فهرست مطالب

مرتع - سال دوازدهم شماره 3 (پیاپی 47، پاییز 1397)

مجله مرتع
سال دوازدهم شماره 3 (پیاپی 47، پاییز 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/09/11
  • تعداد عناوین: 10
|
  • مهرداد مسیبی، اردشیر پورنعمتی، اردوان قربانی * صفحات 255-265
    پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه پراکنش گونه Agropyron libanoticum Hack. ex Kneuck. با عوامل پستی و بلندی، اقلیم و خاک در مراتع بالادست سد امیرکبیر کرج انجام شد. برای این منظور نمونه برداری در 35 واحد یا سیمای منظر انجام شد. در هر مکان، ده پلات یک متر مربعی در طول خط نمونه برداری 100 متری مستقر و حضور و عدم حضور گونه ثبت شد. علاوه بر این تاج پوشش و تراکم گونه به همراه عمق خاک، سنگ و سنگریزه و پوشش تاجی کل ثبت شد. 35 نمونه خاک از عمق 0-30 سانتی متری سطح خاک برداشت و خصوصیات رس، لوم و شن، فسفر و ماده آلی در آزمایشگاه اندازه گیری شد. از نقشه های توپوگرافی، مدل رقومی ارتفاع تهیه شد و از آن نقشه ارتفاع، شیب، جهت جغرافیایی تهیه و پس از استخراج گرایادن بارندگی و دما، نقشه این پارامترها هم تهیه و مقادیر این عوامل برای هر یک از مکان ها مشخص شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون t مستقل برای مقایسه مکان های با حضور و عدم حضور گونه، روش تجزیه خوشه ایبرای گروه بندی مکان ها بر اساس عوامل محیطی و آنالیز تشخیص برای تعیین درجه اهمیت متغیرهای اندازه گیری شده انجام شد. نتایج آزمون t نشان داد که متغیرهای ارتفاع، بارندگی و میانگین دما (01/0p<) و سنگ و سنگریزه و ماده آلی (05/0p<) در مکان های حضور و عدم حضور گونه تفاوت معنی داری داشتند. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه خوشه ایگونه A. libanoticum به ارتفاع 1850 تا 2600 متر، بارش 500 تا 680 میلی متر و دمای 7 تا 11 درجه سانتی گراد سازگاری بیشتری داشت. این گیاه خاک هایی با بافت متوسط و عمق کمتر همراه با سنگریزه را بیشتر می پسندد. ماده آلی 5/0 تا 1 درصد و فسفر 5/3 تا 5/5 پی پی ام شرایط بهتری را برای رویش این گونه فراهم می کند. نتایج آنالیز تشخیص نشان داد با توجه به درجه اهمیت به ترتیب بارندگی، ارتفاع، دمای میانگین، شیب، خاک لومی، جهات جغرافیایی، سنگریزه، فسفر، رس، عمق خاک، تاج پوشش کل، ماده آلی و شن از عوامل تاثیرگذار در انتشار این گونه در مکان های مورد مطالعه هستند. با توجه به نتایج به دست آمده این گونه مناسب کشت در مراتع کوهستانی با شیب های تند و خاک های کم عمق می باشد.
    کلیدواژگان: عوامل بوم شناسی، عوامل رویشگاهی، Hack، ex Kneuck، Agropyron libanoticum، مراتع سد امیر کبیر، استان البرز
  • المیرا مددی، محسن ملکی * صفحات 267-279
    امروزه، اجرای پروژه های مختلف منابع طبیعی در سطح نواحی روستایی را نمی توان جدای از آثار زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از این طرح ها در نظر گرفت. این پژوهش با هدف شناسایی اثرات اجتماعی و اقتصادی طرح های بیولوژیکی و مکانیکی اجرا شده در حوزه آبخیز اندبیل از دیدگاه ذینفعان و بهره برداران، با روش توصیفی و تحلیلی بوده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه سرپرستان خانوارهای بهره بردار و ساکن این حوزه بودند که از میان آنان با استفاده از فرمول کوکران، 100 نفر با روش تصادفی ساده مورد پرسشگری مستقیم قرار گرفتند. آزمون آماری خی دو (X2) و ضریب همبستگی (اسپیرمن) مورد استفاده قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد، کنترل سیلاب، افزایش حجم آب های زیرزمینی و کاهش مهاجرت از مهم ترین دست آوردهای این طرح ها است. طرح های اجرایی بر سطح اراضی کشاورزی، سطح اراضی باغی، سطح اراضی دیمی و پوشش گیاهی منطقه تاثیر مثبتی داشته است و باعث افزایش تولیدات دامی گردیده است. در فرضیه های طرح شده میانگین رتبه پاسخ های به دست آمده در طیف لیکرت مثبت ارزیابی گردید و تفاوت آن در سطح 95 درصد معنی دار شد.
