نشریه کارآگاه
پیاپی 30 (بهار 1394)

نیمرخ سازی جنایی، شگرد نسبتا نوینی است که مامورین تحقیق در مبارزه و کشف جرایم، در بهره گیری از آن اهتمام ویژه ای داشته اند. در سال های اخیر، الگو های گوناگونی از کاربست این شگرد در شناسایی تقریبی بزهکاران ارایه شده است. در این میان، الگوی استنتاجی که مبنای آن بررسی دلایل موجود در صحنه ارتکاب جرم می باشد و مستلزم بررسی دقیق و عینی آن ها به منظور بدست آوردن درکی کامل از ماهیت جرم، کنش گران جرم، انگیزه ها و روابط آن ها با یکدیگر است، با غلبه بر کاستی های الگو های پیشین - نظیر عدم وابستگی به بانک های اطلاعاتی بزرگ مجرمین یا تحلیل آماری محکومین و نیز فرا فرهنگی- فرامکانی بودن آن- به محبوبیت زیادی دست یافته است. آنچه مشخص است اینکه، اگرچه تاکنون از الگوی اخیر کمتر در ارتباط با جرایم ارتکابی در فضای سایبری استفاده شده است، اما می توان از آن به عنوان یکی از پیشرفته ترین شگرد های پلیسی در زمینه شناسایی بزهکاران سایبری بهره برد. گردآوری داده های موجود در صحنه جرم نظیر شیوه ارتکاب جرم، زمان و مکان ارتکاب حمله و ملاحظات بزه دیده شناختی و در گام بعدی، تحلیل آن ها می تواند به مامورین تحقیق در شناسایی و حتی پیشگیری از جرایم آتی، کمک شایانی نماید.

با گسترش جرایم آپارتمانی و به تبع آن بالا رفتن رقم سیاه جرایم، که خود زمینه ساز جرایم دیگر می شوند، علوم جنایی با حضور جرم شناسی نظری و کاربردی درصدد حل این معضل و جلوگیری از بروز جرایم مهم تر برآمده است. یکی از جرایمی که همواره در طول تاریخ مردم، و به تبع آن جوامع بشری، قبیح تلقی می شده، قتل است؛ حال اگر شخصی دست به ارتکاب قتل های زنجیره ای بزند بیش از هر چیز احساس امنیت در جامعه را خدشه دار کرده و علاوه بر ایجاد ترس در بین اقشار مردم حس بی اعتمادی مردم به دستگاه عدالت کیفری را نیز به دنبال خواهد داشت. در شهرستان کرج نیز در سال 1386 قاتلی 21 ساله، در بازه زمانی پنج ماهه، 10 زن را پس از تجاوز به قتل رساند و این امر فضای اضطراب آلودی را در شهرستان کرج به وجود آورد. از آنجا که در جرم شناسی به جای پرونده حقوقی مجرم، پرونده شخصیت مجرم موضوعیت دارد، در این مقاله ضمن بررسی ویژگی های قاتل و قتل های سریالی، به عوامل جرم زای این پرونده خواهیم پرداخت و با توجه به نظریه های نوین جرم شناختی، بزه دیده شناسی و سیاست جنایی، به باز اندیشی در خصایص و رفتار قاتل بر اساس محتویات پرونده به بررسی مکانی، زمانی و رفتاری (قاتل و مقتول) به عنوان سه عنصر ساختاری تشکیل دهنده جرم با نگاه به قتل های زنجیره ای شهرستان کرج پرداخته خواهد شد. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی- پیمایشی است که بر طبق پرونده تشکیل شده در نهاد عدالت کیفری صورت بندی شده است.

اسناد بین المللی مرتبط با پولشویی با توجه به آثار مهم و مخرب پولشویی بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورها، با طرح طیف متنوعی از اقدامات کنشی و واکنشی، در سطح داخلی و بین المللی و از سوی دیگر موظف کردن اعضا به همکاری با یکدیگر و نیز با سازمان های بین المللی مرتبط، شبکه گسترده ای از تدابیر را برای مقابله موثر با پولشویی در سطح ملی، فراملی و بین المللی پیش بینی کرده است. این اسناد علاوه بر ارایه پیشنهادهای مناسب برای ارتقای کیفیت حقوق داخلی کشورها، زمینه را برای شبیه تر شدن نظام های حقوقی و تبعا تسهیل همکاری های بین المللی در مبارزه با پولشویی فراهم م ینماید. قانون گذار داخلی با تصویب قانون مبارزه با پولشویی در سال 1386 و آیین نامه اجرایی آن در سال 1388 گام های مهم و البته همراه کاستی هایی قابل اعتنا در جهت هم قدمی با تحولات بین المللی در زمینه مقابله با پولشویی برداشته است.

