ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 66-67 (مهر و آبان 1391)

با ادامه تحریم ها از سوی آمریکا و اروپا چاره اندیشی برای فائق آمدن بر مشکلات ایجاد شده بیش از پیش ضروری به نظر می رسد. اما در کنار تنگناهای اعمال شده از بیرون بعضی از عملکردهای ضعیف داخلی نه تنها به این روند دامن می زند بلکه مدیریت برای اداره این شرایط را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. از طرفی تحریم آمریکا و اروپا محدود به کالای نفت نماند و گاز ایران نیز توسط اروپا تحریم شد که یقینا در این مورد روسیه به یکه تازی خود ادامه خواهد داد. البته در این شرایط ایران مایل نیست اقتدار در تعیین قیمت را از دست داده و به ارزان فروشی برای جلب توجه خریداران نیز روی آورد. البته مجموع این شرایط، فرصت هایی را هم برای کشورمان در کنار مشکلات ایجاده شده به وجود آورده است. در پرونده این شماره قصد داریم به ابعاد و راهکاری خود تحریمی در کشورمان پرداخته و تحریم گازی اروپا و استراتژی ایران در بازار نفت را از دید رسانه های خارجی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم...

در کنار تمامی تحریم های اعمالی از خارج نوعی دیگری از تحریم ها توسط خود ما و در نتیجه قصور در عملکردهای ما به وجود آمده اند که می توان گفت، اثرات ناشی از آن بیش از تحریم های خارجی است. در ادامه با برشمردن برخی جوانب عمده این کار، گامی در جهت روشن شدن زوایای متفاوت این چالش در بخش های متفاوت صنعت بالاخص صنعت نفت و گاز برداشته می شود (با اشاره به این مشکلات)، مسیری در جهت برطرف ساختن این موانع مشخص می گردد.

مشکلات کنونی اقتصاد و نفت ایران در حال افزایش است، لذا لازم است با خرد جمعی و همراهی مردم از سد این مشکلات عبور کنیم. یکی از مهم ترین مشکلات پیش روی کشور موانع موجود بر سر راه دریافت پول حاصل از فروش نفت می باشد. این مشکلات آن قدر جدی بوده اند که بسیاری از کشورها از مدتی پیش در مورد تهاتر کالا در قبال نفت ایران پیشنهاداتی را ارائه داده اند. نیم نگاهی به فروش نفت از ابتدای سال 90 نشان می دهد که یکی از بحث های جدی در فروش نفت ایران موضوع پرداخت پول نفت به جای دلار به سایر ارزها و یا کالا است به گونه ای که در طی یازدهه ماه گذشته برخی از کشورها که قدرت پرداخت پول نفت ایران را نداشتند با صادرات کالاهای مودر نیاز داخلی سعی کرده اند به تهاتر نفت با کالا بپردازند. ادامه این روند به جایی رسید که ظاهرا هند که یکی از بزرگترین بدهکاران نفتی ایران محسوب می شود به جای پرداخت پول نفت بنا به اذعان برخی از سایت های خارجی و برخی منابع آگاه به صادرات طلا به جای پول نفت به ایران اقدام کرد و این امر موجب شد تا بدهی چند میلیارد دلاری هند به ایران کاهش یابد. اما هند از پیشنهاد اولیه خود سر باز زد و هم اکنون پیشنهاد فروش گندم به ایران در قبال نفت را داده است. گستره انرژی در این پرونده مقوله تهاتر کالا با نفت ایران را مورد بررسی قرار داده است.

مجله اقتصادی میس با طرح این پرسش که چرا ایران از دادن تخفیف به مشتریان نفتی خود اجتناب می کند تصریح کرد برخلاف تصور فعالان بازار نفت، ایران بدون دادن تخفیف قابل توجه به مشتریانش توانسته به صادرات نفت خود ادامه دهد. میس نوشت، بارها در مورد این مسئله سوال شده که چرا ایران برای فروش نفت خود در شرایط تحریم تخفیف های قابل توجهی به مشتریان خود ارائه نمی کند؟ این موضوع در شرایطی مطرح می شود که بسیاری از مشتریان نفت ایران خود را برای معاف شدن بیشتر از تحریم های آمریکا آماده می کنند.

