دو ماهنامه خلق
پیاپی 15 (بهمن و اسفند 1388)

عرفان قرآنی، عرفان بریده از متن زندگی و جامعه ستیز نیست که تنها به درونگرایی و خلوتگزینی تکیه کرده و با واقعیتهای زندگی - اعم از زندگی فردی و اجتماعی- فاصله داشته یا در تضاد باشد. عرفان ناب وحیانی، عرفانی است که رهآورد حقیقیاش، حیات طیبه است. در حیات طیب و طاهر، همه فعالیتها و تعاملهای سازنده وجود دارد. زندگی سالم و سازنده، حاوی رابطه های انسان با خدا، خود و همنوعان است. رابطه های علمی، تربیتی، اقتصادی و... که عرفان حقیقی و قرآنی بر همه آنها سایه افکنده است و عبودیت و بندگی خدا در همه آنها ساری و جاری است؛ بنابراین سلوک قرآنی، زندگی ساز است، نه زندگی سوز. منطق عرفانی قرآن با همه تعاملات تعالیبخش در متن زندگی سازگار است و چه خوش است که «زندگی» بر پایه عرفان جامع و کامل استوار باشد، که دلنشین و ثمربخش و مسؤولانه است؛ چنان که نمونه های عینی آن در زندگی پیامبر اعظم9و عترت پاکش:متبلور شده است.
در مقالات گذشته، به عرفان عبودیت محور و ولایت گرایانه پرداختیم، تا نشان دهیم عرفانی که عبودی-ولایی باشد، در همه ساحتهای زندگی سالم و حیات طیبه حضور و ظهور دارد و زندگی ساز و زندگی پرداز است، نه زندگی سوز و زندگی گریز.

در شماره پیشین گذشت که تحقق صفات و ارزشهای والای اخلاقی در وجود انسان، در گرو باورها و اعتقادات صحیح و متعالی و نگاه درست به خود، جهان هستی، آفریدگار جهان، دنیا و آخرت و مرگ و زندگی است.
نمونهای از این باورها در خصوص توحید، دنیا و آخرت و مرگ و زندگی پیش از این به اختصار بیان شد و اینک جلوهای دیگر از این اقیانوس بیکران معرفت و ایمان.
یکی از اساسیترین بینشها و باورهای تاثیرگذار بر ویژگی های اخلاقی و رفتاری انسان، نوع نگاه او به خویشتن و مقدار ارزشگذاری وی برای خود است.

در شماره قبل بیان شد که تربیت به معنای: «برانگیختن و فراهم آوردن موجبات رشد و پرورش و شکوفایی تمام استعدادها و توانایی های انسان به منظور رسیدن به کمال و سعادت مطلوب» میباشد؛ و ساحتهای هشتگانه تربیت را برشمردیم و بیان کردیم که مقصود ما از تربیت معنوی، جامع تربیتهای سه گانه تربیت دینی، اخلاقی و عرفانی است؛ اینک به بیان روش های تربیت معنوی میپردازیم

