فهرست مطالب
فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی
سال سوم شماره 4 (پیاپی 9، پاییز 1386)
- تاریخ انتشار: 1386/08/11
- تعداد عناوین: 12
- سرمقاله
-
صفحه 17یکی از موضوعاتی که به شدت توسط پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) مورد نهی قرارگرفته، احتکار است.احتکار به دلیل آثار سوئی که در اقتصاد جامعه برجای می گذارد، عامل مؤثری در جهت بهم زدن تعادل اقتصادی و زمینه ساز تحقق اقتصاد طاغوتی می گردد. نوشتار حاضر به بررسی دیدگاه فقهاء و صاحب نظران اسلامی در مورد احتکار از منظر فقهی براساس ادله و براهین است، از این رو نظر علماء و فقهاء شیعه و سنی و به نقد دیدگاه آنان می پردازدکلیدواژگان: احتکار، محتکر، حرمت، کراهت، حکره، اجحاف، غلات
- حوزه فقه سیاسی
-
صفحه 36
با بررسی کتب فقهی در می یابیم که فقهای معظم در ابواب جهاد و در بحث امان و پناهندگی تمام توجه خود را به آیه 6 سوره مبارکه توبه «وان احد من المشرکین استجارک فاجره حتی یسمع کلام الله ثم بلغه مامنه» معطوف کرده و تنها به این آیه برای تجویز اصل پناهندگی استناد کرده اند و با توجه به تفاسیری که از این آیه وجود دارد آن را مختص کافر حربی دانسته اند.در حالی که از آیات و روایات و قواعد فقهی دیگری که به عنوان مبانی در این زمینه وجود دارد، می توان سایر مباحث جدید مطروحه در پناهندگی را که شاید قبلا موضوعیت نداشته وبه همین دلیل فقها متعرض آن نشده اند را مطرح نمود. و نیز پناهندگی دراسلام بر یک سری ضوابط کلی مبتنی است که این ضوابط از آیات و روایات و قواعد فقهی اخذ شده است که به دوازده مورد از مهمترین آنها اشاره می شود.
کلیدواژگان: پناهندگی، امان، کافرحربی، اهل ذمه -
صفحه 56سراسر تاریخ بشر مشحون از تناقضات رفتاری در خصوص تساوی و یا تبعیض بشر بوده است حقوق بشر در یک تقسیم بندی به حقوق طبیعی و ذاتی و حقوق اکتسابی تقسیم می گردد. درقرآن کریم در خصوص خلقت بشر گاهی سخن از تراب است، گاهی سخن از «حما مسنون » وگاهی از «صلصال » وگاهی «طین » ومانند آن. رسول مکرم اسلام (ص) فرموده اند: انسانها مانند دندانه های شانه با یکدیگر برابرند و تنها چیزی که می تواند آنها را بر یکدیگر برتری دهد خوبی های آنهاست. در امر ازدواج به مساوات بین فرزندان آدم اشاره کرده است و در این خصوص ابی حذیفه را به هند بنت ولید که از بزرگان بوده است پیوند داده بود ابن حجر عسقلانی نقل می کند که تمامی انسانها در خصوصیات بشری مساوی بوده و تساوی میان انسانها از این آیه مشهود و مشخص است. و نیز حضرت علی(ع) به عامل خود بر یکی از ممالک ایران اسلامی نامه ای نوشت و عنوان فرمود: که تمامی افراد جامعه از بهره برداری از بیت المال مساوی می باشند و همه را بطور مساوی از بیت المال بهرمند ساز.
کلیدواژگان: سیره نبوی، حقوق بشر، تساوی، تشابه، اسلام - حوزه اصول فقه
-
صفحه 69استقراء عبارت از جستجو در میان جزئیات برای دستیابی به یک حکم کلی است. آیا از روش استقراء می توان به کشف احکام پرداخت؟استقراء کلام فقها خود دارای اثراتی است که اجماع این اثر را ندارد به عنوان مثال فقیه باملاحظه تعداد زیادی از احکام مربوط به عذر چنین می یابد دراحکامی که شخص مکلف در آن معذور بوده و عذر او پذیرفته شده است دارای منشاءجهل می باشد و لذا به این نکته دست می یابد که جهل صفت مشترک بین تمام موارد عذر است. میرزای قمی از استقراء به عنوان یکی از ضرورت های تتبع نام می برد و احتمال اشتباه و خلط احکام را برای یک فقیه؛ استقراء نکردن و تمام وسع خود را به کار نبردن می داند اگر استقرایی که در فقه می خواهد برای کشف احکام مورد استفاده قرار بگیرد از نوع استقراء ظنی باشد به کارگیری آن در فقه جایز نیست.
