant communities. Facilitation between shrubs and their understory plants leads to the positive spatial associations, and hereby enhances the survival rates of the understory plants. We studied the type and extent of spatial association between four rangeland shrubs (Astragalus mesedensis, Artemisia khorasanica, Acantholimon prostegium, and Acantholimon erinaceum) and two perennial forage grasses (Bromus kopetdaghensis, and Festuca alaica) in their natural habitats, Baharkish, Quchan, Iran. Results indicated positive association (facilitation effect) between shrubs and perennial grasses, with no negative association (competition effect) being found for any species pairs. Among the nurse species, A. mesedensis showed greater and Acantholimon species indicated smaller positive association, while A. khorasanica did not show any association with the grasses. Between the beneficiary species, greater association with the nurse shrubs was found for F. alaica than B. kopetdaghensis. Accordingly in this study, A. mesedensis and F. alaica are the best nurse and beneficiary species, respectively. Our findings indicate the important role of nurse shrubs in preserving forage range plants. These results can also be used in the rangeland restoration projects, especially for seeding forage plants under the canopy of nurse shrubs.

  • E. Fahimipour, M. A. Zare Chahouki, A. Tavili Page 23

    The aim of this research was to find plant – site factor relationships in mid Taleghan rangelands to determine the most important effective factor in the distribution of the understudy plants. For this purpose, in indicator region of every vegetation type plant sampling was done by random–systematic method. Plot size was determined by minimal area method and plot number was assigned according to vegetation changes of the study area. In each sampling point the characteristics of elevation, slope and aspect were recorded. Also, at the starting and ending points of each transect soil samples were gathered from 0-30 cm. The following soil properties were determined in laboratory; soil texture, phosphorous, potassium, nitrogen, organic matter, lime, pH and EC. To find the relationship between vegetation and environmental factors PCA (Principal Component Analysis) was made. The results indicated that there is significant relation between distribution of plant types and environmental factors. Our findings showed that elevation, slope, texture, lime, phosphorous and soil depth have meaningful impact on distribution of plant types in mid Taleghan rangelands.

  • E. Ghehsareh, M. Bassiri, M. Tarkesh, M. Borhani Page 33

    Irrational human activities such as wars, high fossil fuel consumption, deforestation, desertification, chemical pollution and some environmental disasters are important factors for environmental and biological diversity degradations. Biological diversity is based on species diversity which makes gene pools, so any decline in species diversity leads to genetic chute. In this study species diversity was studied by nonparametric methods in 2 steppe and 2 semi-steppe range sites in Isfahan province during 6 years (2002-2007). Species richness, heterogeneity and evenness indices were calculated from density data during study period. In steppe sites because of high species dominance (Hill) index and in semi-steppe sites (Hill) index seemed to be suitable to determine species diversity. Generally statistical test indicated that species richness, evenness and diversity between semi-steppe and steppe vegetations are significantly different. Results indicated that species richness and diversity of Aghcheh and Vardasht sites were significantly different, while evenness was not significantly different in mentioned sites. In steppe sites of Shadian and Khondab evenness and diversity were significantly different but species richness was similar. Ttherefore, based on this study findings, species richness in semi-steppe and evenness in steppe sites were more effective in creation of diversity index.

  • H. Arzani, J. Torkan, A. Nikkhah, H. Azarnivand, M. Ghorbani Page 47

    Concepts of animal equivalence have been developed to express different kind and classes of grazing animal in common form. This concept is not fixed and usually determinate on the basis of live weight and metabolic weight. More than 27 sheep breeds with different body size have been adapted and grazing on rangeland in different climatic zones of Iran. So it is not correct to use the same animal unit weight for all. Therefore is necessary for each breed, animal unit weight is determinate. In this study, two herds of West Azarbayjan Ghezel breed were selected, 3 and 4 years old ewes, 3 and 4 years old rams and 3 and 6 months lambs were weighted in two stages in each breed. For determination of dry matter requirement forage quality was taken in to consideration. Daily requirement of animal for maintenance condition was calculated using of NRC (1985) tables and MAFF (1984) equation. On the basis of results; Animal unit was obtained 71.57 kg. Daily requirement of animal was evaluation 14.33 Mj and dry matter requirement was calculated 2.49 kg.

  • A. Fakhire, A. R. Shahriyari, S. Mansouri, S. Noori, A. Pahlavanravi Page 60

    Accessibility to a major portion of information about vegetation cover function of ecosystem is provided by the way of autecological study of plant species. Autecological study of Desmostachya bipinnata carried out in Sistan plain. This species is a perennial plant from Poaceae. For autecological study of D. bipinnata,at first vegetation habit of this species in Sistan plain was determined. Then, ecological characteristics such as climatic and edaphic characters of habitats, root system, phenology, reproduction, preference value and chemical compounds were assessed. The results showed that this species grows intensively in north eastern parts of study area. Based on the collected data in several years, annual rainfall of the study area is 60.8 mm and mean annual temperature is 22 0C. This species appears on soil with loam and sandy loam texture, pH of 8.03 – 8.31 and salinity of 10 – 60 ds.m-1. The plant has a adventitious root system and rhizome that penetrates in the soil about 2 meters. Root has a lot of subsidiary branches in soil surface. At different habitats, canopy cover of this species was about 14 – 28 %. Vegetation growth stage of Desmostachya bipinnata usually starts in late February and flowering complete at May and seed ripening start at July. Above ground materials of Desmostachya bipinnata contains 7.56 and 6.71% crude protein in their leaf and stem, respectively. Preference value of this plant is 25% for sheep and goats. This species has a high level of resistance against grazing and relatively harsh natural conditions. With above mentioned characteristics, this plant is a suitable species to be used in management and amendment programs for Sistan plain.

