مجله مطالعات اجتماعی ایران
پیاپی 2 (تابستان 1385)

مجموعه های فازی مقوله هایی با حد و مرزهای نامعین و همپوشان هستند. در مجموعه های کلاسیک، هر شیئی یا عضو مجموعه است یا نیست، ولی اشیا می توانند در آن واحد تا حدی عضو بیش از یک مجموعه ی فازی باشند. بسیاری از مفاهیم علوم اجتماعی همین ویژگی را دارند. نظریه مجموعه های فازی روش هایی را برای بررسی سیستماتیک چنین مفاهیمی ارائه می کند. در این مقاله، مزیت های تکنیک فازی بر روش های مرسوم تحلیل آماری در پژوهش های اجتماعی با تحقیق در مورد یکی از کلیدی ترین و پرمناقشه ترین متغیرهای اجتماعی، یعنی مفهوم منزلت شغلی، بررسی شده است. در این مقاله، یک رتبه بندی فازی از منزلت مشاغل در شهر رشت ارائه می شود که هم صرفآ مبتنی بر نتایج به دست آمده از قضاوت ذهنی پاسخگویان و مطابق با نظر آنان بوده و هم در همان حال با توزیع فازی امکان بین صفر و یک، رتبه بندی جزئی درون هر مقوله اصلی را نیز به دست می دهد. نتیجه نهایی ماتریسی 5 ×92 است که در آن 92 تعداد مشاغل و 5 تعداد مقولات اصلی رتبه بندی منزلتی هستند. در این دسته بندی ماتریسی، هر شغل در عوض اشغال تنها یک جایگاه در طیف «عالی تا خیلی پایین» تا حدی به همه این جایگاه ها تعلق دارد. به این ترتیب، این اشکال اساسی در متدهای تحلیل خوشه ای، که در آن ها تغییر در متد و تعداد مشاغل منجر به دسته بندی های متفاوتی می شود، تا حد زیادی برطرف گردیده و درواقع بازنمایی بهتری از واقعیت ممکن می شود.

این مقاله، با الهام از سنخ شناسی سیاسی آلموند و وربا در مورد «فرهنگ سیاسی»، فرهنگ سیاسی مردم مازندران را مورد بررسی قرار می دهد. برای این منظور، از روش پیمایش و انتخاب نمونه های مورد نظر مطابق روش های علمی استفاده شده است که نتایج تحقیق قابل تعمیم به کل استان مازندران می باشد. مطابق یافته های تحقیق که از 331 نمونه استخراج شده است، بعد شناختی فرهنگ سیاسی مردم مازندران، در مقایسه با بعد عاطفی و داوری، قوت کمتری دارد. از منظری دیگر، یافته نشان می دهد که فرهنگ تبعی یا انقیادی در قیاس با فرهنگ سیاسی مشارکتی و محدود از وسعت بیشتری در مازندران برخوردار است. به علاوه، از میان فرهنگ سیاسی وفاق گرا و منازعه گرا، فرهنگ سیاسی مردم مازندران گرایش بیشتری به سمت فرهنگ وفاق گرا در حوزه سیاست عمومی و مبانی مشروعیت نظام سیاسی نشان می دهد.

در هر اجتماع علمی سازمان هایی وجود دارند که برای تقویت آن اجتماع علمی نقش های متعددی را ایفا می کنند. سازمان هایی که دست آوردهای علمی را منتشر می کنند، مراکز تحقیقاتی و انجمن های علمی از جمله این سازمان ها هستند. بررسی نقش هر یک از این ها در ساختار نظام و اجتماع علمی بخشی از حوزه کاری جامعه شناسی علم است. انجمن های علمی در این میان نقش مهمی دارند. در سال 1378 وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ابلاغ آئین نامه ای، تشکیل انجمن های علمی دانشجویی را اعلام کرد. در مدت بسیار کوتاهی، تعداد زیادی از این انجمن ها در دانشگاه ها ایجاد شد و دانشجویان زیادی به فعالیت در آن ها پرداختند. اهداف زیادی از تاسیس این انجمن ها مد نظر بوده است، لیکن در این مقاله از موضع جامعه شناسی علم به بازتعریف کارکردهای محتمل برای این انجمن های پرداخته می شود. در ضمن، به کمک مطالعه ای تجربی در سه دانشگاه تهران، مازندران و گیلان، میزان تحقق برخی کارکردهای متصور برای آن ها ارزیابی خواهد شد.

مقاله حاضر نتیجه پژوهشی است که در مورد پیامدهای اجتماعی و اقتصادی جابه جایی و ادغام روستاها در منطقه زلزله زده رودبار و منجیل انجام شده است. پس از وقوع زلزله مذکور، در خرداد ماه 1369 و در جریان بازسازی مناطق آسیب دیده از زلزله، حدود 170 روستا جابه جا شدند. از این تعداد 46 روستا افزون بر جابه جایی در معرض ادغام با روستا(های) دیگر قرار گرفتند. مطالعه حاضر با نگاهی به رویکردهای نظری موجود در مورد موضوع پژوهش تلاش کرده است تا در چهارچوب استراتژی معطوف به توسعه به بررسی دگرگونی ها و پیامدهای ادغام روستاها در منطقه ی زلزله زده رودبار و منجیل بپردازد. شیوه انجام دادن این مطالعه کیفی بوده و داده های پژوهش با بهره گیری از چند روش، شامل داده های اسنادی، پرسشنامه، مصاحبه عمیق و مشاهده میدانی، گردآوری شده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که جابه جایی و ادغام روستاها از نظر فیزیکی سبب افزایش توانایی روستاهای مذکور در برابر آسیب های طبیعی اجتماعی و برخورداری آنان از برخی امکانات زیربنایی شده است. اما، در کنار آن، جابه جایی و ادغام دگرگونی هایی را رقم زده که از نظر اجتماعی و اقتصادی، حداقل در کوتاه مدت، آسیب پذیری هایی را برای ساکنان این روستاها به وجود آورده است.

