نشریه کارآگاه
پیاپی 32 (پاییز 1394)

شناسی علم تبیین جرم و چاره جویی درباره آن است. پیش شرط هر مطالعه جرم شناختی، آگاهی از نرخ و جهت گیری های جرم است. هر کشوری برای برخورداری از یک سیاست کیفری منسجم باید شناخت کاملی از وضعیت و آمار جرم داشته باشد. در راستای این ضرورت است که از بدو پیدایش دولت های مدرن، دغدغه تهیه آمار در زمینه های مختلف نیز ایجاد شده است. به عبارت دیگر، تدوین آمار، پیش شرط هرگونه سیاستگذاری است. بنابراین، بدون دسترسی به آمار جنائی روشن و قابل اتکا، سیاستگذاری کیفری نیز با مشکلات جدی مواجه است. با اینحال، طراحی یک نظام آمار جنایی دشوار است. عوامل متعددی اعتبار گزارشات آماری جنایی را مخدوش می کند. افزون بر این، هر نظام آمار جنایی باید موضع خود را در قبال ملاک های متعددی روشن کند و اتخاذ هر موضع، به تفاوت ها و نوسانات چشمگیر در نقشه آمار جرم منجر می شود. تمایز کشورها در این ملاک ها به شدت بر تصویر آماری هر کشور از جرم نیز تاثیر می گذارد. این مقاله ضمن معرفی کوتاه منابع و طرق رایج تهیه و تنظیم آمار جنائی در جهان امروز، به معرفی ملاک های ضروری برای تنظیم نظام آمار جنائی می پردازد.

حقوق متهم تحت نظر به عنوان عضوی از شهروندان جامعه از الزامات فرآیند دادرسی کیفری است و توجه به این حقوق از ابزارهای حفظ کرامت و جایگاه انسانی و در جهت نهادینه کردن حقوق شهروندی در جامعه است که انسانها از چه ارزش و جایگاهی برخوردار هستند. در نظام کیفری ایران به دلائل مختلف در گذشته اقدامات موثری در جهت رعایت حقوق متهم تحت نظر آنچنان که باید مورد توجه قرار میگرفت، صورت نگرفته بود، اما در قانون جدید آئین دادرسی کیفری مصوب 1392 مقرراتی برای دفاع از حقوق متهم تحت نظر پیش بینی شده است. از این رو در این پژوهش بر آنیم تا حقوق متهم تحت نظر در نظام حقوق کیفری ایران را مورد بررسی قرار دهیم. در این تحقیق داده های مورد نیاز با استفاده از روش اسنادی از منابع علمی موجود به دست آمده است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد در موارد مدت تحت نظر و تمدید آن، مصادیق تحت نظر قرار دادن متهم، بازدید مقامات قضایی از تحت نظر گاه ها،تحت نظر قرار دادن متهم، کتبی بودن تفهیم اتهام، تفهیم حق سکوت، رعایت اصل برائت، حق معاینه پزشک، حق داشتن وکیل از بدو تحت نظر قرار گرفتن، حق ملاقات با بستگان و نزدیکان، بازجویی تحت ضوابط قانونی، حق داشتن مترجم- حق حفظ حیثیت و رفتار عادلانه، حق اطلاع متهم از حقوق دفاعی و ضمانت اجرای حقوقی حفظ حقوق متهم تحت نظر در نظام کیفری ایران حقوقی در نظر گرفته شده که به آن پرداخته می شود.

هزینه تبلیغات و تامین مالی رقابت های انتخاباتی ارتباط تنگاتنگ و گسترده ای با صحت و سلامت انتخابات، فساد مالی، رانت خواری و رانت جویی، اسراف و تبذیر، وامداری به منابع ثروت و تزویر، پول شویی و جرائم سازمان یافته، سوءاستفاده از امکانات و منابع دولتی و دستبرد به بیت المال، کاهش یا افزایش جرائم انتخاباتی، اشرافی گری و سرمایه داری و...دارد. عدم شفافیت هزینه رقابت های انتخاباتی و نیز عدم نظارت نهاد ناظر بر این هزینه ها ممکن است بروز گسترده فساد سیاسی، بی اعتمادی جامعه، جلوگیری از روندصحیح و سالم انتقال قدرت سیاسی و نیز نفوذ گروه های غیرقانونی و کشورهای بیگانه در امر انتخابات و نیز افزایش روزافزون جرایمی همچون ارتشا، اختلاس، سوء استفاده از موقعیت شغلی، پول شویی، تحصیل مال نامشروع و...، افزایش میزان گرایش به ارتکاب این جرایم را در راستای نفوذ و تسلط بر قوه قانون گذاری در پی داشته و باعث گردد که مردم سالاری در خدمت پول قرار گیرد. اجرای صحیح اصل شفافیت و نظارت مالی بر امر انتخابات می تواند تمام اهداف مورد نظر را تحقق بخشد، هرچند تعارض این اصل با برخی اصول حقوق اساسی جای بحث دارد.

