ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 54 (مهر 1390)

میادین مشترک نفت و گاز ایران به ویژه با همسایگان عرب در غرب و جنوب کشور در صورت بهره برداری به موقع می تواند سرمایه قابل ملاحظه ای را برای کشورمان به ارمغان بیاورد و این موضوعی است که بارها مقامات و مسئولان و حتی وزرای نفت بر آن تاکید داشته اند اما به دلایل گوناگون هنوز در عمل از شتاب لازم برخوردار نیست. البته در این بین جنگ تحمیلی و بازسازی خرابی های پس از آن در توجه به این مهم تاثیر داشته اما در حال حاضر بی توجهی به این مسئله به واقع صدمه به منافع ملی کشورمان به حساب می آید. در این بین به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان حوزه انرژی کشور، دولت و وزارت نفت باید با یک برنامه ریزی منسجم و بسیج کلیه امکانات کشور وقفه و کندی به وجود آمده را جبران کنند.

یکی از اولویت های مدیران ارشد نفت و وزیران این وزارتخانه و حتی مجلس و قوانین توسعه پنج ساله کشور همواره بر آن تاکید داشته اند اولویت بهره برداری از منابع نفت و گاز مشترک با همسایگان کشورمان می باشد. برای نیل به این مهم اقدامکات گوناگونی نیز از سوی مسئولان انجام شده اما با این حال هنوز علی رغم همه توجه ها میادینی وجود دارند که بهره برداری از آنها با تاخیر رو به رو است. با ریشه یابی دلایل این تاخیر نکات مشترکی مورد تایید دست اندرکاران و خبرگان این صنعت می باشد. عدم تامین به موقع سرمایه مورد نیاز، تحریم شرکت های آمریکایی و اروپایی، ضعف و سوء مدیریت، عدم تامین به موقع امکانات و تجهیزات و اجرای برنامه های مصوب در زمان مقرر از جمله مواردی است...

رقم برداشت گاز در دو سوی ایرانی و قطری با توجه به نوع برداشت فعلی و برنامه آینده دو کشور در برداشت از میدان پارس جنوبی به جد نگرانی هایی را در خصوص وضعیت مخزن این میدان و افت زودهنگام فشار آن در دو سوی مرز برانگیخته است.
میدان گازی پارس جنوبی یکی از بزرگترین منابع گازی جهان است که بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر در خلیج فارس قرار دارد. بخش قابل توجهی از ذخایر گاز دنیا در پارس جنوبی قرار دارد و به همین دلیل طرف های مختلف خود را به صورت مستقیم و غیرمستقیم صاحب نفع در بهره برداری از این میدان می دانند و هر یک اولویت هایی را در این خصوص تعریف کرده اند.
بر این اساس پس از کشف این میدان مشترک، قطر که مساحتی نزدیک به دو برابر مساحت طرف ایرانی میدان را در اختیار دارد قراردادهایی را با شرکت های مشهور و صاحب نام آمریکایی و اروپایی برای بهره برداری از پارس جنوبی منعقد کرد که بر اساس این قراردادها گاز میدان پارس جنوبی با مبلغ بسیار کم در اختیار این شرکت ها قرار می گرفت. قطری ها در توجیه بستن چنین قراردادهایی گفتند که در واقع این گاز طرف ایرانی است که به رایگان توسط ما به شرکت های مشهور نفتی جهان فروخته می شود.

ایران با کشورهای همسایه خود حداقل 28 میدان نفت و گاز مشترک دارد. میدان پارس جنوبی، بزرگترین میدان نفتی-گازی ایران که حاوی مقادیر قابل توجهی نفت نیز می باشد، با کشور قطر مشترک است.
«ناصر سودانی»، نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس، در 12 تیرماه طی مصاحبه ای با روزنامه قدس از برداشت نه برابری کشورهای همسایه از میدان های مشترک نفت و گاز خبر داد. «عبدالمحمد دلپریش»، مدیر برنامه ریزی شرکت ملی نفت ایران نیز در گفت وگویی گفته است که هم اکنون قطر از میدان مشترک هیدروکربوری پارس جنوبی، روزانه 450 هزار بشکه نفت تولید می کند، اما ایران حداقل تا دو سال آینده منتظر ساخت یک فروند کشتی FPSO (شناور فرآوری، تولید، ذخیره و تخلیه نفت) توسط چین و فروش آن به ایران است، چرا که تکمیل مراحل توسعه فاز اول لایه نفتی پارس جنوبی در گروی ساخت و تحویل این کشتی است.