کرامت انسانی که در واقع همان انسانیت، شرافت، حیثیت، و ارزش یک انسان است، به کرامت ذاتی و کرامت اکتسابی تقسیم می شود. کرامت اکتسابی، نوعی کرامت است که قابل اکتساب و سلب می باشد؛ مثل ایمان به خدا، که انسان می تواند با استفاده از استعداد و توانایی های خود به درجه ای برسد که بعنوان خلیفه خداوند در روی زمین باشد و ممکن است همین انسان با اعمال خود هر آنچه را که اکتساب کرده است از دست بدهد و بی ایمان شود. اما کرامت ذاتی، نوعی کرامت است که انسان، ذاتا به واسطه انسان بودن آنها را دارا می باشد؛ مثل انسانیت، شرافت و عدم تحقیر، که این ویژگی های انسان قابل سلب نبوده و هیچ شخص یا قدرتی نمی تواند این نوع کرامت انسانی را سلب نماید. این نوع کرامت، همان کرامت ذاتی انسان است که مورد توجه ما در خصوص متهم می باشد؛ زیرا انسان حتی اگر متهم باشد، دارای یک سری حقوقی می باشد که بواسطه کرامت انسانی در مفهوم ذاتی آن به وی تعلق دارد و قابل سلب و نابودی نیست و مربوط به انسانیت اشخاص می باشد که باید همیشه حفظ شود.

مساله و تحول در ماهیت جرایم ارتکابی بخصوص سازمان یافتگی، فراملی شدن و فنی شدن جرایم، اهمیت تغییر در رویه برخورد و پیشگیری با آن جرایم را امری اجتناب ناپذیر و ضروری کرده است. معاضدات حقوقی و پلیسی از مهم ترین جلوه های تعاملات در زمینه مبارزه با جرم در سطح بین الملل است که می بایست هم راستا با تغییر در نوع جرایم ارتکابی ارتقا یافته و متحول شود. این نوشتار به دنبال تبیین انواع این معاضدات و بررسی نقش اینترپل به عنوان مهم ترین نهاد اجرایی بین الملل در مبارزه با جرایم می باشد.
پژوهش حاضر از نظر نوع و هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی بوده و جمع آوری اطلاعات از طریق بررسی اسنادی و فیش برداری بوده است.
یافته ها و نقش اینترپل در انجام معاضدات حقوقی و پلیسی و در تسهیل و تسریع تعاملات بین المللی در ابعاد جنایی و پلیسی بسیار مهم و تاثیرگذار است. همکاری فنی و تخصصی با سازمان های پلیسی داخلی و نهادهای بین المللی با رعایت اصل احترام به حاکمیت کشورها و کنوانسیون های بین المللی باعث برجستگی بیشتر نقش این سازمان بین المللی شده است.

علوم جرم یابی مشتمل بر مجموعه ای از رشته های علمی است که به دنبال کشف، بررسی و تجزیه و تحلیل دلایل و یافته های علمی به منظور اثبات جرم و تشخیص علت و نحوه مرگ و سایر صدمات جسمی و روحی ناشی از جرم و تشخیص هویت قربانیان و بزهکاران است. نظر به اینکه گام اول در هر دادرسی کیفری کشف جرم است و علوم جرم یابی در سراسر فرآیند کیفری کاربرد دارند، علوم جرم یابی معین آیین دادرسی کیفری محسوب شده و وظیفه تفکیک جرم از غیر جرم و مجرم از غیر مجرم را به عهده دارند. با توجه به پیچیدگی های مسیر کشف جرم و لزوم تسریع کشف و دستگیری مجرمین و تاثیر آن در کاهش میزان وقوع جرایم، در حیطه جرم یابی راهکارهای علمی متعدد و متنوعی جهت کشف جرم بکار رفته و مطرح شده است که در این میان راهکار تجزیه و تحلیل جرایم، به دلیل برخورداری از پشتوانه علمی و فنی، توجه بسیاری از ماموران کشف علمی جرایم را به خود معطوف داشته است. تحلیل جرایم مطالعه نظام مند مشکلات ناشی از وقوع جرم و بی نظمی است و به عنوان یک ابزار تحقیقاتی با استفاده از تجزیه وتحلیل داده ها و استفاده از مولفه های تحلیلی باعث کمک به دستگیری مجرمین، کاهش جرایم و... می شود. آیا کشف پیش دستانه جرم می تواند یکی از خروجی های تحلیل جرایم باشد و اینکه با استفاده از فرایند تحلیل، علاوه بر پیشگیری از جرم به پیش بینی زمان، مکان و فضای جرایم پرداخت.

