فهرست مطالب

گستره انرژی - پیاپی 11-12 (اسفند 1386 و فروردین 1387)

ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 11-12 (اسفند 1386 و فروردین 1387)

  • 60 صفحه، بهای روی جلد: 20,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1387/02/05
  • تعداد عناوین: 17
|
  • سرمقاله
  • گزارش
  • فرهاد محمدی صفحه 3
    سیزدهمین نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی تهران بنا به سنت هر ساله در فروردین ماه با شکوه تر از سال های قبل برگزار خواهد شد. اما از نگاه نخبگان حوزه انرژی کشور، برگزاری این دوره همزمان با تشدید تهدیدات و فشارهای سیاسی بین المللی و همچنین افزایش محدودیت ها علیه ایران به ویژه در صنعت نفت به عنوان اصلی ترین شریان حیاتی درآمدهای ارزی کشور که با هدف منزوی ساختن ایران در عرصه جهانی سازماندهی شده است، نکات متفاوتی را برای تحلیل گران این صنعت متصور ساخته است...
  • سیدکامران باقری، ناصر باقری مقدم، امیر شفیعی علویچه صفحه 4
    در سالهای اخیر، شکلگیری شرکتهای صاحب نام طراحی و مهندسی در درون صنعت نفت، گام بلند دیگری در راه ارتقاء توان تکنولوژی این صنعت بوده است. اما علیرغم تمامی این دستاوردهای درخشان، ورود به جرگه صاحبان تکنولوژی مستلزم ورود قدرتمند به عرصه «تحقیق و توسعه» است. ناگفته پیداست که کسب ارزش افزوده بالاتر و دستیابی به توان رقابت بین المللی در این صنعت، بدون توان خلق تکنولوژی های جدید و برتر امکان پذیر نمیباشد. اما تحقق این هدف مستلزم فراهم آوردن توانمندی ها و ساز و کارهای به مراتب پیچیدهتری است که اغلب در فضای صنعت نفت ایران ناشناخته و مبهم است.
    یکی از مهمترین ساز و کارهای ورود به جرگه خلق تکنولوژی، «حقوق مالکیت فکری» است. به عبارت دیگر بخش عمدهای دارایی شرکتهای صاحب تکنولوژی از جنس دانش و اطلاعات دیگر مصادیق دارایی های غیر فیزیکی است و ثروتآفرینی این شرکتها نیز تا حد زیادی ریشه در همین دارایی های غیر فیزیکی یا «فکری» دارد. مطالعه نشان میدهد که در حدود 80 درصد ارزش شرکتهای فعال در صنعت انرژی از جنس دارایی های فکری هستند.[1] اما سازوکار اعمال مالکیت بر این بخش مهم و عمده از دارایی شرکتها، همان حقوق مالکیت فکری است. به عبارت دقیقتر، بدون تسلط بر پیچیدگی های «مدیریت مالکیت فکری» ورود به عرصه صاحبان تکنولوژی غیر ممکن است.
  • محمدرضا آراستی، مهدی مجیدپور صفحه 8
    گبکامرور پروژه های مشترک انتقال تکنولوژی بنگاه های داخلی با بنگاه های صاحب تکنولوژی و همچنین بنگاه های چند ملیتی در صنعت نفت ایران نشان میدهد که تاکید و هدف غایی سیاستگذاران و مدیران داخلی از استفاده از انتقال تکنولوژی، صرفا انتقال بخش سختافزاری و تجهیزات برای تولید بیشتر نفت بوده و عمدتا فرآیند اکتساب دانش در این پروژه ها بسیار کمرنگ بوده است. این مساله در تمامی مراحل اکتشاف، بهرهبرداری و توسعه میادین نفتی صادق است. اگر چه برخی از بنگاه ها و مراکز تحقیقاتی داخلی در فرآیندهای انتقال تکنولوژی به طور فعال درگیر میشوند و سعی در اکتساب دانش فنی را دارند، اما عدم وجود سیاستهای یکپارچه و مؤثر عمدتا منجر به تقویت صنعت نفت کشور در زمینه ظرفیت تولید شده و توانمندی تکنولوژیکی به فراموشی سپرده میشود. این مقاله ضمن تبیین روند تغییر در روش های انتقال تکنولوژی، اشاراتی را به سیاستگذاران و مدیران بنگاه های فعال در حوزه نفت ایران دارد تا با بکارگیری روش های مؤثرتر و کوپلینگ این روش ها با سیاستهای توانمندسازی بومی، شکاف دانش فنی را با سرعت و کیفیت بیشتری پر کنند و بیش از پیش در راستای دانش – محوری این صنعت گام بردارند.