«موسی سوری»، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس، با اعلام این که قرارداد یک شرکت چینی در طرح توسعه میدان پارس شمالی به طور موقت تعلیق شده است، فعالیت چینی ها در این میدان را منوط به فعالیت آنها در پارس جنوبی دانست.
«رستم قاسمی»، وزیر نفت ایران، پیشتر گفته بود که شرکت CNPCI چینی در توسعه 11 میدان مشترک پارس جنوبی از برنامه زمان بندی خود عقب مانده است. «مهندس قاسمی» با ارائه پیشنهاد جدیدی به طرف چینی خواستار توسعه 35 ماهه فاز 11 پارس جنوبی شده است اما این پیشنهاد با مخالفت مسئولان شرکت یاد شده مواجه شده است. مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس با تاکید بر این که بر مبنای فعالیت و رفتار شرکت پیمانکار چینی در طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی برای توسعه میدان گازی پارس شمالی تصمیم گیری خواهد شد گفت، بر این اساس قرارداد طرح توسعه پارس شمالی با چینی ها به طور موقت تعلیق شده است.

محدودیت منابع هیدرو کربوری به خصوص نفت خام از یک طرف و افزایش روبه رشد جمعیت و نیازهای جامعه صنعتی امروز به مصرف انرژی از سوی دیگر، مدتهاست که توجه تولیدکننده های انرژی را به سوی انرژی های جایگزین و تجدیدپذیر معطوف نموده است. در بازار انرژی، دولتمردان و صاحبان سرمایه با وجود درنظرداشتن پتانسیل موجود در انرژی های نو، همچنان نگاه نافذ خود را بر ذخایر هیدروکربنی به خصوص نفت خام حفظ کرده اند. افزایش قیمت نفت در چند سال گذشته و نیز بالابودن هزینه های استخراج نفت خام، مصرف کننده های عمده انرژی که عمدتا منابع غیرقابل استحصال خود را به عنوان آخرین مهره بازی نگه داشته بودند را به تکاپو واداشته است. در این میان کشور کانادا به عنوان سومین کشور دارنده ذخایر ثابت شده نفت خام (قابل برداشت و غیرقابل برداشت) بعد از عربستان و یکی از صادرکننده های عمده نفت خام به آمریکا که درصد بالایی از ذخایرش را نیز ذخایر نامتعارف نفت خام مانند ذخایر ماسه سنگی و نفت سنگین تشکیل می دهد، می تواند در صورت استفاده از تکنولوژی های نو و استفاده از ذخایر نامتعارف هیدروکربوری خود، معاملات بازار طلای سیاه را به سمت ترازوی خود جابه جا کند.

«دکتر محمدجواد عاصمی پور»، استاد دانشگاه صنعت نفت، از جمله کسانی است که می توان به وی به دلیل طرح انتقادها و راهکارهایی که برای معضلات و گرفتاری های صنعت نفت پیشنهاد می کند، اعتماد کرد. وی دومین رساله دکترای خود را در مدیریت و با عنوان «شایسته سالاری در ایران» تدوین کرده است و سابقه مدیریت در بخش های مختلف دولتی، از جمله شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، شرکت ملی حفاری ایران، شرکت نیکو را در پرونده کاری خود ثبت کرده است. قائم مقام اسبق مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران به تازگی دیدگاه های خود را درباره مسائل مختلف مدیریتی وزارت نفت در این زمینه بیان کرد. وی تاکید کرد، باید سیاسی کاری را در نفت کنار گذاشت و همه را در میدان حاضرکرد. باید اعتماد را به بدنه نفت با انتصابات درست و اصلاحی بازگرداند.

به طور کلی وقتی از یک سیستم صحبت می کنیم، لزوم توجه به مفهوم سیستم، اجزای آن و تفکر سیستمی از ضروریات اساسی است. تعریف یک سیستم بدون وجود امکان اعمال تفکر سیستمی در مدیریت آن، مشکلات سیستمی بسیار پر هزینه، پر مخاطره و غیرقابل اجتنابی را ایجاد خواهد کرد. این امر به خصوص در رابطه با سیستم مدیریت HSE که وظیفه بسیار خطیر شناسایی، ارزیابی و مدیریت مخاطرات و ریسک ها را با توجه به ماهیت سیستم، فرآیندهای مدیریتی، اجرایی و عملیاتی حاکم بر آن را در راستای مدیریت اقتصادی ریسک ها به صورت پیشگیرانه در زمینه های بسیار پر هزینه حوادث، خسارات تجهیزاتی و تلفات انسانی، خسارات زیست محیطی از هر دو بعد ملی و بین المللی و حفاظت سلامت نیروی کار و حفظ توان آن در انجام صحیح وظایف به عهده دارد، اهمیتی حیاتی می یابد.