کلیدواژگان: استقراء، کشف حکم، فقه، ظن، حجیت -
صفحه 83یکی از نظریاتی که از دیرباز به متصوفه نسبت داده شده است نظریه وحدت وجود می باشد. عده ای مانند قیصری و صدرالدین نظر به اشکالات و لوازمی که مترتب بر وحدت وجود است قائل به وحدت وجود و کثرت موجود شده اند حضرت علی(ع)در وصف خداوند تبارک و تعالی فرمودند: «داخل فی الاشیا لابالممازجه و خارج عنها لابالمباینه» که خداوند تبارک و تعالی داخل تمام اشیا است اما ممزوج و مخلوط با آنها نیست و خارج از اشیا است اما این به معنی تباین نمی باشد. ملاصالح مازندرانی این سخن حضرت علی(ع) را اصل وحدت وجود معرفی نموده و ریشه وحدت وجودی که صوفیه بدان توجه دارند آن چه که از تتبع درمتون اصولی برمی آید این است که اصولیین از مفهوم و نظریه وحدت وجود در مبحث اجتماع امر و نهی استفاده نموده اند در تبیین نظریه اجتماع امر و نهی عنوان شده است که فقها و اصولیین در جواز اجتماع امر و نهی در موضع واحد دارای اختلاف نظر می باشند که آیا چنین امکانی وجود دارد که امر و نهی به یک مورد واحد تعلق یابد؟
کلیدواژگان: وحدت وجود، فلسفه، اصول فقه، اجتماع امر و نهی - حوزه فقه معاملات
-
صفحه 95ربا ازجمله مسائلی است که ادله اربعه (قرآن، سنت، اجماع فقها وعقل) بر حرمت آن دلالت دارد و در اصل حرمت آن بین فقهای شیعه و اهل سنت اختلافی نیست ولی از آنجا که آیات قرآن به تفصیل مصادیق و جزئیات آن را مطرح نکرده است شایسته است، درباره یکی از مصادیق ربا یعنی ربای معاملی(یاربای بیعی) یک مطالعه مقایسه ای بین مذاهب اسلامی صورت بگیرد تاهم از جهت نظری کمکی بر گسترش دانش فقهی وحقوقی باشدوهم از جهت عملی راه کاری برای پاکسازی و شفاف سازی کارکردهای اقتصادی ومعامله ای افرادجامعه ونهادهاومؤسسات اقتصادی باشد.
در نوشتار حاضر ابتدا یک بحث لغوی و اصطلاحی از ربا صورت گرفته است، و سپس دیدگاه های فقهای شیعه و اهل سنت درباره ربای معاملی و شرایط تحقق آن، همراه با ادله و مستندات قرآنی و روایی مطرح شده و در پایان سعی شده در ضمن طرح مسائل، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری صورت گیرد.
کلیدواژگان: ربای معاملی، اتحاد جنسین، مکیل و موزون بودن، معدود بودن -
صفحه 111از جمله موضوعات مورد بحث در کتابهای فقهی شیعه و اهل سنت، موضوع شرکت است. در مورد اصل عقد بودن شرکت ظاهرا بین فقهای شیعه و اهل سنت مخالفی وجود ندارد، ولی برای آن تقسیمات و انواعی ذکر نموده و برای هر قسم ویژگی ها و شرائطی بیان کردند، که هم در ذکر انواع، و هم در ویژگی ها و شرائط، اختلاف فراوانی مشاهده می گردد. با توجه به نقش و جایگاه شرکت عقدی در بین انواع ذکر شده از شرکت و گره گشایی آن در زندگی روزمره انسان، تحقیق درباره علت وجود این همه اختلاف با رجوع به مبانی و مستندات مطرح شده از شرکت ضروری می نماید، برای نیل به این مهم در مقاله پس از مقدمه، ابتدا به مبانی و مستندات مطرح شده از فقهای شیعه و اهل سنت در مورد اصل جواز شرکت مثل آیات، روایات، اجماع و عقل، اشاره نموده و از میزان دلالت هر یک بر شرکت عقدی و شرائط و ویژگی های آن جویا شده و جمع بندی و تحلیل صورت گرفت.
کلیدواژگان: شرکت، شرکت مطلق (غیر عقدی)، شرکت عقدی، آیات - حوزه فقه قضاء
-
صفحه 149در مقاله حاضر، مساله قضای شورایی را در فقه امامیه و حقوق ایران مورد بررسی قرار داده ایم. منظور از«قضای شورایی» و به تعبیر حقوقدانان،«تعدد قاضی»، آن است که: جمعی از قضات،«موضوع» واحدی را بررسی کنند و بعد از مشورت با یکدیگر، همگی«حکم» واحدی را انشا نمایند.