    کلیدواژگان: اثرات اقتصادی و اجتماعی، پروژه های منابع طبیعی، حوزه آبخیز
  • داوود اکبری نودهی، خدایار همتی، مسلم رستم پور، مظفر آریانفر * صفحات 281-293
    این تحقیق به منظور بررسی اثر ارتفاع از سطح دریا و جهت دامنه بر روی خصوصیات فیتوشیمیایی گونه های دارویی درمنه کوهی و درمنه دشتی در مراتع کوهستانی و دشتی استان خراسان جنوبی انجام شد. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با دو تیمار ارتفاع از سطح دریا در چهار سطح (1800-1600 ، 2000-1800، 2200-2000 و 2400-2200 متر از سطح دریا) برای درمنه کوهی و در سه سطح (1400، 1600 و 1800 متر از سطح دریا) برای درمنه دشتی و تیمار جهت در چهار سطح (شمال، جنوب ، شرق و غرب) برای درمنه کوهی در سه تکرار انجام شد. پس از تهیه نمونه از سرشاخه های گلدار گونه های مورد مطالعه، استخراج اسانس به روش تقطیر با آب با دستگاه کلونجر انجام گردید. خصوصیات فیتوشیمیایی از قبیل فنول کل، فلاونوئید کل، فعالیت آنتی اکسیدانی و تانن کل تعیین شد. نتایج نشان داد که ارتفاع بر بازده اسانس درمنه کوهی و درمنه دشتی، به ترتیب تاثیر منفی و مثبت معنی داری دارد (01/0p≤). نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که همبستگی معنی داری بین ارتفاع و بازده اسانس و فنول کل درمنه کوهی (به ترتیب 94/0- و 66/0+) و بازده اسانس، فنول کل و تانن کل درمنه دشتی (به ترتیب 81/0+، 68/+ و 86/0-) وجود دارد. بیشترین بازده اسانس درمنه کوهی در جهت شرقی (63/2 درصد) و کمترین بازده اسانس در جهت جنوبی (28/1 درصد) مشاهده شد. در صورتی که هدف، برداشت درصد بالایی از اسانس درمنه کوهی است، جمع آوری اندام های هوایی این گونه در ارتفاعات پایین، توصیه می شود.