  • محمد ابراهیم پورزندی، عباس گوگرچیان، فرزین مینو صفحه 12
    لازمه ایجاد بستر مناسب برای دانش محور کردن سازمانها و توسعه دانش فنی، اصلاح ساختارها و بکارگیری مکانیزمهای آن مبتنی بر شرایط بنگاه اقتصادی میباشد.
    از یک سو بکارگیری سازوکارها و رویکردهای بنگاهداری اقتصادی عمومی در مدیریت و اداره شرکت ملی نفت ایران باعث ایجاد نگاه هزینه / درآمد در این شرکت به صورت «مرکز سرمایهگذاری» با رویکرد توسعه دانش موجب توانمندسازی بیشتر مدیران شرکت خواهد شد. از آنجاییکه توسعه فنآوری در هر سازمانی به عنوان اصلیترین مزیت رقابتی تلقی شده و لازمه آن اداره شرکت به صورت هزینه / درآمد خواهد بود، لذا پیادهسازی سازوکارهای بنگاهداری اقتصادی انگیزه و الزام لازم جهت جذب، بکارگیری و انتقال فنآوری و گسترش تکنولوژی ایجاد مینماید و سرعت، کارآیی و اثر بخشی سازمان مبتنی بر استراتژی توسعه فنآوری را افزایش میدهد.
  • ولی احمد سجادیان صفحه 16
    در آستانه قرن 21، تحولات علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، دنیای جدیدی را به وجود آورده که انتقال آزاد و بیحد و حصر دانش و اطلاعات از جمله ویژگی های آن محسوب میشود. میتوان صنعت نفت را به عنوان صنعتی با بیشترین تاثیر در جذب و گسترش فنآوری های نوین معرفی نمود. از این رو دیگر کشورهای تولیدکننده نفت تنها با تکیه بر انحصار تولید نفت خود نمیتوانند بر جهان اثرگذار باشند و لازم است که با جذب و توسعه تکنولوژی های نوین، نقش مؤثرتری ایفا نمایند.
    در این تحقیق سعی شده است با مروری کوتاه بر فناوری های نوین در شاخه های گوناگون مهندسی نفت همچون توسعه فنآوری های افزایش ضریب بازیافت نفت از مخازن، بهرهبرداری از میادین کوچک و متوسط، حفاری در آبهای عمیق، شبیه سازی مخازن، لرزهنگاری های سه بعدی یا چهار بعدی، توسعه حفاری هوشمند و دستگاه های حفاری پیشرفته برای حفر چاه های افقی و چند شاخه، توسعه استفاده از فنآروی اطلاعات در مدیریت مخازن و بهرهبرداری هوشمند از چاه ها، تصویری هر چند مختصر از فناوری های روز دنیای صنعت نفت (قابل بهکارگیری در صنایع بالادستی نفت کشور) ارائه شود. انتقال فنآوری مشروط به فراهم نمودن زمینه جذب آن در صنعت نفت کشور میباشد. آموزش مستمر، نهادینه نمودن فرهنگ پژوهش، ایجاد انگیزه ارتقاء علمی در کارشناسان و اعمال مدیریت نوین بر سازمان میتواند بستر مورد نیاز برای جذب فنآوری های جدید را فراهم نماید.
  • نسرین جزنی صفحه 20
    در این مقاله با بررسی وضعیت موجود نیروی انسانی در صنعت وشناخت چالش های پیش رو در دستیابی به اهداف سند چشم انداز بیستساله صنعت نفت تلاش گردیده است تا دستورالعمل اجرایی برای اعمال تغییروتحول ارائه شود.
    اقتصاد دانش محور جهانی برای تحریک بخشیدن به رونق اقتصادی خو نیاز به منابع انرژی دارد. مطالعات نشان میدهند که منابع هیدروکربوری تا سال 2050 همچنان عمدهترین منابع تامین انرژی خواهد بود. نگاهی به روند منابع هیدروکربوری و توزیع جغرافیایی آن نشان میدهد در سال 2025 میلادی تنها 5 کشور خلیج فارس (ایران، عربستان، کویت، عراق و امارات) با اختیار داشتن 65 درصد از ذخائر نفت خام شناخته شده جهان به عنوان عمدهترین تولیدکنندگان نفت درخواهند آمد که خود سبب پیچیدگی محیط اقتصاد انرژی خواهد شد. به دلیل تاکید سند چشم انداز بیستساله کشور، بر اقتصادی مبتنی بر صنعت نفت دانشمحور، شناخت چالشها و الزامات لازم در دستیابی به سند چشم انداز از این صنعت در سال 1404 توجه دانشمندان، دستاندرکاران و صاحبنظران را به خود جلب نموده است و نیاز به برنامهریزی استراتژیک، در توسعه سرمایه های انسانی دانش محور با تفکری استراتژیک، دیری است که عنوان و پیگیری می شود اما بسترسازی الزامات این برنامهریزی هنوز در مراحل ابتدایی شکلگیری است.