دبیرکل اوپک با تاکید بر اهمیت امنیت تقاضا در بازار نفت اعلام کرد، نبود امنیت تقاضا برای تولید کنندگان سبب تردید در سرمایه گذاری های جدید و بی ثباتی بازار نفت می شود. عبدالله سالم البدری در یک نشست انرژی در برلین که از سوی شورای روابط خارجی آلمان و شرکت آلمانی نفت و گاز وینترشل ترتیب داده شده بود، به تفسیر دیدگاه اوپک درباره چشم انداز انرژی جهان و تاکید بر اهمیت انرژی در دهه های آینده پرداخت.

تاریخچه صنعت نفت و گاز فراساحلی شامل بسیاری از دستاوردهای بزرگ ولی متاسفانه، گاهی اوقات کوتاهی های غم انگیزی است. اگر چه فاجعه های فراساحلی به ندرت اتفاق می افتد ولی این حادثه ها باعث از بین رفتن انسان ها، صدمه به محیط زیست و اثرات مخرب روی جامعه گسترده تری می شود. بعد از هر حاثه، ما عهد می بندیم که از این حادثه ها برای جلوگیری از از اتفاقات این چنینی درآینده درس بگیریم. صنعت در بیان دلایل فنی موفق عمل کرده است ولی در رابطه با دلایل فرهنگی مثل فرهنگ ضعیف ایمنی کمتر موفق بوده است.
فرهنگ ایمنی شامل گروهی از ارزش ها و هنجارهایی است که با ریسک کردن در ارتباط هستند که اینها به عنوان رفتارهای قابل قبول و دارای پیامدهای مختلف پذیرفته شده اند. اگر چه تعریف زیادی برای فرهنگ ایمنی وجود دارد ولی تعریفی که از طرف کمیته مشورتی ایمنی در تاسیسات هسته ای (ACSNI) پیشنهاد شده است مفهومی تر بوده و بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد...

صنعت بیمه در صنعت کشور و به ویژه منابع نفت، گاز و برق هنوز جایگاه قابل ملاحظه ای را نیافته است با این حال به روز بودن این صنعت و نقش ارزنده آن در کیفیت و امنیت پروژه ها و خدمات از دیدگاه مدیران کشور دورنمانده است. طی یک سال اخیر با تشدید تحریم آمریکا و اروپا برعلیه ایران و به ویژه عدم بیمه کشتی های نفتی امکان حضور بیمه های داخلی در این حوزه فراهم وشرکت های بیمه از جمله بیمه دی با جسارت لازم پای بدین عرصه گذاشته است. البته این تنها عرصه موجود و مورد نیاز نبوده و صنعت بیمه کشور سعی دارد دامنه خدمات خود را برای پروژه های عظیم و ارزشمند صنعت نفت افزایش دهد و کارفرمایان و پیمانکاران را از این لحاظ به نحو احسن پشتیبانی نماید.

در ربع دوم سال 2012 شاخص های کلیدی اقتصاد جهانی روبه زوال رفته است. مجله الکترونیکی بینش اقتصادی حاصل تحقیقات مشترک (ICAEW) یک سازمان حرفه ای است توسط حسابداران خبره بین المللی اداره می گردد و(CEBR) که موسسه تحقیقاتی اقتصادی و تجاری است و به شرکت های چند ملیتی، نهادهای مالی و سازمان های تجاری در خصوص مسائل راهبردی مشاوره می دهد. مجله بینش اقتصادی چشم انداز اقتصادی در سطح منطقه خاور میانه را برای فعالین تجاری و اقتصادی جهانی ترسیم می نماید. این مجله به خاورمیانه به عنوان یک کل و همچنین به کشورهای آن نیز به صورت مطالعه موردی می پردازد.

انتخاب بحث برانگیز و بهت آور قطر به عنوان میزبان جام جهانی فوتبال 2012 با شعار «در انتظار هیجان باشید» که با پشت سر گذاشتن رقبایی قدرتمند نظیر ایالات متحده و انگلستان به دست آمد، همراه با میزبانی باشکوه آنان در بازی های آسیایی 2006 دوحه و مرحله نهایی رقابت های تنیس زنان؛ نام قطر به عنوان جزیره ای کوچک که آرزوهایی بزرگ در سر دارد؛ بر سر زبان ها انداخته است.
اگرچه در راهنمای سفر انتشارات LONELY PLANETاز قطر به عنوان «کسل کننده ترین نقطه کره زمین» یاد شده است، اما قطری ها با رونق گرفتن بازار انرژی در سال های اخیر، دوحه را به ابرشهری پیشرفته تبدیل نموده اند که در نگاه اول یادآور آسمان خراش های منهتن نیویورک است. ساخت ده ها موزه، موسسه پژوهشی و شعب دانشگاه های معتبر دنیا در کنار انتخاب «بنیاد قطر» به عنوان حامی مالی تیم فوتبال محبوب بارسلونا، از دستاوردهای دولت قطر به شمار می رود.