آتش سوزی عمدی یکی از جرائم مهمه است؛ لیکن به لحاظ امحاء مدارک و ادله اثبات جرم، سوء استفاده از خلاءهای قانونی، فساد مالی، دریافت خسارات واهی از شرکتهای بیمه، عدم آشنائی کامل افسران تحقیق و غیره سبب مغفول ماندن این جرم مهمه از رسیدگی و پیگیری ویژه همچون سایر جرائم جنائی و مهمه گردیده است. به همین لحاظ سالانه مبالغ هنگفتی عاید مرتکبین این حوزه از جرم می شود. حال آنکه به صورت عواید اقتصادی و کسب مال، و خواه فرار از مجازات جرائم جنائی و مخفی نمودن اقدامات مجرمانه، با به آتش کشیدن صحنه جرم باشد و یا هر اقدام دیگر. بر این اساس در این مقاله با بررسی های به عمل آمده و نیازسنجی در واحد های مبارزه با حریق عمدی، ضرورت تجهیز به علوم مرتبط از جمله علم فیزیک و شیمی تجزیه در کشف علمی حریق و از طرف دیگر آشنائی و توانائی به فنون و تکنیک تحقیق و پیجوئی از علل و عوامل مهم در وقوع حریق عمدی بیان گردیده و تشریح شده است. که نتایج حاصله علاوه بر کمک و ارتقاء کیفی روش های کشف، نسبت به جلوگیری از آتش سوزی های عمدی نیز بدنبال دارد.

در زمینه تحقیقات جنایی یکی از مهمترین مهارت هایی که مامور تحقیق باید کسب کند عبارت است از کسب اطلاعات از مظنون به مدد بازجویی؛ در واقع بازجویی را می توان از طریق آموزش و تجربه جنبه هنری بخشید. برای قرار گرفتن در شرایط مصاحبه از فرد باید چندین دوره مختلف در زمینه فنون مصاحبه و بازجویی گذرانده شود. در این دوره ها با مسایل حقوقی و محدودیت های بازجویی و تنظیم و اجرای بازجویی آشنایی صورت م یگیرد. در حقیقت بازجویی روشی قضایی است که برای کشف حقیقت توسط مقام قضایی یا انتظامی صورت می گیرد. امروزه داشتن بازجوها متکی به علم و دانش، در سایه آموزش دوره های ویژه می تواند نقش عمده ای در برون رفت از پرونده ها ایفاء نماید؛ در این مقاله سعی خواهد شد به نقش بازجویی از این منظر توجه شود.

بحران ها در واقع در اثر رخدادها و عوامل طبیعی و غیرطبیعی (به طور ناگهانی) پدید می آید و سختی و خسارت را به یک مجموعه یا انسان ها تحمیل می کند. حوادث غیر طبیعی نیستند بلکه عدم آمادگی ما در برابر آنها غیر طبیعی است. مدیریت بحران فرآیند برنام هریزی و عملکردی می باشد. که با مشاهده سیستماتیک بحران ها و تجزیه و تحلیل آن ها در جستجوی یافتن ابزاری برای کاهش اثرات بحران است، در برخی از بحران های طبیعی و غیر طبیعی با تلفات انسانی روبرو هستیم که کشته شدگان بجا مانده از این حوادث، باید برای دفن صحیح و مطابق با اصول اسلامی و انسانی آنها اقدام نمود. تیم های DVI بر حسب تعریف پلیس بین الملل در هر کشور وظیفه تعیین هویت کشته شدگان در حوادث طبیعی و غیر طبیعی را بر عهده دارند که برای اولین بار در ایران پلیس آگاهی با محوریت مرکز تشخیص هویت اقدام به راه اندازی تیم های DVI با رعایت استاندارهای بین الملی نمود که اعضای این تیم ها از کارکنان پلیس آگاهی بوده و در سه سطح تخصصی، نیمه تخصصی و عمومی ساماندهی شده اند و با توجه به نوع بحران ها (طبیعی غیرطبیعی) وابسته به سطح بحران (E1-E2-E3-E4) وارد عمل شده و اقدامات لازم را در تعیین هویت کشته شدگان (1- بررسی اموال و مدارک قربانیان، 2- عکاسی 3-انگشت نگاری و 4- برداشت نمونه بیولوژیک و پر کردن فرم های AM،PM) منطبق با وظایف محوله براساس دستور العمل صادره از طرف ستاد مدیریت بحران در بخش کمیته تدفین را انجام می دهند.