سنجش نگرش زنان شهرستان گنبد کاووس به مشارکت سیاسی و سطح این مشارکت و عوامل مؤثر در آن موضوع مقاله حاضر می باشد. جامعه آماری این مطالعه شامل زنان شهرستان مذکور در گروه سنی 59 15 ساله بوده و نمونه ای به حجم 251 نفر به تفکیک مناطق شهری و روستایی انتخاب گردید و با روش پیمایش حضوری داده ها جمع آوری شد. یافته ها نشان می دهند که اکثریت زنان مورد مطالعه نگرش مثبت به مشارکت سیاسی دارند به ویژه این نگرش جهت احراز مناصب یا نخبگی سیاسی کاملا مشهود می باشد. در این رابطه میزان تحصیلات نقش اساسی دارد و محل سکونت و سن و شغل مادر و قومیت در مراتب بعدی قرار دارند. ضرایب تحلیل مسیر نشان می دهد که سواد با تاثیرپذیری از سن و محل سکونت مناسب ترین تبیین کننده متغیر نگرش مشارکت سیاسی زنان است.

این بررسی کوششی در جهت ارزیابی رابطه توزیع جغرافیایی مسکن گروه های کم درآمد و فراوانی اعتیاد در مناطق مختلف شهر بابل است. در این پژوهش، 73 حوزه آماری شهر بابل براساس دو شاخص درصد اعتیاد و درصد خانوارهای چهارنفره و بیشتر ساکن در یک اتاق مورد بررسی قرار گرفته و با نرم افزار GIS نقشه های آن ترسیم گردیده است. نویسنده در این مقاله با بررسی درصد خانوارهای چهارنفره و بیشتر ساکن در یک اتاق و تراکم معتادان نشان می دهد که در مناطق جنوب و حاشیه شهر درصد بیشتری از مساکن نامناسب و اعتیاد وجود دارد. همچنین با استفاده از آنالیز رگرسیون و فرضیه HO رابطه مثبت معنادار میان دو متغیر افزایش مسکن نامناسب و فراوانی اعتیاد تایید می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد در مناطقی که درصد خانوارهای چهارنفره و بیشتر ساکن در یک اتاق افزایش می یابد، درصد اعتیاد آن منطقه نیز رو به فزونی می گذارد. به عبارت دیگر، با تراکم جغرافیایی فقر مسکن، میزان اعتیاد، در جنوب و حاشیه شهر بابل افزایش می یابد.

یکی از نشانه های رشد هر جامعه وجود انجمن ها و نهادهای غیردولتی در آن جامعه می باشد. امروزه انجمن های علمی نوعی سرمایه اجتماعی محسوب می شوند و دارای کارکردهای آشکار و پنهان متعددی برای نظام آموزشی می باشند. مقاله حاضر حاصل بخشی از پژوهشی است که به شناسایی راهکارهای عملی تقویت انجمن های علمی آموزشی معلمان استان گیلان می پردازد. روش مطالعه در این تحقیق روش پیمایشی است، جامعه آماری شامل کلیه دبیران مقطع متوسطه در رشته هایی است که دارای انجمن علمی مانند ریاضی، فیزیک، شیمی، زبان ادبیات، علوم اجتماعی و روان شناسی بوده اند. حجم نمونه باتوجه به جدول مورگان در حدود 354 نفر بوده که 99 نفر آنان را عضو و 255 نفر را غیرعضو تشکیل می دهند. شیوه نمونه گیری ترکیبی از روش های نمونه گیری تصادفی ساده، نمونه گیری تصادفی طبقه ای و نمونه گیری تصادفی سیستماتیک می باشد ابزار تحقیق پرسشنامه بوده که پس از تست مقدماتی و سنجش اعتبار و پایایی بر روی جامعه آماری توزیع گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد بین سن و مدرک تحصیلی با میزان آشنایی و مشارکت در انجمن های علمی آموزشی رابطه ی معنی دار وجود دارد، ولی بین سن و مدرک تحصیلی با نوع نگرش معلمان در خصوص انجمن های علمی آموزشی رابطه معنی دار وجود ندارد. همچنین بین جنس، محل سکونت، سنوات خدمت با میزان آشنایی نوع نگرش و میزان مشارکت در خصوص انجمن های علمی آموزشی رابطه معنی دار وجود ندارد. و سرانجام بین میزان آشنایی با نوع نگرش و میزان مشارکت در انجمن های علمی آموزشی معلمان رابطه معنی دار وجود دارد: و نیز بین نوع نگرش با میزان مشارکت در خصوص انجمن های علمی آموزشی معلمان رابطه معنی دار مشاهده گردیده است.

این مقاله پس از بیان اهمیت و لزوم مطالعه، ثبت و ضبط بازی ها و نمایش های بومی و سنتی، به ورزا جنگ (varzaa Jang) در استان گیلان می پردازد. به نظر می رسد به تناسب پیشرفت های تکنولوژی بازی ها و نمایش های سنتی نقش کمتری در زندگی روزمره ایفا می کنند. در این مقاله پیشینه تاریخی جنگ انداختن گاوهای نر، انواع ورزاهای معروف، ارتباط ورزا جنگ با نهادهای اجتماعی و نیز ورزا جنگ در آیینه باورداشت ها، فرهنگ عامیانه و سنن شفاهی مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از روش های مردم شناسی (مشاهده همراه با مشارکت، مصاحبه، مطالعه اسنادی و...) سود جسته است.