محاسبه قیمت خوراک پتروشیمی ها بر اساس قیمت ارز آزاد به جای قیمت ارز مرجع دولتی در سطح شرکت ملی پتروشیمی و وزارت نفت نهایی شده و عملا برای اجرا تنها در انتظار دستور و بخش نامه وزیر نفت است. بر این اساس تاکنون پتروشیمی های گازی و خوراک مایع، خوراک خود را بر اساس محاسباتی بر پایه دلار و قیمت دولتی ارز آن دریافت می کرده اند. در عین حال اغلب این پتروشیمی ها ارز دریافتی ناشی از صادرات محصولات خود را با قیمت آزاد در بازار به فروش رسانده و مابه التفاوت این قیمت را به جیب گذاشته اند در واقع بر خلاف دستور مستقیم وزیر نفت بود.

اجرای پروژه های نفتی توسط بانک ها و شرکت های تابعه آنها به همراه تجربه شکست خورده در مورد سه بانک کشور، دو عبرت و درس بزرگ را در دل خود نهان دارد. صنعت نفت در سال های اخیر به شکل مداوم با کمبود منابع مالی مواجه بوده است و به همین دلیل تلاش شده است روش های تامین مالی متفاوتی جایگزین منابع رو به نقصان داخلی وزارت نفت و سرمایه گذاری خارجی شود. تشکیل صندوق های انرژی بانک ها یکی از این روش ها بود. بر این اساس قرار بود چند بانک عامل از جمله بانک ملت، بانک صادرات و بانک صنعت و معدن با مشارکت بانک مرکزی بخشی از منابع خود را در صندوق های سرمایه گذاری کنند تا این صندوق ها برای تامین مالی پروژه های صنعت نفت مورد استفاده قرار بگیرد...

نیروهای متخصص در حال حاضر از مهم ترین سرمایه های هر سازمان یا شرکتی محسوب می شوند به طوری که پیش از این اگر برای افراد متخصص و مجرب سازمان، عبارت «نیروی انسانی» و یا «منابع انسانی» استفاده می شد، اما اکنون این عبارت به «سرمایه انسانی» تغییر یافته است. این قاعده کلی برای شرکت های نفتی نیز کاملا صادق است. امروزه دارایی اصلی و برگ برنده هر شرکت نفتی سرمایه انسانی آن است و تمامی شرکت های نفتی در جذب و نگهداری سرمایه های متخصص است و در این ارتباط، رقابت پیچیده ای در حال شکل گرفتن است که سوی دیگر آن تهدید برای کشورهای در حال توسعه می باشد چرا که به راحتی نیروهای متخصص خود را از دست می دهند.

در رقابت های انتخاباتی کسب ریاست جمهوری ایالات متحده، همواره حوزه انرژی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. گیل تویربرگ؛ کارشناس ارشد اقتصاد انرژی در این مقاله با اشاره به اهمیت قیمت نفت در زندگی مردم آمریکا و ارائه چشم انداز کوتاه مدت و میان مدت آینده بازار تجارت نفت خام، معتقد است تغییر در رئیس جمهور بعدی آمریکا، تاثیری بر قیمت نفت نخواهد داشت، چرا که بیش از هر عاملی، سیاست های ایالات متحده در مورد خاورمیانه می تواند بر قیمت های بازار تاثیر گذارد.

هلدینگ خلیج فارس که حدود دو سال است برای ورود به تالار شیشه ای بورس با درهای بسته روبه رو می شود، قرار است در نیمه دوم سال جاری با واگذاری به بخش خصوصی مدیریت یکپارچه در بخش خصوصی را تجربه کند. بنابر مصوبه هیئت واگذاری در سال 88 مبنی بر تشکیل هلدینگ خلیج فارس برای حفظ زنجیره تولید به شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران ابلاغ شد، قرار شد تعدادی از شرکت های پتروشیمی با عنوان هلدینگ خلیج فارس به کار خود ادامه دهند.

