فهرست مطالب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
پیاپی 5 (بهار و تابستان 1395)
- تاریخ انتشار: 1395/05/28
- تعداد عناوین: 8
-
-
صفحات 9-30از موضوعات جذاب تاریخی در دوره سلجوقیان که بسیار درباره آن سخن رفته، مبارزه و درگیری همهجانبه حکومت سلجوقی با پیکارجویان اسماعیلی در قلاع مشهور و مناطق زیر نفوذ آنان است. با وجود غلبه و استیلای مذاهب مختلف اهل سنت در عصر سلجوقیان، قرائن و شواهد نشان میدهد که برخی فرق شیعه نظیر اسماعیلیه، در مناطقی از قلمرو این دولت نفوذ و فعالیت چشمگیری داشته اند؛ لذا شایسته است در مناطقی که کمتر به آن توجه شده، موضوع چگونگی نفوذ ایشان بررسی شود تا ابعاد دقیقتری از تاریخ پرماجرای اسماعیلیه، به ویژه در ایران، روشن شود. کرمان از جمله این مناطق است که در ایام فرمانروایی تنی چند از حکام سلجوقی، شاهد نفوذ اسماعیلیان و گسترش دامنه فعالیت های تبلیغی داعیان آنان بود. شماری از داعیان به دربار راه پیدا کرده و در برخی فعالیتهای سیاسی و نظامی حکومت نیز مشارکت داشتند. گرویدن ایران شاه سلجوقی به آیین اسماعیلی نقطه عطفی در این زمینه به شمار میرود. نوشتار حاضر بر آن است ضمن شناسایی نشانههایی از نفوذ این جریان در گستره سیاسی و فرهنگی کرمان دوره سلجوقیان، برخی علل عمده آن را نیز تبیین کند.کلیدواژگان: سلجوقیان ?کرمان، اسماعیلیه، ایران شاه، توران شاه، داعیان اسماعیلی، حسن صباح
-
صفحات 31-48تبیین روشن و صحیح عقاید، تنظیم معقول و منطقی آموزه های اعتقادی و اثبات آنها برای مخاطب از وظایف اصلی متکلمان است. حر عاملی، متکلم اخبارگرای مکتب اصفهان، در آثار کلامی خود از روش های متعددی در این سه مقام بهره برده است. در این پژوهش با مرور تمام آثار کلامی وی روش هایی را که او در این سه مقام استفاده کرده استخراج و استقصا کرده ایم. حر عاملی در مقام تبیین از روش هایی همچون تعریف مفردات، ذکر مبانی، ذکر احتمالات و ذکر مثال و تشبیه استفاده کرده است. وی از روش ذکر تاریخچه سود نبرده است که شاید این نکته معلول کم توجهی وی به منابع کلامی رایج و دیدگاه های فرق و مکاتب کلامی مخالف باشد. نیز در مقام تنظیم آموزه های اعتقادی، بر اساس مقتضای بحث، گاه تقدم و تاخر آموزه ها در اثبات را ملاک عمل قرار داده، و گاه بر اساس تقدم آموزه های عقلی بر نقلی عمل کرده است. او در مقام اثبات گاه همچون متکلمان عقل گرای فلسفی به استدلال های عقلی- فلسفی دست یازیده است. با وجود این، در مواضعی که برای اثبات یا رد یک عقیده هم به ادله مبتنی بر مقدمات عقلی دسترسی داشته و هم به ادله نقلی، دسته دوم را ترجیح داده است. برای اثبات عقاید از براهین منطقی همچون برهان سبر و تقسیم، ذوحدین، خلف و نیز برهان انی استفاده کرده است.کلیدواژگان: روش شناسی، کلام، حر عاملی، دفاع، تبیین، تنظیم، اثبات
-
صفحات 49-68نظریه وحدت وجود یکی از بنیادی ترین مسائلی است که در حوزه تصوف و عرفان اسلامی مطرح شده است. از دیدگاه عارفان، وجود حقیقی مخصوص ذات حق بوده و ممکنات تجلی آن وجود حقیقی هستند. با ظهور ابن عربی، در سده هفتم این نظریه از تبیین های دقیق تری برخوردار شد، و بن مایه اصلی نظام عرفانی وی را تشکیل داد. سید محمد گیسودراز، از عرفای مهم سده نهم در شبه قاره هند، با این نظریه مخالفت کرده است. در این مقاله، پس از اشاره به احوال و آثار گیسودراز و وضعیت زمانه وی، انتقاداتش درباره نظریه وحدت وجود را بررسی کرده ایم. در نهایت بر آنیم که گیسودراز به واسطه فضای تنزیهی غالب بر افکارش، اعتقادش به لزوم تفکیک بین اعتقادات دین اسلام و آیین هندو، راه نیافتن به عمق کلام ابن عربی درباره وجود مطلق مقسمی، و خلط میان اعتبارات وجود، گفتار وی در موضوع وحدت وجود را نقد کرده و به پیروی از علاءالدوله سمنانی، قائل به وحدت شهود شده است.