    کلیدواژگان: عوامل فیزیوگرافی، بازده اسانس، ترکیبات فنولی، تانن، درمنه
  • وحید کریمیان *، عادل سپهری، حسین بارانی صفحات 295-303
    این تحقیق در مراتع تنگ سرخ استان کهگیلویه و بویراحمد که بیشترین تعداد بهره بردار و بیشترین سطح رویشگاهی آنغوزه را دارد، انجام گرفت. آزمایش در قالب فاکتوریل با طرح کاملا تصادفی با تیمار سن برش در سه سطح (پایه های 6-5 ساله ، 8-7 ساله و 10-9 ساله) ، روش برش در سه سطح (یک طرفه (یک برش90 درجه) ، دوطرفه (2 برش90درجه) اطراف جوانه رویشی گیاه و روش برش متداول (برش رایج بهره برداران منطقه) ) و تعداد برش در سه سطح (10، 15 و 20 بار برش) با 10 تکرار اجرا شد. مقایسه میانگین ها با آزمون چند دامنه ای دانکن انجام گرفت. نتایج نشان داد بین شیرابه تولیدی در سن های مختلف اختلاف معنی داری وجود دارد. بیشترین شیرابه در سن های 10-9ساله با میانگین تولید 38/61 گرم در هر پایه به دست آمد. همچنین بین روش ها و تعداد مختلف برش اختلاف معنی داری وجود دارد. بیشترین شیرابه در روش متداول (91/50 گرم) و 20 بار برش (74/56 گرم) به دست آمد. اثر متقابل سن، روش و تعداد برش بر تولید شیرابه در سطح 1 درصد معنی دار است. با در نظر گرفتن اثر هم زمان سن، روش و تعداد برش، کمترین شیرابه تولیدی در پایه های 6-5 ساله که 10بار با روش یک طرفه برش زده شد با میانگین 61/13 گرم در هر پایه گیاهی به دست آمد. بیشترین شیرابه تولیدی در پایه های 10-9 ساله که به روش متداول 20 بار برش زده شد با میانگین 79/93 گرم به دست آمد. اگرچه شیرابه بیشتری در روش متداول به دست می آید ولی این روش باعث از بین رفتن گیاه می شود، بنابرین باتوجه به اینکه بعد از روش متداول، در روش دوطرفه شیرابه نسبتا مناسبی تولید می شود و این روش اثر تخریبی کمتری بر روی گیاه دارد، جهت بهره برداری از آنغوزه پیشنهاد می شود.
    کلیدواژگان: آنغوزه، شیرابه، بهره برداری، مراتع تنگ سرخ، کهگیلویه و بویراحمد
  • سمیه دهداری *، نظام آرمند، محمد فرجی، نسیم آرمان، جمال موسویان صفحات 305-314
    مطالعه حاضر به منظور بررسی تاثیر عملیات اصلاحی مرتع شامل بوته کاری، بذرپاشی توام با ذخیره نزولات و بذرپاشی بدون ذخیره نزولات بر روی برخی از خصوصیات پوشش گیاهی و خاک مراتع چاه ماری شهرستان بهبهان انجام گرفته است. نمونه برداری پوشش گیاهی به صورت تصادفی سیستماتیک با تعداد 60 پلات یک متر مربعی در امتداد ترانسکت 100 متری، در هر سایت و پس از حفر پروفیل، نمونه برداری از سطح 30-0 و 60-30 سانتی متری خاک به انجام رسید. داده ها توسط نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون t مستقل و آنالیز واریانس یک طرفه ANOVA مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بیشترین میزان تولید، درصد تاج پوشش، تراکم گیاهان کلاس I و II مربوط به سایت بوته کاری و کمترین میزان تولید مربوط به سایت بذرپاشی بدون ذخیره نزولات می باشد. همچنین بررسی تغییرات خصوصیات مورد بررسی خاک نشان می دهد که به لحاظ عناصر مغذی نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ماده آلی در هر سایت مطالعاتی با سایت شاهد تفاوت معنی دار دیده می شود.