سؤال اصلی مقاله، این است: آیا قضا، می تواند به صورت شورایی باشد؟ به بیان دیگر: آیا قضای شورایی در موضوع واحد (مانند قتل، زنا و غیره) از نظر فقه شیعه و حقوق ایران، ممکن و جایز است؟ به منظور پاسخ به سؤال، مقاله را به دو قسمت به شرح زیر تنظیم نموده ایم: الف) قضای شورایی در فقه امامیه ب) تعدد قاضی در حقوق ایران،اگرچه مساله قضای شورایی بطور صریح در کتب فقهی نیامده و فقهایی هم که به این مساله پرداخته اند با اما و اگر درباره آن اظهار نظر نموده اند، ولی با در نظر گرفتن ادله، و لزوم رعایت حقوق طرفین دعوا بویژه حقوق متهم در امور کیفری، پس از بررسی محاسن و معایب قضای شورایی، قول به جواز را برگزیده ایم.در پایان مقاله نیز پیشنهادهایی را ارائه نموده و استفاده از روش تعدد قاضی را در رسیدگی به کلیه دعاوی بویژه جرایمی که مجازات قانونی آنها اعدام است و در حال حاضر(تابستان1386) با رای یک قاضی در دادگاه انقلاب، صادر و پس از تایید اجرا می گردد، ضروری دانسته ایم.
کلیدواژگان: قضاوت، قضای شورایی، تعدد قاضی، فقه امامیه، حقوق ایران -
صفحه 181در این تحقیق که با روش کتابخانه ای به انجام رسید، حکم قضاوت بر اساس شهادت یک شاهد و سوگند مدعی مورد بحث و بررسی قرار گرفت، درابتدا ضمن بیان موضوع و تعریف حق الله و حق الناس و بیان انواع حق الناس، به تبیین و تحدید موضوع پرداخته شد. و درادامه این نوشتار به نقل اقوال و فتاوای فقهاء متقدم و متاخر در زمینه جواز و یا عدم جواز قضاوت بر اساس شهادت یک شاهد و سوگند مدعی پرداخته و ضمن نقل اقوال، مستندات هر یک از آنها بطور اجمال مورد نقد و بررسی قرار گرفت و گفته شد به اینکه در مجموع چهار قول در مسئله وجود دارد. در قسمت پایانی، به بیان نظریه مختار (قول چهارم) پرداخته و با استناد به اجماع و چهار دسته از روایات متواتر و متوافر به اثبات این قول پرداختیم و در پایان فروعات موضوع نیز مورد اشاره قرار گرفت.
کلیدواژگان: شاهد، سوگند، حق الله، حق الناس، مدعی، منکر، فقه اسلامی - حوزه فقه نکاح
-
صفحه 209کفوء در لغت به معنای نظیر است والکفاء مصدر است به معنای تساوی زوجین و مانند بودن آن دو مالک، کفائت را در دین می داند. احمد دارای دو قول است، دین و نسب و در قولی دیگر آزاد بودن، حرفه، صنعت و مال. فقهای حنفی مذهب عقیده دارند، که «کفائت» تنها در دین و نسب است. به نظر شا فعی ها، «کفائت» در دین، نسب، آزادی، صنعت، مبرا بودن از نقصهای تنفرآور، می باشد.
کفائت در نسب یکی از آراء فقهای اهل سنت است که می توان مورد نقد قرار داد، زیرا اسلام دینی عدالت گستر است در اسلام هیچ کس برتر از دیگری نیست مگر با داشتن تقوا و عمل نیک. برترین در نژاد برخاسته از مظاهر امتیازات غیر الهی ناشی از خلق و خوی جاهلیت و رسم آن زمان است که اسلام آنها را مورد تایید قرار نداده است.
کلیدواژگان: کفو، کفائت، تساوی زوجین، نسب، دین - حوزه فقه جزاء
-
صفحه 215زنا،تنها بواسطه تعدد و تکرر اقرار (چهاردفعه) اثبات می شوند و اقرار به کمتر از آن موجب ثبوت حد نیست. این نظریه ای است که مشهور فقهای امامیه بدان قائلند. در این میان، ابن ابی عقیل عمانی در برابر جریان مشهور قرار گرفته و معتقد است این گونه جرائم بوسیله یک اقرار نیز قابل اثبات است.