امروزه یکی از مسایل پیچیده و نگران کننده که تقریبا از دغدغه های اصلی پلیس محسوب می شود، موضوع سرقت خودرو است. هدف این پژوهش شناسایی عوامل موثر بر افزایش سرقت خودرو و ارایه راهکارهای پیشگیری وضعی – به عنوان بهترین، موثرترین و کم هزین هترین روش مقابله با جرایمی همچون سرقت 88 در شهرستان بوشهر می باشد. در این تحقیق به بررسی میزان تاثیر ضعف عملکرد - خودرو - در سال های 89 مالکین خودرو، ضعف سیستم ایمنی خودرو، ضعف عملکرد پلیس و نیز ضعف سیستم مانیتورینگ بر افزایش وقوع سرقت خودرو و ارایه راهکارهای پیشگیری وضعی مرتبط به اهداف و فرضیات تحقیق پرداخته شده است. در این تحقیق 4 فرضیه در نظر گرفته شده و مبانی نظری در خصوص جرم، سرقت، سرقت خودرو، پیشگیری وضعی، عملکرد مالکین، سیستم ایمنی، عملکرد پلیس، سیستم مانیتورینگ، از منابع مختلف جمع آوری و بر مبنای آن مدل مفهومی و تحلیلی تحقیق طراحی شده است. این تحقیق از نظر نوع، کاربردی و از لحاظ روش، توصیفی- پیمایشی است. ابزار اصلی جمع آوری اطلاعات، پرسش نامه و مراجعه به اسناد و مدارک می باشد. جامعه آماری را کارشناسان خبره انتظامی در پلیس آگاهی، پلیس پیشگیری، پلیس راهور، معاونت عملیات و عوامل اجرایی کلانتری ها و یگان امداد جمعا به تعداد 100 نفر به صورت تمام شمار انتخاب تشکیل می دهند. پرسش نامه محقق ساخته حاوی مشخصات فردی با 20 سوال 5 گزینه ای با طیف لیکرت و 2 سوال تشریحی بوده و براساس فرضیات و سوالات تدوین شده با آزمون آلفای کرونباح، پایایی آن 0/9281 محاسبه که با اعتبار بسیار بالایی تایید و به اثبات رسیده است. با استفاده از آمار توصیفی، شاخص های پراکندگی و آزمون tتک نمونه ای، داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در اولویت بندی متغیرهای مستقل، متغیر سیستم ایمنی خودرو بیشترین تاثیر و سپس متغیرهای عملکرد پلیس و عملکرد مالکین خودرو در اولویت های بعدی قرار گرفته اند و متغیر سیستم مانیتورینگ نیز کمترین تاثیر را در افزایش وقوع سرقت خودرو داشته اند. با توجه به نتایج حاصل از سوالات باز و بسته پیشنهاداتی در جهت پیشگیری وضعی سرقت خودرو ارایه شده است.

یکی از جرایمی که این روزها امنیت اجتماعی، اقتصادی و روانی شهروندان را تهدید می کند و به نوعی با نظم و امنیت کشور در ارتباط است سرقت مسلحانه می باشد. باوقوع یک سرقت مسلحانه که بازتاب اجتماعی و سیاسی و... دارد، فضای امنیتی جامعه سست و امنیت در بین شهروندان منطقه کمرنگ و فضای جامعه به شدت متزلزل می شود و حتی دارای بازتاب رسانه ای در داخل و خارج از کشور بوده و با پررنگ کردن آن اذهان جهانیان را به سمت بی ثباتی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن کشور سوق می دهند و اقدام به سوء استفاده و بهره برداری نادرست در این زمینه می نمایند. هدف اصلی این پژوهش بررسی و تبیین جرم شناختی علل وقوع سرقت های مسلحانه در اهواز می باشد. با توجه به موضوع تحقیق، محقق می کوشد تا علل گرایش افراد به سرقت های مسلحانه همراه با بروز حالت های خطرناک در کلانشهر اهواز را، به منزله مقصد و خاستگاه آنان، توصیف و تحلیل کند. در بررسی سرقت های مسلحانه کلانشهر اهواز، به بررسی انگیزه و علل گرایش به این بزه پرداخته خواهد شد و به اثرات متغیرهای تاثیرگذار توجه می شود و برای اینکه محقق بتواند متغیرهای تاثیرگذار در وقوع سرقت های مسلحانه را بهتر شناسایی و تبیین نماید، ترجیحا از روش کمی- پیمایشی بهره خواهد جست. نتایج بدست آمده از این تحقیق حاکی از آن است که علل شخصی، علل اجتماعی و وضعی در سوق دادن افراد به سوی ارتکاب سرقت مسلحانه و علل وضعی در پیشگیری از ارتکاب سرقت مسلحانه موثرند.