    کلیدواژگان: خاک، پوشش گیاهی، عملیات اصلاحی، چاه ماری، بهبهان
  • وجیهه قربان نیا خیبری، میر مهرداد میرسنجری *، هومان لیاقتی صفحات 316-328
    با افزایش جمعیت و فشارهای روانی حاصل از شلوغی شهرها، اکوتوریسم به عنوان یکی از راه های کاهش فشارهای حاصله بر مردم اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. ارزیابی توان اکولوژیک و شناسایی ظرفیت های طبیعی هر منطقه به همراه برنامه ریزی صحیح می تواند منجر به بهره برداری پایدار و مستمر از عرصه های طبیعی گردد. در این تحقیق پنج شاخص ترکیبی ویژه اکوتوریسم، که در تحقیقات داخلی تاکنون به آنها پرداخته نشده است، شامل شاخص توزیع حیات وحش (WDI) ، شاخص جاذبه اکوتوریسم (EAI) ، شاخص انعطاف پذیری یا مقاومت محیط (ERI) ، شاخص تسهیلات زیر بنایی (IFI) و شاخص تنوع اکوتوریسم (EDI) برای شناسایی و اولویت بندی مناطق بالقوه توسعه اکوتوریسم در شهرستان دنا با بیش از 90 درصد عرصه های طبیعی شامل مراتع و جنگل ها مورد استفاده قرار گرفته اند. بدین منظور ابتدا نقشه متغیرهای اولیه شامل ارتفاع از سطح دریا، زیستگاه حیات وحش، تیپ و تراکم پوشش گیاهی، کاربری اراضی و پوشش زمین، شیب دامنه، جهت جغرافیایی، حساسیت سنگ و خاک نسبت به فرسایش، حساسیت به وقوع زمین لغزش و زمین لرزه، عارضه های جذب گردشگر و امکانات زیرساختی و نقشه شاخص های ترکیبی ویژه ارزیابی پتانسیل اکوتوریسم در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه و بر اساس قابلیت های اکوتوریسمی کلاسه بندی شدند. سپس اهمیت نسبی شاخص ها با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی تعیین شده و در نهایت هم بر اساس روش ترکیب خطی وزن دار شاخص های ترکیبی قابلیت اکوتوریسمی شهرستان دنا تعیین شده است. نتایج نشان داد که درصد اختصاص یافته به کلاس های مناسب (S1) ، نسبتا مناسب (S2) ، تا حدی مناسب (S3) و نامناسب (S4) توسعه اکوتوریسم به ترتیب 7، 85، 7 و 001/0 درصد از کل مساحت منطقه است که طبیعتا اولویت توسعه با کلاس مناسب با مساحت حدود 12400 هکتار است که پراکندگی مناسبی نیز در سرتاسر منطقه مورد مطالعه دارد. اختصاص تنها 001/0 درصد (2 هکتار) از کل مساحت منطقه مورد مطالعه در کلاس نامناسب توسعه اکوتوریسم حاکی از بکر بودن منطقه دنا و لزوم سرمایه گذاری در این بخش از صنعت گردشگری در این منطقه است.
    کلیدواژگان: اکوتوریسم، ارزیابی چند معیاره، شاخص های ترکیبی ویژه، متغیرهای اولیه، شهرستان دنا
  • محمدرضا میرزایی، پرویز غلامی *، اسفندیار جهانتاب صفحات 330-339
    ارزیابی تغییرات ایجاد شده در اکوسیستم های مرتعی پس از اجرای عملیات احیا برای تعیین اثرات مثبت یا منفی پروژه ضروری می باشد. این مطالعه به بررسی اثر عملیات مختلف احیای بیولوژیک بر ترکیب و تنوع گونه ای پوشش گیاهی در مراتع نیمه استپی زاگرس واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد پرداخته است. نمونه برداری از پوشش گیاهی در سه منطقه نهال کاری، کپه کاری و چرای شدید (شاهد) به طور تصادفی- سیستماتیک با استقرار 120 پلات یک مترمربعی انجام گردید. داده های پوشش گیاهی برای ارزیابی پاسخ ترکیب پوشش گیاهی، تنوع گونه ای (سیمپسون، شانن- واینر) ، غنای گونه ای (مارگالف و منهینیک) و گروه های گیاهی (طول عمر، فرم رویشی، فرم زیستی و تیره های گیاهی) به اجرای عملیات احیایی مورد آنالیز قرار گرفتند. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که تنوع و غنای گونه ای و برخی گروه های گیاهی در مناطق مختلف اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد با هم دیگر دارند. منطقه تحت عملیات احیایی (نهال کاری و کپه کاری) ، از نظر کلیه شاخص های تنوع و غنای گونه ای و برخی گروه های گیاهی مانند گیاهان چندساله، همی کریپتوفیت ها، گندمی ها، پهن برگان علفی، تیره چتریان، گندمیان و گل سرخیان، بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده و منطقه تحت چرای شدید کمترین مقدار را دارا بودند. آنالیز RDA نشان داد که ترکیب گونه ای منطقه تحت تاثیر عملیات احیایی بیولوژیک بوده است به طوری که گونه های مهم و ارزشمند مرتعی مانند Ferula assa-foetida، Prangos ferulacea و Dorema aucheri بیش ترین پاسخ را به عملیات احیای بیولوژیک در منطقه مورد مطالعه داشتند. به طور کلی نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که عملیات احیای بیولوژیک انجام شده در منطقه، تاثیر مثبتی بر شاخص های پوشش گیاهی داشته است.