در این نوشتار کوتاه، به ترسیم چهره عالم ربانی، محمد باقر همدانی میپردازیم که به دلیل تشابه اسمی با همنام و همشهری و همسنگر سلوکی خود، عارف شهیر، محمد بهاری، کمتر شناخته شده و تحت الشعاع شخصیت وی قرار گرفته است.
در سال 1277 ق،1 در شهر بهار همدان، که چون فصل بهار، در دامن خود، گلهای خوشبوی عرفانی پرورده و مشام جان جویندگان معرفت و معنویت را معطر ساخته است، کودکی در منزل عالم شهیر شهر، مرد عرصه تقوا و فضیلت؛ شیخ محمد جعفر بهاری، پا به عرصه وجود گذاشت. دوران کودکی و نوجوانی محمد باقر در خانوادهای متدین و سرشار از معنویت، سپری شد. در این دوران، خواندن و نوشتن و سپس ادبیات عرب آموخت.
محمد باقر برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه همدان رفت و بخشی از دروس سطح را نزد ملا اسماعیل همدانی و میرزا محمود طباطبایی فرا گرفت. برای گذراندن سطح عالی به حوزه علمیه بروجرد، عزیمت کرد و از محضر فقیه بلند آوازه بروجرد، حضرت آیت الله حاج میرزا محمد بروجردی (پدر حضرت آیت الله العظمی بروجردی) بهره هایی فراوان برد. اما حوزه بروجرد نیز عطش علمی و معنوی وی را فرو نمینشاند. از این رو، به سوی آستان بلند علوی و حوزه دیرین و پویای نجف، کوچید. این هجرت سرنوشتساز به سال 1297ق، و با همراهی همشهری و همسفر سلوکی و معنویاش، شیخ محمد بهاری صورت گرفت. این دو مسافر مهاجر جویای معرفت و بصیرت، در جوار بارگاه ملکوتی باب علم نبی، امیرمؤمنان و سید عارفان، علی7آرام گرفتند و به کسب کمالات علمی و معنوی پرداختند. آنان در سایهسار نخل بلند ولایت از فیضهای ربانی برخوردار گشتند و از محضر استادان بزرگ حوزه نجف در علم و اخلاق و عرفان استفاده ها کردند، تا سرانجام: خود طوبای تناور توحید گردیدند.

ابوشکور بلخی از سخنوران پرآوازه سده چهارم هجری است که در روزگار امیر سامانی – نوح بن نصر بن احمد- میزیسته و در طول دوازده سال حکمرانی او –از 331 تا 343 ه.ق- در دربار سامانی حضور داشته است.1 ابوشکور بلخی در انواع قالبهای شعری تجربه های موفقی داشته که متاسفانه فقط 429 بیت از آن همه آثار وزین و دلنشین او بر جای مانده و مابقی به تاراج روزگار رفته است.2 ابوشکور بلخی در قالب «مثنوی» آثار فاخری در اوزان مختلف عروضی داشته که مهمترین آنها (آفرین نامه) اوست که در بحر متقارب3 سروده شده است. از این منظومه پندی، اخلاقی و تربیتی، تنها 300 بیت آن به دست ما رسیده است.4 در اهمیت این منظومه پندی و اخلاقی همین بس که صاحبان کتب لغت، بلاغت و ادب به این اثر گرانسنگ استشهاد کرده5 و آثار او را به عنوان میزان در ارزیابی آثار متقدمین و صحت و سقم آنها به کار گرفتهاند.
«آفرین نامه» در شمار اولین منظومه های فارسی است که ابوشکور بلخی از سال 333 ه. ق به سرودن آن پرداخته6 و به خاطر محتوای پندآموزی که دارد با اقبال اهل قلم و اندیشه همراه بوده است.

این روزها زیاد میبینیم و میشنویم که عدهای از دوستداران اهلبیت:بار سفر زیارت میبندند و به ویژه گروه بسیاری به پابوسی امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا8رهسپار میشوند.
دغدغهای که بسیاری از زائران در ذهن دارند و در پی پاسخ کاملی برای آنند، این است که «چه کنیم از زیارت خود بهترین بهره را ببریم؟» و گاه از علمای دین و بزرگان میپرسند: «چه نصیحت و دستورالعملی برای ایام اقامت در جوار حضرت امام هشتم7دارید؟»با توجه به اینکه ایام پایانی ماه صفر، ایام زیارتی چندین تن از اهلبیت:است و با عنایت به تاکید ویژه عالمان اخلاقی به زیارت اهلبیت:و استمداد از ارواح قدسی آن بزرگواران در راستای سیر معنوی، در این مقاله، در حد توان به پاسخ این پرسش میپردازیم.
درباره معنای زیارت، سخن بسیار گفته شده است؛ از جمله مرحوم طریحی در این باره میگوید:الزیاره فی العرف: قصد المزور اکراما له و تعظیما له و استیناسا به؛1 زیارت در عرف [در غیر معنای لغوی]، عبارت است از آهنگ مزور2 کردن برای گرامی داشت و بزرگداشت