اواخر تیرماه سال جاری، سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) در بولتن سالانه خود (2010-2011) گزارش کرد که تولید نفت ایران در پنج سال اخیر از چهار میلیون و 70 هزار بشکه در روز به سه میلیون و 544 هزار بشکه رسیده است، آماری که ابتدا از سوی مقامات ارشد وزارت نفت تکذیب شد، اما با انتقادات شدید برخی نمایندگان مجلس از افت ملموس تولید نفت در ایران، نهایتا «هرمز قلاوند»، مدیر عامل شرکت مناطق نفت خیز جنوب روز دوشنبه، 31 مرداد اذعان داشت که «متوسط تولید نفت ایران سالانه حدود 300 تا 330 هزار بشکه کاهش می یابد»، اما وی به حجم تولید کنونی نفت ایران اشاره ای نکرد. اکنون طبق ادعای مرکز رسمی اطلاع رسانی وزارت نفت (شانا)، شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، بزرگترین شرکت تولیدی نفت و گاز کشور، با تولید روزانه حدود سه میلیون بشکه نفت، تامین حدود 80 درصد نفت ایران است. طبق این گزارش، این شرکت با افزایش تولید نفت در شش ماه گذشته، طرفیت تولید نفت خود را به سه میلیون بشکه در روز رسانده است.

کشور با سرعت به سوی توسعه حرکت می کند؛ در حالی که حالا دیگر کسی از برق دار شدن شهرها حرفی به میان نمی آورد و بعد از برق رسانی به روستاهای بالای 20 خانوار، حالا نوبت به روستاهای 10 خانواری شده است، به نظر می رسد باید فکری هم به حال تلفات شبکه برق کشور و حجم قابل توجه برق تلف شده در این شبکه کرد. علاوه بر این، روند سریع توسعه صنعتی کشور و نیاز روزافزون صنایع کوچک و بزرگ کشور به استفاده از انرژی الکتریکی، نیاز برای چاره جویی راهی منطقی تر برای تامین برق این واحدها را بیش از پیش نمایان می کند. در حالی که بسیاری از کارشناسان معتقدند با توجه به گستردگی شبکه برق کشور، برق رسانی به نقاط بسیار دور و صعب العبور با استفاده از شبکه کشوری توجیه اقتصادی نخواهد داشت و تلفات شبکه را نیز افزایش می دهد. یکی از مهم ترین راهکارها برای این موارد، نیروگاه های مقیاس کوچک و تولید پراکنده هستند که در سال های اخیر بیشتر مورد استقبال قرار گرفته اند.

انتشار اوراق مشارکت ارزی در سال جاری به شکل صکوک و اوراق سلف نفتی و برای اولین بار در قالب بازار سرمایه و بورس انجام خواهد شد که انتشار این اوراق را می توان نقطه شروعی برای کلید خوردن معاملات کاغذی نفت در بورس دانست. انتشار اوراق مشارکت به خصوص در سال های اخیر تبدیل به بخشی مهم و غیرقابل چشم پوشی تامین مالی صنعت نفت ایران شده است. در سال جاری نیز طبق جزء الف بند (48) قانون بودجه سال 90، وزارت نیرو، نفت و دیگر دستگاه ها اجازه انتشار 20 هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت دارند که از این میزان انتشار 10 هزار میلیارد تومان در اختیار وزارت نفت قرار گرفته است.
از این رقم نه هزار میلیارد تومان سهم شرکت ملی نفت است و شرکت های ملی گاز و پالایش و پخش فرآورده های نفتی هر یک اجازه انتشار 500 میلیارد تومان اوراق را در اختیار دارند. مجوز انتشار اوراق مشارکت توسط بانک مرکزی صادر می شود. با وجود گذشت قریب به شش ماه از ابتدای سال جاری تاکنون بانک مرکزی تنها دو مجوز انتشار اوراق مشارکت برای شهرداری تبریز و وزارت نیرو صادر کرده است.