نگارنده با بازخوانی این مسئله و با تحلیل و ارزیابی مدارک و مستندات هر دو قول، نظریه سومی را اختیار نموده است. اجمالا نگارنده معتقد است یک اقرار واجد تمام شرایط نفوذ، برای اثبات جرم فوق کافی است.لکن تنها در زنای موجب رجم بواسطه وجود روایات در این زمینه اثبات آن محتاج چهار اقرار مستقل است. اصل و صدر این نظریه علاوه بر دارا بودن دلیل خاص با عمومات و اطلاقات ادله نظیر عموم «اقرار العقلاء علی انفسهم جایز» سازگار است و فقره پایانی آن با «اصل احتیاط در دماء» همخوانی بیشتری دارد. ظاهرا نگارنده در ارائه این قول متفرد است و مقاله حاضر نمایانگر تکاپوی وی در اعتبار دهی به مدعای خویش است.
کلیدواژگان: زنا، ادله اثبات، اقرار، اشتراط تعدد، رای شاذ -
صفحه 241یکی از موضوعاتی که در همه دوران به ویژه عصر حاضر، مورد مناقشه میان فقی هان اسلامی بوده، موضوع ارتداد است. در فقه اسلامی شیعه و سنی، برای رد دین اسلام، مجازاتی تعیین شده و حتی در نوعی از ارتداد، مرتد، را مهدور الدم می شمارند. اسلام، دینی است که از سویی، اجبار در دین را نمی پذیرد و از سویی دیگر، برای مرتد، مجازات شدید تعیین می کند. و به نظر می رسد که در این جا شایبه تناقض، وجود دارد؛زیرا می بینیم با این که اسلام، انسان را به تفکردر آفاق و انفس و عدم پذیرش دین آبا و اجدادی دعوت می کند، ولی برای رد دین نیز مجازات سختی وضع کرده است. درحال حاضر باتوجه به گسترش یافتن ادیان توحیدی،ارتداد نه تنها بحث درون دینی است، بلکه به موضوع برون دینی نیز تبدیل شده است؛ از این رو، پرداختن به موضوع ارتداد، افزون بر این که پرداختن به موضوعی فقهی برای رسیدن به فتوایی استوار و مصاب با ماوقع عندالله است، موضوعی فکری در چالش ادیان گوناگون و نحله های غیر دینی نیز به شمار می آید. اگر موضوع ارتداد، از دیدگاه علمی مورد محاجه قرار گیرد، می تواند باعث انسجام درون دینی شود و چنانچه دست خوش برخورد غیر علمی شود، به تصویری غیر قابل قبولی از دین می انجامد. این عوامل، نگارنده را بر آن داشت تا به تناسب علمی و اندیشه محدود خویش، سخنی کوتاه در این باره مطرح کند و روشن سازد که میان تردیدی که مقدمه هر تحقیق است با لجاجت و انکار دین از سر دشمنی، تفاوت وجود دارد.
کلیدواژگان: شبهه، ارتداد، آزادی تفکر و بیان
-
Page 17This article analyses the Islamic authorities and jurists’ viewpoints about hoarding.The author mentions Shiite and Sunni jurists’ viewpoints after presenting some reasons such as Quran, prophet’s way for life, wisdom and consensus. Then he criticizes their viewpoints and considers Imam’ s traditions too.
-
Page 36
Considering jurisprudence books, we will comprehend that supreme jurists have focused on the sixth verse of Surah TOBEH: " And if one of the infidels seek protection from you, grant him protection till he hears the word of Allah, then make him attain his place of safety, this is because they are a group who don’t know; " to legitimize refuge in Islam and assign it to unbelievers. However, deliberating on other verses of Holly Quran, traditions and juristically regulations we can justify new issues which haven’ t mentioned by the supreme jurists. Referring to the jurisprudence books and various interpretations of Holly Quran to develop the concept of refuge this essay tried to make a connection between jurisprudence bases of refuge and new issues related to this matter and clarify this relation.In this research, twelve fundamental jurisprudence bases of refuge have been cited.
-
Page 56There are always behavioral contradictions in equality or discrimination of human rights in the history.In this article, the author mentions human rights consist of natural and acquired rights.According to Quran, Man comes into existence from dust, Hamaen masnoon, Salsal, fig and so on.Our prophet, Muhammad, says, ' humans are equal like tooth of a comb and they would be preferred with regard to their deeds'. He also indicates equality in the marriage.In accordance with Imam Ali’s opinion, all humans can equally use the treasury too.
-
Page 69Searching details to attain a general precept is called induction. Can we discover precepts through induction? It has more important effects than consensus, for example, jurists can discover some precepts after analyzing the excuse. They also relates the origins of it to the ignorance.Mirzaye Ghomi knows induction as a necessity. He indicates if a jurist doesn’t induce, he may make a mistake.At last, the author mentions we shouldn’t use suspicion induction in the jurisprudence to discover precepts.