    کلیدواژگان: غنای گونه ای، احیای اکولوژیک، نهال کاری، کپه کاری، زاگرس
  • سعید محمدبیگی، علیرضا پورسعید * صفحات 341-352
    ارزیابی اثرات اجرای طرح های مرتعداری ضمن مشخص نمودن نقاط ضعف و قوت، میزان نیل به اهداف اولیه را معلوم می نماید. این بررسی از دیدگاه کارشناسان و مرتعداران به عنوان دو عنصر اساسی، درگیر و موثر،می تواند نتایجی کاربردی در اختیار محققین قرار دهد. بر این اساس در پژوهش حاضر به بررسی اثرات اجرای طرح های مرتعداری شهرستان ایلام از دیدگاه کارشناسان و مرتعداران پرداخته شده است. جهت جمع آوری داده ها بر اساس جدول مورگان 210 مرتعدار و 35 کارشناس بطور تصادفی مورد پرسش قرار گرفتند. با استفاده از نرم افزار SPSS. 16 آزمون تحلیل عاملی و من- ویتنی به ترتیب به منظور شناخت اثرات طرح های مرتعداری از دیدگاه کارشناسان و مرتعداران و مقایسه نظرات آنها در خصوص اثرات (اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و مدیریتی) اجرای طرح های مرتعداری انجام شد. نتایج تحلیل عاملی برای هردوگروه به ترتیب منجر به استخراج 4 عامل اثرات اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی واثرات مدیریتی گردید. نتایج آزمون من- ویتنی نشان داد بین نظرات کارشناسان و مرتعداران در خصوص اثرات اجرای طرح های مرتعداری اختلاف آماری معنی داری وجود دارد (p<0. 05). با توجه به نتایج تحلیل عاملی در پژوهش حاضر اثرات مدیریتی به عنوان عامل آخر تعیین شد در نتیجه طرح های مرتعداری شهرستان ایلام کمترین اثرات را در خصوص عوامل مدیریتی داشته اند. بنابراین باید به بهبود وضعیت مدیریت این طرح ها پرداخت. و پس از مشخص کردن دلایل عدم موفقیت طرح ها در بخش مدیریت برای پیش برد اهداف طرح های مرتعداری برنامه ریزی نمودند.
    کلیدواژگان: طرح های مرتعداری، مدیریت، شهرستان ایلام، کارشناسان و مرتعداران
  • جواد معتمدی *، اسماعیل شیدای کرکج صفحات 354-368
    گزارشات موجود در خصوص اقدامات اصلاحی، احیائی و توسعه ای مراتع، نشان می دهد که عملکرد اقدامات مذکور، آنچنان که در هنگام تهیه طرح های مرتعداری مدنظر بوده، موفقیت آمیز نیست. یکی از علل این امر، عدم مکان یابی صحیح اینگونه عملیات بدون درنظر گرفتن معیارها و شاخص های موثر می باشد. بر همین اساس در پژوهش حاضر، با تطابق نقشه مکان یابی عملیات مدیریتی و بیولوژیکی اصلاح مرتع مبتنی بر معیارها و شاخص های مطرح در منابع علمی و نقشه مکان یابی پیشنهادی توسط بخش اجرایی کشور، ضرورت توجه به معیارها و شاخص های متناسب در مکان یابی عملیات مدیریتی چرای دام و بیولوژیکی اصلاح مرتع، در منطقه کوهستانی هندوان، خوی مورد تاکید قرار گرفت. با درنظر گرفتن معیارها و شاخص های موثر؛ برای 4/21 درصد از مراتع منطقه، مرتعداری تعادلی؛ برای 2/38 درصد، مرتعداری طبیعی و برای 4/40 درصد، مرتعداری مصنوعی یا اصلاحی پیشنهاد شد. همچنین به واسطه عدم حاکم بودن شرایط مناسب محیطی، پیشنهاد عملیات بذرکاری و بوته کاری در