  • M. Mohammad, Esmaeili, H. Kheirfam, M. Deilam, M. Akbarlo, H. Sabouri Page 72

    We studied the effects of shoot clipping frequency on biomass production, biomass allocation and shoot number on two range species (Agropyron elongatum (Host) Beauv., and Festuca ovina L.). Plants were grown during a 15-week experiment in experimental garden. The above ground parts were clipped at a height of 7 cm following four treatments: frequent (every one week), moderate (every two weeks), low (every four weeks) and unclipped (control). Total biomass and root mass of A. elongatum were reduced by frequent defoliation until 40% whereas F. ovina maintained a similar production for two plant components (above-ground and roots biomass) when clipped. The latter one was able to compensate for the biomass loss even after five consecutive clippings. The changes in biomass production patterns of A. elongatum were accompanied with variations in biomass allocations. Biomass allocated to roots was significantly lower for A. elongatum in clipped plants than in control plants. The shoot mass and root mass fraction of F. ovina were similar among clipping treatments. Shoot number was significantly increased until 30% for A. elongatum and F. ovina in clipped plants than in control plants. Finally, in the experimental conditions, F. ovina was the most tolerant species to clipping, while A. elongatum showed moderate tolerance.

  • M. Ghodsi, M. Mesdaghi, G.A. Heshmati, G.A. Ghanbarian Page 82
    Function of a natural ecosystem depends on the conservation of its recourses. Patch is an area in landscape that causes resource accumulation within the ecosystem, so the study of patch features is necessary. The aim of this investigation is study of patch structures under different management in two seasons. Using Landscape Function Analysis (LFA) in semi-steppe rangelands of Golestan National Park and adjacent areas, structural features including length and width of patches, patch number and average of inter patch length were determined on 6 transects of 25 m in similar aspects and direction in two reference and critical areas. The patches were defined as forb, grass, shrub, and shrub-grass. After locating transects, patches dimensions were measured in spring and summer. The results showed that in critical area under the severe grazing the dimension of patches were decreased and the spaces of inter patches were increased. There was no significant difference between structural features during two season (P<0.05). The growing form of shrub was considered as an ecological index in the study area.
  • N. Behbahani, S.R. Fallah Shamsi, J. Farzadmehr, S.Y. Erfanifard, M. Ramazani Gask Page 93

    “Crown cover area” is one of the multiple-use ecological characteristics in natural resources studies. Current research has been done to evaluate capability of different vegetation indices, derived from ASTER-L1B image processing, to estimate crown cover area of single trees in very sparse forest stands in arid rangelands. The main hypothesis of the research is based on using spatial, spectral and radiometric resolution of ASTER imageries to estimate crown cover area of single trees, more accurately and precisely. Study area, a natural site of wild pistachio (Pistachio atlantica L.), is located in Tag-Ahmadshahi, southern Khorassan province. The geometric correction of the images has been accomplished, using non-parametric method of TPS and Digital Elevation Model (DEM); derived from topographic map of 1:50000, with a RMSE of less than 1 pixel. The filed data belong to 50single trees, sampled from a complete inventory of trees in the study area. Vegetation indices and soil line equation have been calculated and the values have been extracted from the indices in the place of the corresponding sampled trees. Then, regression equations have been established between vegetation indices and the crown cover area. The results indicate significant correlations between them. Among the indices, NDVI and MSAVI presented stronger statistical correlation than the other indices with crown cover area, having the correlation coefficient of 0.61 and the standard error of 5.58.

  • Z. Khademolhosseini Page 104
    Intensive livestock grazing pressure causes the changes in plant species diversity. This study focused on finding the effect of different grazing pressure levels on plant diversity. Three different sites consist of ungrazed, light and heavy grazing intensities were selected to evaluate the livestock grazing effects on plant species diversity in Gardaneh Zanbouri rangeland. Vegetation sampling was done by 15 plots along 3 transects. List of existing species, percentage of canopy cover and number of species were recorded in each plot. Ecological Methodology software was used to evaluate of diversity indices and Simpson, Shanon, N1 Hill and Brillouin indices were calculated. Data were analyzed by SPSS software and comparison of diversity indices between 3 different grazing intensities was done by Tukey test. Results showed that there is a significant difference between ungrazed and heavy grazed sites for all of evaluated diversity indices at p= 0.05. Simpson, Shanon and N1 Hill indices did not show any significant difference between ungrazed and light grazed sites. Also, it was revealed that there is a significant difference between light and heavy grazed sites at p= 0.05. Brillouin index did not show any significant difference between light and heavy grazed sites. In addition, no significant difference was observed between light and ungrazed sites.
  • M. Saberi, A. Tavili, M.Jafari, M. Heidari Page 112