نشست دوجانبه روسیه و اروپا در حوزه انرژی در ماه گذشته در بروکسل در شرایطی آغاز شد که روابط مسکو - بروکسل در شرایط چندان مناسبی قرار ندارد. روابط روسیه و اتحادیه اروپا در حوزه انرژی در سال های گذشته با فراز و نشیب هایی همراه بوده است. پیش از این در سال 2010، روسیه پیشنهاد تشکیل یک کنسرسیوم برای کنترل مسیرهای کلیدی نفت در دریای سیاه و دریای مدیترانه را مطرح کرده بود تا از این طریق تعامل میان واردکنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز افزایش پیدا کند. دولت های ترکیه، ایتالیا و روسیه نیز در اکتبر سال 2009 موافقت نامه همکاری برای ساخت خط لوله نفت سامسون - جیحان را امضا کردند. اما اتحادیه اروپا از سیاست های روسیه برای ساخت خط لوله حمایت نکرده و با پیشنهادهای مطرح شده از سوی روسیه در حوزه انرژی مخالفت می کند.

معاون نخست وزیر عراق در امور انرژی اعلام کرد، «عراق تا سال 2030 حدود 500 میلیارد دلار در بخش انرژی و صنایع مرتبط به کمک بخش خصوصی سرمایه گذاری می کند». حسین شهرستانی در این خصوص گفت، روند توسعه مذکور سبب ایجاد 250 هزار فرصت شغلی برای کشور جنگ زده عراق شده که تلاش می کند اقتصاد خود را بعد از سال های تحریم اقتصادی و جنگ بازسازی نماید. وی اضافه کرد، «از 500 میلیارد دلار سرمایه گذاری برنامه ریزی شده، انتظار می رود که 80 میلیارد دلار آن از بخش خصوصی تامین شود». علاوه بر این، وی در کنفرانس انرژی با فعالان اقتصادی بریتانیایی گفت که «انتظار می رود که این سرمایه گذاری ها حدود شش تریلیارد دلار برای عراق درآمد زایی داشته که عمدتا از صادرات نفت حاصل می شود». عراق تقریبا به جذب سرمایه گذاری در همه بخش های کشور نیاز دارد.

ماه گذشته خبر افزایش تولید (و صادرات) نفت عراق به بیش از سه میلیون بشکه به نقل از آژانس بین المللی انرژی منتشر شد. این مسئله در کنار کاهش تولید نفت ایران به کمتر از این میزان، به معنای دستیابی عراق به رتبه دوم تولید نفت در اوپک است. هم زمان با این مسئله وزیر انرژی عراق نیز اعلام کرد عراق با تولید 2/3 میلیون بشکه نفت در روز، بالاتر از ایران، کویت و امارات متحده عربی در جایگاه دوم اوپک ایستاده است. پیش تر نیز گزارش ماهانه بازار نفت اوپک در ماه آگوست، به نقل از منابع ثانویه، تولید نفت ایران را دو میلیون و 817 هزار بشکه و کمتر از کشورهای عربستان، عراق و کویت اعلام کرده بود. توجه به این آمارها در کنار بررسی روند رو به رشد تولید نفت عراق در سال های اخیر (که موجب شد صادرات این کشور در اواخر سال 89 از ایران پیشی گرفته و به 1/2 میلیون بشکه در روز برسد) این نتیجه را در پی دارد که ایران در اوپک پس از صادرات، اکنون جایگاه تولیدکننده را نیز به عراق واگذار کرده و احتمالا پس از عراق، کویت نیز در تولید و صادرات از ایران جلو خواهد افتاد.

قراردادهای نفتی در زمره حیاتی ترین قراردادها در سطح داخلی و بین المللی برای کشورهای نفت خیز، همانند ایران است. امروز قطعا مقاطعه کاران ایرانی وجود دارند که علاقه مند به سرمایه گذاری در سایر کشورهای جهان هستند. تا بتوانند ضمن گسترش فعالیت تجاری خود در دیگر کشورها نیز شجاعت و مدیریت ایرانی را به منصه حضور برسانند. حضور در خاک دیگر کشورها مستلزم رعایت و آگاهی از قوانین کشور محل سرمایه گذاری است تا با اطلاع کامل مبادرت به سرمایه گذاری که معمولا با تاسیس شعبه ای از کارخانه و... است، نمایند. در حال حاضر کلیه روش هایی که در سال های اخیر در جهت آزاد سازی اقتصادی و جلب سرمایه های خارجی در دسترسی به تکنولوژی پیشرفته مورد توجه کشورهای در حال توسعه قرار گرفته، تنظیم قراردادهای ساخت، بهره برداری و واگذاری است در این مقاله واژه های معادل و اختصار در پیمان های نفت و گاز را استخراج می کنیم.