معاون برنامه ریزی وزیر نفت گفت، توسعه میدان گازی کیش به متن واگذار شده و قرارداد آن از حالت بیع متقابل به فاینانس تغییر کرد که فاینانس پروژه را بانک ملت که رهبر کنسرسیوم قبلی طرف قرارداد بیع متقابل بود تامین خواهد کرد. «محسن خجسته مهر» با بیان این که میدان گازی کیش بر اساس آخرین برآورد از ذخایر در سه فاز توسعه خواهد یافت اضافه کرد، برای نهایی شدن توسعه یک میدان مذکراتی انجام می شود که براساس آن نحوه تامین مالی و توسعه پروژه نیز نهایی خواهد شد اما وضعیت فازهای دو و سه میدان کیش هنوز نهایی نشده است. دو ماه پیش وزیر نفت در اولین اقدام خود پس از تکیه زدن بر کرسی وزارت، دستور تعیین تکلیف میدان گازی کیش را که 17 ماه پیش از آن معطل مانده بود صادر کرد و بر اساس آن کنسرسیومی به رهبری بانک ملت از توسعه این میدان کنار گذاشته شد تا شرکت متن که پیش از این هم توسعه این میدان را بر عهده داشت طرح توسعه این میدان را ادامه داده و اجرایی کند.

خط لوله ترانس خزر به عنوان مهم ترین پروژه کریدور جنوبی در انتقال گاز از منابع جدید به شمار می آید و اتحادیه اروپا تصمیم به اجرای هر چه سریع تر این پروژه دارد. اتحادیه اروپا برای اولین بار پیشنهاد احداث پروژه زیربنایی در دریای خزر را داده است. البته این قرار داد با موافقت همه 27 کشور عضو این اتحادیه به امضاء رسیده است. پروژه خط لوله ترانس خزر در ابتدا با مخالفت شدید فدراسیون روسیه، ایران و حتی قزاقستان مواجه شد. روسیه و ایران در ابتدا با استدلال به خطر افتادن اکولوژی دریای خزر با احداث این پروژه مخالفت کردند. در مذاکرات ایران- روسیه که در تهران برگزار شد، وزیر نفت، ایران «رستم قاسمی» و وزیر انرژی روسیه «سرگئی اشماتکو» مخالفت خود را اعلام کردند. «اشماتکو» اظهار داشت که ما با ایران در توسعه دریای خزر هم نظر هستیم، اما انجام هر گونه پروژه زیربنایی در دریای خزر باید مورد تحقیقات و بررسی اکولوژی دقیق قرار بگیرد.

شرکت مهندسی و توسعه نفت یکی از شرکت های تابعه شرکت ملی نفت ایران است که در سال 1373 تاسیس شد و از آن زمان، مدیریت و نظارت بر اجرای طرح های مهندسی و توسعه بالادستی شرکت ملی نفت را برعهده گرفت؛ این شرکت در زمینه ساخت، اجرا، انجام عملیات و مطالعه در مورد پروژه های توسعه ای برای اکتشاف و تولید از هیدروکربورها مانند نفت خام و گاز طبیعی در سطح کشور فعالیت می کند. «ناجی سعدونی»، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت در گفت و گویی با سایت شرکت ملی نفت ایران از قراردادهای جدید این شرکت و برنامه های آتی در توسعه میادین نفت و گاز می گوید

در راستای پیاده سازی مدیریت HSE در شرکت های پیمانکار ایرانی و پس از پی بردن به ضرورت داشتن آن، سؤال اساسی که مطرح است این است که یک سازمان چگونه می تواند از داشتن یک سیستم مدیریت HSE موفق در مجموعه خود مطمئن باشد و چگونه می تواند عملکرد سیستم خود را ارزیابی نموده و آن را بهبود بخشد. بدیهی است موضوع رقابت با سایر مدیریت های HSE جهت ارتقاء مجموعه، موضوع بسیار حائز اهمیتی است. برای این که یک سازمان بتواند با سازمان های همتای خود رقابت نماید، ابتدا باید بتواند مشخص نماید که وضعیت سازمان از جهت آن موضوع خاص مثلا مدیریت HSE در کجا قرار دارد و به عنوان دورنمای مطلوب خود (Vision) به کجا می خواهد برسد، بنابراین قدم اول تعیین وضعیت سازمان خود است. مرحله بعد انتخاب سازمان مرجعی است که در یک موضوع یا چندین موضوع از مباحث HSE نسبت به سازمان ما برتری دارد تا بتوانیم با مقایسه سازمان خود با آن، نقاط ضعف و یا قوت خود را مشخص نمود و درجهت ارتقای سیستم خود گام برداریم.