    بند 4 سیاست های کلی نظام در بخش نفت اشعار میدارد:»گسترش تحقیقات بنیادی و توسعهای و تربیت نیروی انسانی متخصص و تلاش برای ایجاد مرکز جذب و صدور دانش و خدمات فنی و مهندسی انرژی، در سطح بین المللی و ارتقاء در زمینه های منابع و صنایع نفت، گاز و پتروشیمی.«در بخش سیاستهای آینده صنعت نفت نیردر بند 10، تاکید بسیار بر»تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد بالاخص در بخشهای بالادستی نفت (مانند رشته های مهندسی مخازن نفت، حفاری، اکتشاف و مدیریت مخازن«شده است که نیاز به سرمایهگذاریدر حوزه منابع انسانی را پررنگتر میکند. زنجیره ارزش در صنعت نفت و گاز اکتشاف و حفاری، توسه، تولید، انتقال، پالایش و بازایابی و فروش را شامل می شود که در هر یک از مراحل فرآیند، فعالیتهای دیگری نیز قابل تشخیص است. در هر یک از این حوزه ها نقش سرمایه های انسانی و مدیریت بهینه بر آنها میتواند تحول و بهبود بهرهوری را برای صنعت به ارمغان آورد.
  • خدایار ابیلی، محمد ایازی، امیرمحمد رسولی صفحه 24
    تحولات پرشتاب و روزافزون در عصر جدیدکلیه ابعاد سازمانها و بنگاه ها را، به ویژه از بعد فناوری، دستخوش تغییرات عمیق کرده است. در نتیجه این تحولات، فناوری به عنوان جزء و عامل اصلی تولید محصولات و ارائه خدمات و توسعه کیفیت آنها در سازمانها درآمده است.
    در چنین فضای پرتحولی، سازمانهایی که بتوانند با سرعت و دقت بیشتری خود را با شرایط تحول تطبیق دهند، موفق ترند. مدیریت فناوری، شامل شناخت فناوری های درست، بکارگیری مؤثر و توسعه مستمر آنها، نقش بسیار اساسی را در کمک به سازمانها در تحقق این اهداف ایفاء میکند. به عنوان مثال، کشور ژاپن به خاطر پیشرو بودن در فناوری، قدرت اقتصادی دنیا نشده است، بلکه از طریق سرمایهگذاری بر تربیت و پرورش سرمایه های انسانی مورد نیاز در خلق و توسعه فناوری از طریق تقویت ارتباط و همکاری بین صنایع و دانشگاه های خود توانسته است، همراه با سایر قدرتهای اقتصادی در جهان، نقش رهبری را در اقتصاد دنیا ایفا کند.
    از طرفی، انتقال و توسعه فناوری در صنعت مستلزم توجه لازم به عواملی است که در تسهیل و تسریع این امر مؤثرند. دانشگاه ها و مراکز آموزشی و پژوهشی از جمله این منابع و عوامل هستند که میتوانند در تولید و توسعه فناوری های مورد نیاز و انتقال آن به صنعت، نقش مهم و سازندهای را ایفاء کنند. این پژوهش به نقش دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در صنعت نفت ایران میپردازد که در ادامه خلاصهای از آن به نظر خوانندگان میرسد.
  • تحلیل ماه
  • صفحه 28
    پژوهشگاه نیرو طی روزهای چهارم تا ششم اسفند ماه 86 در تهران شاهد برپایی، یازدهمین کنگره سراسری همکاری دولت، دانشگاه و صنعت با محوریت چالش ها و فرصت های ساخت تجهیزات صنایع آب و برق بود که با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان بخش های صنعتی و دانشگاهی و نیز تنی چند از کارشناسان خارجی بود.
    یازدهمین کنگره سراسری همکاری های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی در واقع به دنبال جمع آوری نقطه نظرات مجموعه های کارشناسی علمی، فنی و اجرایی کشورو پردازش آن بود که با ایراد سخنرانی ها و ارائه مقالات کاربردی زمینه های ایجاد همکاری های صنعت و دانشگاه به عنوان یک ضرورت جدی و چگونگی حضور دولت در این ارتباط و نیز چالش ها و موانع موجود را مورد بحث و بررسی قرار داد.