    The presence of heavy metals is one of the important environmental stresses that reduce growth and produce reactive oxygen (gases). In this study different effects of two heavy metals, cadmium and copper sulphate and their interplays were evaluated on seed germination and growth of A. lentiformis. For this purpose, A. lentiformis seeds, placed on watman paper and influenced by cadmium (10, 20 and 30 mg/lit) and copper sulphate (10, 20 and 30 mg/lit) in a period of 9 days. Also distilled water was used as control treatment. Each treatment included 4 replications and 25 seeds were placed for each replication (Petri dish). Germination of seeds was evaluated everyday and growth index was determined by measuring root length, shoot length, seedling length and seed vigour index. Additionally germination speed was evaluated, too. Results indicated that there were not significant difference among the treatments for germination percentage and speed. Length of roots, length of shoots, length of seedling and vigour index had significant difference (α=99%) in different treatments. Application of heavy metals different concentrations resulted in significant decline in growth characteristics of A. lentiformis.

  • N. Charehsaz, A.A. Jafari, H. Arzanih., Azarnivand Page 121

    In order to study the changes of water soluble carbohydrates in different phenological stages, sampling of Bromus tomentellus, Agropyron intermedium and Dactylis glomerata was performed in Taleghan. Samples were taken randomly. Three samples in five repetitions (5 samples from each stem) were taken during three phenological steps (growth, flowering and complete growth). Percentage of soluble carbohydrates was measured using NIR. Analysis of variance of data was done based on factorial. Results showed that there was a significant difference between main and reciprocal effects in different steps of phenological growth. In all mentioned species percentage of carbohydrates increased with the growth rate. Quality of different species of grasses in terms of soluble carbohydrates showed significant difference. Mean values of water soluble carbohydrates in A. intermedium، D. glomerata and B. tomentellus were 13. 8%, 9. 4% and 8. 2%, respectively. Percentage of water soluble carbohydrates in A. intermedium and D. glomerata increased with growth rate and in B. tomentellus was highest in vegetative period. The highest level of water soluble carbohydrates was measured in A. intermedium (17. 4%) in complete growth stage. This shows that this species is valuable for delayed grazing.

  • A. A. Tajali, O. Sadeghipour Page 130
    This research was carried out in order to investigate the diverse and combination of essential oil of Stachys schtschegleevii in two phenological periods (before and after flowering) in the mountain of Kalaibar (Eastern Azerbaijan). In each phonological stage30 samples were taken randomly. Essential oil was obtained by Clevenger apparatus. The composition of essential oil was identified based on Gc/Ms data and Kovats retention index. The results showed that the total yield of essential oil ranging from 15% to 2% in two phonological stages. Moreover, 46 combinations were identified for essential oil in Stachys schtschegleevii. The most chemical components of essential oil of this species were: α-Pinene, β-Pinene, Germacrene-D, Limonene, Ocimene, Carene, Myrcene, α-Thujene, α-Phellandrene.
  • G. A. Heydari, S.M. Aghili, H. Barani, J. Ghorbani, M.R. Mahboobi Page 138

    Nowadays, ecological condition and capacity of rangeland is considered to be one of the effective parameters in ranchers motivating to participate in range management plans for proper utilization of rangelands. The over all objective of this study was to analyze the correlation between range condition and participation of ranchers in accomplishing range management plans in Baladeh summer ranches in the northern Iran. The research tool was 4-factorial method for determining ranges condition, and questionnaire for assessing participation of the ranchers. Sampling was done using randomised stratified method. Statistical population included 102 ranches, where in 72 of them restoration projects were performed at least for three years. The findings show a positive significant relationship between range conditions with the participation of the executors at each ranch. Also ¬ANOVA showed a significant difference between degrees of range condition with the participation rate of the executors. Comparison of the mean values using Duncan's test showed that those ranch with good and excellent range condition had the highest participation of the executors. The results also indicated that there was no significant relationship between permissive numbers predicted livestock in unit area- determined by the expert- and the range condition at each ranch.

  • S.A.Hoseini, A.Sepehri, H.Barani, A.R.Bahrehmand Page 150
    Infiltration rate of water into the soil depends on some factors such as rock cover and litter, canopy cover of plant, rainfall intensity, amount of large material in soil surface, land slope, soil texture, mass density, and unite of primal moisture. The main factors that affect infiltration rate at rangelands are trampling and decrease of plant cover due to grazing. Distribution pattern of plants in arid areas rangelands is patchy. According to the sensitive and frail condition of aridland ranges especially when face grazing pressure, it is important to clear grazing effect on soil infiltration. In this study we considered three cases of grazing included heavy grazing (A), constant grazing (B) and no grazing (C). Using double rings, soil infiltration was determined in different grazing patches. Results from statistical analysis of infiltration rate revealed that there were significant differences between C and A (P≤1%) and C and B (P≤5%). Also it was shown that there was significant difference between bare soils and vegetative patches (P≤1%) when their infiltration rate was evaluated.