فضای سایبر به اقتضای ویژگی های بی همتایی که دارد نه تنها از گزند مجرمین و منحرفین مصون نمانده است، بلکه افرادی که پیشتر منحرف نبوده اند را به ارتکاب رفتار منحرفانه و مجرمانه به طمع انداخته است. شاید بتوان یکی از علت های اولیه رشد انحرافات سایبری را در ناآگاهی و عدم درک گستره و آثار گران بار تهدیدهای سایبری از سوی عموم مردم و درنتیجه عدم تقبیح و نکوهش چنین رفتارهایی جستجو کرد. از این رو، مهم ترین ابزار به منظور مبارزه با انحرافات سایبری، آگاه سازی همگانی و ارتقاء سواد رسانه ای است. در ارتباط با کودکان و نوجوانان به عنوان کنش گران اصلی این انحرافات- چه به عنوان بزه کار و چه بزه دیده- در پیش گیری از این انحرافات به ویژه در اوان دوران کودکی و نوجوانی و نیز والدین «آموزش» ضرورت نقش آنان، دوچندان به نظر می رسد. بنابراین، به منظور نیل به این هدف، ارتباط میان رفتارهای انحرافی برخط و آثار ملموس چنین رفتارهایی در فضای مادی و نیز رابطه مندی هنجارهای اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی مثبت با رفتار کاربران در فضای سایبر، باید درک و درونی سازی شوند. به عبارت دیگر، باید راهبردهای میان مدت و بلند مدتی را بکار بست تا اخلاق سایبری کاربران فضای سایبری حداقل به همان اندازه اخلاقیات آنان در فضای مادی رشد و بالندگی پیدا کند. در این نوشتار، ابتدا بر پایه نظریه یادگیری اجتماعی و رهایی اخلاقی، رابطه میان فراوانی رفتار منحرفین و عدم نکوهش و یا حتی تقویت رفتار آنان در نظر عموم مردم تبیین گردیده و سپس راهبردهایی به منظور پیش گیری از این انحرافات و رشد سواد رسانه ای ارائه شده است.

پیشرفت فناوری در طیف سنج های رامان بیش از بیست سال گذشته دلیلی برای کشف این روش برای کاربردهای جنایی می باشد. در حالی که کاربردهای طیف سنجی رامان به صورت تدریجی در آزمایشگاه های جنایی مورد استفاده قرار گرفت، مزایای زیادی از این طیف سنجی در آنالیزهای جنایی شناخته شده است. از آنجایی که متخصصان علوم جنایی علاقه مند به بررسی روش های غیر مخرب، سریع و حساس م یباشند. طیف سنجی رامان در حال حاضر یک روش در حال ظهور در عرصه های مختلف علوم جنایی بشمار می رود. به عنوان مثال برای شناسایی تراشه های رنگ، جوهر، داروها، روان کنندهای کاندوم، مواد منفجره،... و همچنین تجزیه و تحلیل این مواد کاربرد دارد. شناسایی لکه های خون بحث مهمی در علوم جنایی می باشد. روش های موجود برای شناسایی لکه های خون به تراشیدن و تخریب نمونه ها محدود می شود. این طیف سنجی به نحوی موثق می تواند بین خون انسان، گربه و سگ تفاوت قائل شود. با توجه به اهمیت این روش طیف سنجی در این مقاله به صورت مروری به معرفی و کاربردهای طیف سنجی رامان در تحقیقات جنایی خواهیم پرداخت.