ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 20-21 (دی 1387)

تشکیل شورای عالی انرژی برای فایق آمدن بر چالش های انرژی کشور مفیدتر است یا اصلاح و بازنگری در ساختار دو وزارتخانه نفت و نیرو و تشکیل وزارت انرژی؟ وضعیت کنونی بخش انرژی کشور نشان می دهد که وزارتخانه های نفت، نیرو، صنایع و معادن و سازمان انرژی اتمی عهده دار وضعیت حاکمیتی و تصدی گری در این بخش هستند. در واقع این بخش مانند بسیاری از بخش های موجود کشور دارای تعدد مراکز تصمیم گیری است و بسیاری از وظایف محوله به وزارت نیرو تناسبی با وضعیت کنونی بخش انرژی کشور ندارد. نبود تمرکز در این بخش از سالیان پیش مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران بوده و برای اصلاح این وضع شورای عالی انرژی تشکیل شد. بررسی ها نشان می دهد به دلیل ناهماهنگی هایی که بین نهادها و وزارتخانه های دست اندرکار وجود داشت این شورا موفقیتی در تصمیم سازی کلان کشور ند اشته است.

قیمت نفت خام در هفته ها و روزهای اخیر کاهش زیادی پیدا کرده به طوری که قیمت نفت های شاخص به حدود 45 دلار و قیمت نفت ایران به کمتر از 40 دلار رسیده است. این کاهش قیمت های نفت از حدود 147 دلار به کتر از 45 دلار ظرف مدت نسبتا کوتاه در تاریخ تحولات بازارهای نفت بی سابقه بوده است. هنگامی که در اواخر تابستان گذشته بحران بخش مسکن و اعتبارات و بحران بازارهای مالی در آمریکا و اروپا تسری یافت، دولت های کشورهای توسعه یافته درصدد راه هایی برای کمک به بخش مالی برآمدند، خوش بینی بازار نسبت به رشد اقتصادی زایل شده و کبود نقدینگی بسیاری از مؤسسات مالی را وادار کرد دارایی های نفت و مواد اولیه خود را بفروشند.

در سه نشست اظطراری، اوپک تصمیم گرفت سقف تولید خود را کاهش دهد. بعد از این نشست ها رئیس اوپک و وزیر نفت الجزایر اعلام کردند که این کاهش به طور 100 درصد برای تثبیت قیمت ها مؤثر است. اما پاسخ بازار به این اقدام منفی بود و قیمت ها در بازار وست تگزاس اینترمدیت به زیر 40 دلار رسید. این تصمیم اوپک می توانست حاوی این پیام برای همه مصرف کنندگان نفت باشد که افت شدید قیمت باعث کندی اجرای برخی پروژه های توسعه ای و لغو برخی دیگر شود و همین امر در میان مدت باعث کاهش عرضه نفت به بازار می شود. از سوی دیگر اقدامات مذکور برای کشورهای تولید کننده غیراوپک بود که این سازمان نمی تواند به تنهایی ثبات را به بازار برگرداند.

بهره مندی از نعمت خدادادی نفت و درآمدهای هنگفت ناشی از آن موجب شکل گیری ساختار اقتصادی خاصی در کشور ما شده که تمام شئون زندگی ایرانیان را تحت تاثیر قرار داده است. برخورداری از هزار میلیارد دلار درآمدهای نفتی طی نیم قرن اخیر که بخشی ناشی از 600 میلیون بشکه نفت فروخته شده در سال های پس از انقلاب بوده، زمینه پیدایش ساختاری ویژه را در کشور ما ایجاد کرده که اگرچه دارای خاستگاه اقتصادی است اما تمامی حوزه ها و شئون زندگی ایرانیان را تحت تاثیر قرار داده است.

پرویز فتاح، وزیر نیرو به دنبال سرمایه گذارانی می گردد تا برای ساخت نیروگاه به اتاق کار او بروند. اما مشکل اینجاست که به لحاظ نبود بستر فانونی مطمئن از یک شو و نیز شرایط بازار غیررقابتی برق ایران از سوی دیگر، به نظر می رسد سرمایه گذاران با درهای بسته روبرو هستند و حتی پنجره های نیمه باز اتاق کار آقای وزیر هم اندکی هوای سرمایه گذاری برای خرید نیرو گاه های موجود و ساخت واحدهای نیروگاهی جدید را تغییر می دهد.

ایران و مالزی 11 آذر ماه 1387 بار دیگر بر سر میدان های گازی گلشن و فردوس چند تفاهم نامه گازی امضاء کردند. دی ماه سال قبل تهران و کوالالامپور در بخش بالادستی این دو میدان به تفاهم رسیده بودند و در حالی که پیشرفت محسوس در تفاهم نامه قبلی به وجود نیامده است این بار نیز در بخش پایین دستی هم مذاکره و چند یادداشت تفاهم امضاء کردند. سفیر مالزی در تهران می گوید: ایران دارای منابع طبیعی زیادی است و شرکت های مالزیایی علاقه مند به سرمایه گذاری در ایران به ویژه در بخش نفت و گاز هستند.