  • گزارش
  • محمد راکبی صفحه 30
    پژوهشگاه نیرو طی روزهای چهارم تا ششم اسفند ماه 86 در تهران شاهد برپایی، یازدهمین کنگره سراسری همکاری دولت، دانشگاه و صنعت با محوریت چالشها و فرصتهای ساخت تجهیزات صنایع آب و برق بود که با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان بخشهای صنعتی و دانشگاهی و نیز تنی چند از کارشناسان خارجی بود.
    یازدهمین کنگره سراسری همکاری های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی در واقع به دنبال جمعآوری نقطه نظرات مجموعه های کارشناسی علمی، فنی و اجرایی کشورو پردازش آن بود که با ایراد سخنرانی ها و ارائه مقالات کاربردی زمینه های ایجاد همکاری های صنعت و دانشگاه به عنوان یک ضرورت جدی و چگونگی حضور دولت در این ارتباط و نیز چالشها و موانع موجود را مورد بحث و بررسی قرار داد.
  • مقاله
  • سیدیونس فیض آبادی، محمدعلی طاهری صفحه 33
    کشورهای جهان امروزه با مشکل کمبود منابع انرژی مواجه هستند. از اینرو از یک طرف به دنبال راه حلهای تازهای برای یافتن انرژی های جایگزین و از طرف دیگر به دنبال روش های کاهش مصرف انرژی و استفاده بهینه از انرژی های موجود و در دسترس هستند. صنعت حمل و نقل کشورها سالانه مقادیر زیادی از انرژی را مصرف میکند. با توجه به گسترش و توسعه در صنعت حمل و نقل و پیشرفتهای زیاد در آن و تولید انبوه خودرو در سرتاسر جهان، دانشمندان و متخصصان را بر آن داشت که پیوسته به دنبال راه های کاهش مصرف سوخت خودروها و استفاده بهینه از این انرژی مهم و گران باشند. تلاشهای دانشمندان و متخصصان خودرو را در جهت کاهش مصرف انرژی میتوان به دو گروه تقسیم نمود: گروه اول- به نوآوری، بهبود و توسعه بخش فنی خودرو میپردازد. در این گروه سعی می شود قطعات و اجزای خودرو از جمله موتور آن به گونهای طراحی شوند که مصرف انرژی در آنها بهینه شود و بیشترین بازدهی را به همراه داشته باشد.
    گروه دوم- به بهبود و توسعه بخشهای غیر فنی میپردازد که از جمله این عوامل، عوامل انسانی به عنوان مصرفکننده از خودرو یعنی رانندگان میباشند که سهم به سزایی در مصرف سوخت دارند. دانشمندان دریافتهاند که آموزش رانندگان در استفاده صحیح و مناسب از خودرو میتواند به میزان قابل توجهی مصرف سوخت را کاهش دهد. این آموزشها در غالب برنامه های اکودرایوینگ طراحی گردیدهاند. برنامه های اکودرایوینگ که در بسیاری از کشورها تا کنون به اجراء در آمده است به رانندگان میآموزد، چگونه مصرف سوخت را بهینه کنند. در این مقاله شما با تعریف اکودرایوینگ، عناصر اصلی، عوامل مؤثر بر آن، مزایای آن و چگونگی نحوه آموزش آن آشنا میشوید.