شرکت های توسعه گرا در یک بازه زمانی که ماهیت اقتصادی ایران کشش و نیاز زیاد به توسعه و ساخت و ساز را داشت، به وجود آمدند. اما در ساختار اقتصادی امروز همچنان همان بازار و همان نیاز وجود دارد ولی شرکت های توسعه گرا دیگر آن توانایی را از خود نمی توانند نشان دهند، زیرا در کنار خود رقبا و آن هم رقبایی با دانش فنی جدید و مجری کارها به صورت ارزان تر را مشاهده می کنند و ناچار این شرکت ها به شیوه ها و راهکارهای جدید روی آورده اند.
در این مقاله وضعیت شرکت های توسعه گرا در صنعت برق از چهار جهت مورد بررسی قرار گرفته و در هر زمینه ساختاری جدید ارائه شده است: 1- بازار، 2- ساختار، 3- منابع انسانی، 4- توسعه

اخیرا متن طرح یک فوریتی قانون وزارت نفت که با 40 امضاء تقدیم مجلس شد و یک فوریت آن به تصویب نمایندگان رسید. مجلس در قانون وزارت نفت، دولت را مکلف به تهیه و تنظیم و انتشار ترازنامه سالانه حامل های انرژی، تدوین نظام جامع بودجه ریزی عملیاتی در امور نفت و گاز همچنین تدوین و تعیین دیپلماسی انرژی کشور و تدوین نظام جامع پژوهشی در این زمینه می کند. اگر چه برخی از نمایندگان و کارشناسان در خصوص طرح ارائه شده انتقادات و نقطه نظرات متفاوتی را اعلام کرده اند اما باید منتظر بود و دید پس از مطرح شدن طرح در صحن علنی مجلس چه تغییراتی در این طرح رخ می دهد. طرح قانون نفت به دلیل خلاهای موجود در قانون قبلی سال هاست که تغییر آن مورد نظر کارشناسان و صاحبنظران انرژی این صنعت بوده است

هم اینک در سواحل کشور چین، شش ترمینال غول پیکر واردات LNGدر حال ساخت است. بدین ترتیب تا سال 2015 میلادی، مقدار LNGوارداتی چین، دو برابر خواهد شد. در مرزهای غربی چین خط لوله واردات گاز از ترکمنستان در حال ساخت است. در مناطق مرکزی چین نیز زمین شناسان و مهندسان چینی در حال جستجو و مطالعه برای حفر چاه های جدید تامین گاز مورد نیاز کشورشان که به سرعت نیز در حال افزایش است، هستند.
پیش بینی می شود بر اساس دوازدهمین برنامه پنج ساله دولت چین تا سال 2015 میلادی مصرف سالانه گاز طبیعی این کشور به 260 میلیارد مترمکعب برسد. این در حالی است که در سال 2008 مصرف گاز در چین یک سوم این عدد و حدود 81 میلیارد مترمکعب بوده است. اما روشن است که ریشه این رشد سریع را نمی توان در برنامه ریزی متمرکز چینی ها جستجو کرد، چرا که چنین دورنمایی چند دهه قبل در قانون سال 1978 آمریکایی ها با عنوان سیاست ملی گاز طبیعی ایالات متحده به تصویر کشیده شده بود.

ما در طول شبانه روز اوقات زیادی را در محیط های بسته می گذرانیم و مسلما برخورداری از روشنایی صحیح و محیط طبیعی (عاری از نور زننده) حائز اهمیت بسیاری است. برای انتخاب (خرید) لامپ با توجه به محل به کارگیری آن باید دو پارامتر اصلی یعنی شاخص کیفیت رنگ (CRI) و دمای رنگ (CT) که با علامت تجاری DAY LIGHT) MW،WW) و CW که در مشخصات جعبه لامپ نشان داده شده است را مورد توجه قرار داد. ذیلا راهنمای به کارگیری لامپ ها بر اساس نوع رنگ در جدول زیر ارائه خواهد شد.

آمار و ارقام معاملات بورس کالا حاکی از سردی رینگ پتروشیمی در اواخر تابستان (15 شهریورماه الی ششم مهرماه) است. بورس کالا در این دوره، در دو گروه پلیمری و شیمیایی 160 هزار تن عرضه را در برابر 800 هزار تن تقاضا تجربه کرد. حاصل تقاطع این عرضه و تقاضا انجام 130 هزار تن معامله در این دوره بوده است.