-
Page 83Pantheism is a theory which is long since attributed to Motesavefeh. With regard to the deficiencies of it, Gheysari and Sadroddin accepted it and plethora of creatures together.Imam Ali points out God is in all objects, but he doesn’t mix with them. He is out of objects. In this article, the author considers that mentioned sentences don’t deny each other. According to Mola Saleh Mazandrani’s viewpoint Imam Ali’s tradition is the principle of pantheism. He also relates the origin of pantheism which is considered by Sofieh to Osolion’s viewpoints. They use the concept of pantheism for order and prohibition union.To analyze order and prohibition union, there would be disputes between jurists and Osolion.
-
Page 95Usury is one of the subjects that four reasons(Quran, Prophet’s way for life, consensus, wisdom) indicate its reverence.The author considers one kind of usury which is called transaction usury to compare Islamic religions and develop jurisprudence knowledge and help to make transparent economic operations.In this article, the author also analyses literal and idiomatic meaning of usury. Then he considers Shiite and Sunni jurists’ viewpoint about transaction usury and its occurrence situation according to Quran and other traditions.
-
Page 111Partnership is one of the main disputable issues in the Shiite and Sunni jurisprudence books. Both Shiite and Sunni jurists accept that partnership is a contract and divide it to some kinds. In general view, it can be divided into two parts; absolute partnership and contract one. On the contrary to other contracts which one part achieves his or her aim, contract partnership follows both parts’ aim equally. In the present article, the author considers bases and documents of partnership from the Shiite and Sunni viewpoints and shows their effects on contract partnership too. Because there is no verse or tradition which indicates contract partnership, he also tries to prove it according to other reasons such as wisdom, custom, the basis of wise men and etc. He makes close the viewpoints of Shiite and Sunni jurists too.
-
Page 149The present article analyses counseling judicature in "Figh Imamieh" and Iran’s law. Counseling judicature or judges plurality means some judges consider one subject and finally judge after counseling.The main question in this article is: " can judicature be counseling or not?" To answer this question, the author divides the article into two parts as follows:a) Counseling judicature in "Figh Imamieh"b) Judges plurality in Iran’s law However, counseling judicature is not indicated in the jurisprudence but it would be acceptable after considering its advantages and disadvantages. At the last part of the article, the author suggests some ways and indicates judges plurality is useful specially for crimes which their punishment is execution.
-
Page 181This article analyses judicature decree on the basis of witness and defendant oath.At first the author defines" Haghollah" and "Haghonnas "and then indicates that is judicature permitted or not?He finds there are four sayings in this regard as follows:1. lack of permit for judicature on the basis of witness testimony and defendant oath in general2. Permit for judicature on the basis of witness testimony and defendant oath in all kinds of "Haghonnas"3. Special meaning of permit for judicature on tne basis of witness testimony and defendant oath in DAYN.4. General meaning of permit for judicature on the basis of witness testimony and defendant oath in DAYN.At the last part of the present article, the author analyses the fourth saying and proves it according to the consensus and other traditions.
-
Page 209Equal literally means parallel and equality means married couple similarity. Malek says, 'equality relates to the religion'. Ahmad says, 'it relates to the religion and liberty of job, industry and property'. Hanafi jurists say, 'it only relates to the religion'. From Shafei’ s viewpoint, it relates to the religion, lineage, freedom, industry and etc.Equality in lineage is one of the viewpoints of Sunni jurists that the author criticizes it. Because everyone would be preferable that his faith is superior. In the present article, the author also mentions that equality in lineage is not acceptable in Islam.
-
Page 215Sex crime only proves by confession plurality and repetition. This is a theory which is accepted by most Imamieh jurists. Ibn Aghil Omani doesn’t accept this theory. He believes that it is provable by one confession.The author chooses the third theory by reviewing and analyzing documents of two first theories. He believes that one complete confession is enough to prove mentioned crime. He also points out four confessions are only necessary to prove adultery according to the existing traditions. In this article, the author tries to prove his theory.
-
Page 241Apostasy is one of the main issues which is studied and disputed by the Islamic jurists. According to Sunni and Shiite Islamic jurisprudence, there would be punishment for refutation of Islamic religion. Islam is a religion which doesn’t accept force and specifies severe punishment for apostates too. Apparently, there is a contradiction.Nowadays, apostasy is not only inter religious but also extra- religious. If we consider it scientifically, we will make inter religious union.Thus, the author decides to make clear that there is a difference between doubt, obstinacy and religion refutation.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.