پرونده واگذاری سهام شرکت های پتروشیمی در هاله ای از ابهام قرار گرفت چه اینکه گفته می شود دولت مصمم است برای جلوگیری از ریزش ارزش سهام در بورس از عرضه سهام شرکت های دولتی دست کم تا پایان امسال دست بردارد و از سوی دیگر اختلاف بر سر نحوه واگذاری بین سازمان خصوصی سازی و شرکت ملی صتایع پتروشیمی ایران سرباز کرده است. سازمان خصوصی سازی به شرکت ملی صنایع پتروشیمی هشدار می دهد که اگر دیر بجنبد راسا به فروش سهام اقدام می کند اما شرکت ملی صنایع پتروشیمی معتقد است صرف واگذاری سهام با رویکرد کسب درآمد می تواند زنجیره تولید محصولات پتروشیمی پاره کند و بازار این محصولات را به دست کشورهای رقیب وانهد.

با تغییر تدریجی جایگاه انرژی تجدیدپذیر از حاشیه به متن تولید نیرو، در سال 2009 با تغییرات سترگی روبرو خواهیم شد. با وجود اینکه بحران مالی کنونی تامین پروژه ها را به مخاطره انداخته است، نیروهای محرک کنونی در پس انرژی های تجدیدپذیر قرار دارند و کسب و کار آنها می تواند از نوسان قیمت نفت و گاز منتفع شود. به دنبال صعود شدید قیمت های نفت و گاز طبیعی در سال 2008 و نگرانی جهانی درباره آثار تغییرات آب و هوایی به منظور پاسخگویی به تقاضای کوتاه مدت و نیز به مثابه یک استراتژی کوتاه مدت و نیز به مثابه یک استراتژی بلند مدت تولید نیرو، سرمایه گذاری فزاینده ای روی منابع تجدید پذیر انرژی همچون با دو خورشید صورت گرفته است.

باراک اوباما چندی پس از انتخاب خود به عنوان رئیس جمهور منتخب آمریکا اعضای تیم انرژی و محیط زیست کابینه خود را معرفی کرد و استیون چاو به عنوان وزیر انرژی، انتخاب شد. اوباما اعلام کرد که هدف اصلی این تیم قطع وابستگی نفتی آمریکا و ایجاد یک اقتصاد هیبریدی در عرصه انرژی است و این هدف جزء با اجرای اصول علمی و اتخاذ راهکارهای شجاعانه، محقق نخواهد گشت. انتخاب چاو به عنوان وزیر انرژی آمریکا بیانگر این است که باراک اوباما بر این باور است که مشکل انرژی آمریکا را باید به واسطه راهکارهای علمی دنبال کرد. چاو در اولین جلسه انتصاب خود اعلام داشت: آنچه دنیا در دهه ای که با آن روبرو هستیم انجام دهد، اثرات قابل ملاحظه ای در پایان سده های آینده خواهد داشت، ما باید به مقوله انرژی نگاه جدی تری داشته باشیم.

عربستان سعودی اعلام کرده است که هدف این کشور برای رساندن قیمت نفت به هر بشکه 75 دلار تنها به جهت محقق ساختن درآمدهای ارزی آن نیست بلکه نیازهای سرمایه گذاری بین المللی را نیز مد نظر دارد. علی النعیمی، وزیر نفت عربستان سعودی معمولا می کوشد تا از بحث درباره جزئیات مربوط به قیمت مورد نظر این کشور برای نفت خام خودداری کند، با این حال اظهار نظر آشکار ملک عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه این کشور درباره قیمت نفت مبنی بر اینکه 75 دلار قیمت منصفانه ای برای هر بشکه نفت است، باعث شد تا النعیمی مجبور به کنار گذاشتن عادت کهنه خود شود.

تردیدها درباره تولید نفت ایران هم زمان با ادامه خروج سرمایه گذاران از این کشور افزایش یافته است. اینکه ایران قادر به تولید چه میزان نفت خام است و چقدر به سهمیه تعیین شده توسط سازمان کشورهای تولید کننده نفت، پایبند خواهد بود، همچنان از مناطق مورد علاقه سرمایه گذاران خواهد بود. در پی انتشار اخبار متنوع درباره بازار نفت که حتی مشخص نسیت ایران به عنوان چهارمین تولید کننده نفت خام جهان چه میزان نفت به بازار عرضه می کند، ناظران و تحلیلگران نفتی در بررسی و گمانه زنی درباره مسیری که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت طی خواهد کرد، دچار ابهام شده اند.

تولید ناخالص داخلی، عرضه انرژی اولیه و مصرف انرژی نهایی و شدت انرژیسرمایه گذاری انجام شده در بخش نفت و گاز در سه سال اول برنامه چهارم توسعه