مراتع منطقه، میسر نیست ولی 39 درصد از اراضی، برای بذرپاشی و کپه کاری، 19 درصد برای میانکاری و 4/21 درصد برای کودپاشی مناسب تشخیص داده شد. ضمن اینکه در 6/59 درصد از مراتع که دارای وضعیت متوسط و خوب می باشند، اجرای سیستم های چرایی پیشنهاد گردید. در نهایت تطابق دو نقشه (نقشه اجرایی طرح و نقشه حاصل از ارزیابی توان اکولوژیکی) ، نشان داد که 62 درصد از مراتع در دو روش، به صورت مشابه و 38 درصد، به صورت غیرمشابه طبقه بندی شدند که قابلیت اطمینان بین دو روش، کمتر از 63 درصد می باشد. لذا ضرورت دارد که شرح خدمات طرح های مرتعداری از حیث معیارها و شاخص های موثر به منظور حصول اطمینان از موفقیت پیشنهادات عملیات اصلاحی، احیائی و توسعه ای مرتع، متناسب با شرایط آب و هوایی و خصوصیات فیزیکی مراتع هر منطقه رویشی، به هنگام شود.
    کلیدواژگان: ارزیابی سرزمین، روش مرتعداری، کاربری اراضی، واحدهای همگن زیست محیطی
  • زینب خادم الحسینی، زینب جعفریان *، وحید روشن، غلامحسین رنجبر صفحات 370-378
    این پژوهش با هدف بررسی اثرات سطوح مختلف شوری آب آبیاری بر برخی صفات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه دارویی بادرنجبویه (Melissa officinallis L.) انجام شد. برای این منظور یک آزمایش مزرعه ای در قالب طرح بلوک تصادفی در سه تکرار در ارسنجان اجرا شد. تیمارهای شوری در این تحقیق در سه سطح 1، 4 و 7 دسی زیمنس بر متر بودند که با استفاده از آب چاه های کشاورزی با شوری طبیعی اعمال شدند. وزن خشک اندام های هوایی، مقادیر سدیم، پتاسیم و پرولین در اوایل گلدهی گیاه اندازه گیری و سنجش مواد موثره انجام گردید. تمامی نشاءها در شوری 7 دسی زیمنس بر متر خشک شدند لذا داده ای در این سطح شوری حاصل نشد. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها در سطح احتمال 5 درصد نشان داد که در تیمار شوری 1 دسی زیمنس برمتر میزان وزن خشک و پرولین بالاتر بود ولی با رسیدن شوری به 4 دسی زیمنس بر متر از مقدار این دو شاخص کاسته شد. همچنین با افزایش شوری میزان سدیم افزایش ولی مقدار پتاسیم و نسبت پتاسیم به سدیم کاهش پیدا کرد. درخصوص ترکیبات موجود در اسانس گیاه نیز با افزایش تنش شوری برخی از این ترکیبات افزایش و برخی کاهش پیدا کردند. برخی در تیمار شاهد وجود نداشتند ولی با افزایش تنش شوری در تیمار 4 دسی زیمنس بر متر تولید شدند. برخی دیگر از ترکیبات در تیمار شاهد تولید شدند ولی با افزایش تنش شوری در تیمار 4 دسی زیمنس بر متر تولید آن ها قطع شد. از آنحایی که گیاه در شوری 7 دسی زیمنس بر متر کاملا خشک شد و در شوری 4 دسی زیمنس بر متر نیز شاخص هایی که نقش مکانیسم دفاعی را به هنگام بروز تنش شوری در گیاه برعهده دارند کاهش یافتند، بنابراین می توان نتیجه گرفت که این گیاه حساس به شوری است و کشت آن در مناطق شور یا آبیاری آن با آب شور بیش از 1 دسی زیمنس بر متر توصیه نمی شود.
    کلیدواژگان: اسانس، پرولین، تنش شوری، نسبت پتاسیم به سدیم، GC، MS