  • تحلیل ماه
  • مقاله
  • علی محمدی پور، سیده اخلاص سجادی صفحه 38
    خوداتکایی مفهومی است که در اغلب مطالعات اقتصادی پیشین تبینکننده نظام اقتصادی بسته بوده و در اکثر موارد در اقتصادی با گرایش ساختاری بسته و روابط اجتماعی سیاسی محدود مورد توجه قرار میگیرد. لیکن اقتصاد امروزی با نگرشهای جهانی شدن (جهانیسازی) و آزاد سازی مکانیزم اقتصادی، مفهومی متمایز برای خوداتکایی (همراه با حرکت به سمت اقتصاد باز)، قائل است. شایان ذکر است خوداتکایی در مفهوم اولیه به معنی حداقل وابستگی فرآیند تولید و در مفهوم دوم به معنی حداقل وابستگی خالص فرآیند تولید و تجارت به خارج (به خصوص با کشور خاص) میباشد. لذا در مطالعات اخیر وابستهسازی بالای اقتصاد خارج در کنار ایجاد وابستگی در اقتصاد درون، میتواند به مفهوم افزایش خوداتکایی نسبی باشد، البته این در حالی است که تداوم فرآیند تولید با کمترین اتکاء به اقتصاد خارج بتواند عمل نماید. در صورتی که صنعت پتروشیمی ایران را به عنوان یک صنعت، فارغ از ارتباطات بالادستی و پاییندستی آن مورد ارزیابی قرار دهیم. تحلیل خوداتکایی بر مبنای فرآیند تولید با مؤلفه هایی چون چگونگی تامین مواد اولیه، مهارت و علم دانش و تکنولوژی و ماشینآلات، در مجموع خوداتکایی نسبی قوی را در این صنعت نشان میدهد. از سوی دیگر نیز بررسی شاخصهای اقتصادی تجاری خوداتکایی صنعت پتروشیمی در بازه 16 ساله پس از جنگ تحمیلی (84-69) حاکی از کاهش شدید درجه وابستگی اقتصاد به تجارت جهانی محصولات پتروشیمی، جهش تازه در روند افزایشی وسعت ارتباطات بین المللی از سال 82، افزایش سریع تجارت درونبخشی از سال 74 و نهایتا کاهش تدریجی سهم صنعت پتروشیمی از تجارت کشور و ساکن شدن آن در مقادیر04/0 میباشد.
    تا اینجا صنعت پتروشیمی به صورت انفعالی، فارغ از ارتباطات پسین و پیشین مورد بررسی قرار گرفت. اما نگرش سیستمی به طیف صنعتی در برگیرنده صنعت پتروشیمی گویای عدم خوداتکایی این مجموعه گسترده سیستمی، به دلیل عدم توسعه صنایع پاییندستی پتروشیمی میباشد. در حقیقت وفور مواد اولیه نفتی و گازی در کشور که عامل اصلی ایجادکننده خوداتکایی در بررسی انفعالی صنعت پتروشیمی بوده است، در نگرش سیستمی، یکی از مهمترین دلایل توسعه نامتوازن این سیستم میباشد.
  • گزارش
  • علیرضا محمدی صفحه 43
    موضوع تغییرات آب و هوای کره زمین، تثبیت و کاهش گازهای گلخانه ای از جمله موضوعات مهمی است که در سالهای اخیر مورد توجه اکثر کشورهای دنیا و دولتمردان آنها قرار گرفته است. در سالی که گذشت این موضوع در اجلاس سران کشورهای صنعتی، IEA، اوپک و مجمع جهانی اقتصاد در داووس سویس یکی از مهمترین مسائل مورد بررسی بود.
    ارتباط و پیوستگی این موضوع با مسائلی همچون امنیت انرژی، انتقال تکنولوژی و سرمایهگذاری و تامین مالی در عرصه صنعت جهان باعث می شود که هر دو طیف تولیدکننده و مصرفکننده انرژی های فسیلی آن به دلیل اهمیت با توجه خاص مورد پیگیری قرار گیرد.
    در سیزدهمین اجلاس متعاهدین کنوانسیون تغییرات آب و هوای سازمان ملل متحد و در سال گذشته میلادی در بالی اندونزی که یکی از فراگیرترین اجلاسهای برگزار شده گزارش پیشرفت تعاملات جهانی در این خصوص مورد بحث و بررسی قرار گرفت و دستور کار آینده آن نیز مشخص شد که در ادامه اهم مسائل مطرح شده در این اجلاس به نظر خوانندگان محترم میرسد.
  • مقاله
  • علی بهرامی صفحه 47
    تغییرات پیش رو در صنعت برق، پیشرفتهای تکنولوژیکی و مشکلات ناشی از احداث و نگهداری نیروگاه های بزرگ و شبکه های سراسری انتقال وتوزیع، تولید پراکنده را به پدیدهای مهم با چشماندازی روشن تبدیل کرده است. در این مقاله ابتداء تغییرات ساختاری صنعت برق بررسی شده و سپس انواع تکنولوژی های اصلی موجود برای تولید پراکنده مورد مقایسه و تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. در ادامه کاربردها و مزایای تولید پراکنده برق ارزیابی و پیشنهاداتی ارائه میگردد.
  • صفحه 51
    فروش داخلی، ارزش منطقه ای و یارانه اختصاصی به فرآورده های نفتی
  • صفحه 52
    مهارت های سرپرستی، پرفسور ساموئل سی.سرتوچشم انداز انرژی در خاور میانه و امنیت اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، مصطفی آذری، ایلناز ابراهیمی