نظریه وحدت وجود یکی از بنیادی ترین مسائلی است که در حوزه تصوف و عرفان اسلامی مطرح شده است. از دیدگاه عارفان، وجود حقیقی مخصوص ذات حق بوده و ممکنات تجلی آن وجود حقیقی هستند. با ظهور ابن عربی، در سده هفتم این نظریه از تبیین های دقیق تری برخوردار شد، و بن مایه اصلی نظام عرفانی وی را تشکیل داد. سید محمد گیسودراز، از عرفای مهم سده نهم در شبه قاره هند، با این نظریه مخالفت کرده است. در این مقاله، پس از اشاره به احوال و آثار گیسودراز و وضعیت زمانه وی، انتقاداتش درباره نظریه وحدت وجود را بررسی کرده ایم. در نهایت بر آنیم که گیسودراز به واسطه فضای تنزیهی غالب بر افکارش، اعتقادش به لزوم تفکیک بین اعتقادات دین اسلام و آیین هندو، راه نیافتن به عمق کلام ابن عربی درباره وجود مطلق مقسمی، و خلط میان اعتبارات وجود، گفتار وی در موضوع وحدت وجود را نقد کرده و به پیروی از علاءالدوله سمنانی، قائل به وحدت شهود شده است.کلیدواژگان: گیسودراز، ابن عربی، وحدت وجود، وحدت شهود، عرفان اسلامی -
صفحات 69-84ابن تیمیه در منهاج السنه با در پیش گرفتن شیوه انکار و تضعیف اسناد روایات یا منحرف کردن خطاب روایات از علی (ع) و توجه دادن آن به اشخاص دیگر، در صدد بی پایه و اساس نشان دادن نظر شیعیان، درباره مقام علمی علی (ع) برآمده است، تا جایی که در این مسیر با تکیه بر روایات جعلی و غیرواقعی، نهایت تلاش خود را کرده تا مقام علمی صحابه را بر علی (ع) رجحان دهد؛ لذا در این نوشتار بر آنیم با توجه به فراوانی منابع و ثبت وقایع تاریخی در لابه لای متون اهل سنت، حقیقت را که خلاف گفته های ابن تیمیه است، ثابت کنیم و نشان دهیم تا چه اندازه در قبال علی (ع) عناد داشته و تمام همت خود را صرف قلب و تدلیس واقعیاتی می کند که مورخان و محدثان آنها را ثبت و ضبط کرده اند.کلیدواژگان: امام علی (ع)، ابن تیمیه، منهاج السنه، علم امام، انکار روایات
-
صفحات 85-102ابوالفضل برقعی از عالمان معاصر شیعه ایران است که دیدگاه های خاصی دارد و در برخی آثار متاخر خود به اهل سنت و گاه وهابیت گراییده است. این گرایش تا جایی است که برخی کتب او را عربستان سعودی منتشر کرده است. از جمله افکار او اعتقاد به قرآن بسندگی در هدایت بشر است؛ به این معنا که قرآن برای هدایت انسان ها کافی است و بدون احادیث معصومان (ع) نیز هدایت کامل حاصل می شود. مقاله حاضر به تحلیل و نقد ادله او در این زمینه می پردازد. وی برای این نظریه به آیات قرآن، روایات پیامبر (ص) و امامان (ع) و برخی ادله جامعه شناختی استناد می کند و دلیل عقلی نمی آورد. «وجود تمام احکام، معارف و مایحتاج بشر در قرآن»، «انحصار هدایت بشر در قرآن» و «مرجعیت قرآن در رفع اختلافات» برخی از مهم ترین دلایل او برای کفایت قرآن است که در این مقاله نقد، و نظریه قرآن بسندگی او رد شده استکلیدواژگان: قرآن بسندگی، کفایت قرآن، هدایت بشر، برقعی
-
صفحات 103-128سعدی و افکارش از دیرباز محل مناقشه ای مهم بوده است: سعدی عارف است یا خیر؟ عرفان در نگاه او چه نسبت و کارکردی با اجتماع و جامعه اش دارد؟ و وقتی از عشق، به مثابه پرکاربردترین واژه کلیدی در آثارش، سخن می گوید از عشقی زمینی سخن می راند یا آسمانی؟ مقاله حاضر دو بخش عمده دارد؛ بخش نخست نگاه های برخی منتقدان و طرفداران سعدی را بررسی اجمالی می کند تا فضای سعدی ستیزی دگرباره یادآور خواننده محترم شود. پاره دوم در دو زیربخش، جایگاه عرفانی سعدی و مولفه های عرفانی- اجتماعی او را بازخوانی و بازنمایی می کند. زیربخش اول معطوف به بررسی اسناد تاریخی است که از مقام عرفانی وی پرده برمی دارد. زیربخش دیگر، برخی مولفه های عرفانی، مانند عشق، آزادگی، سماع، عبادت عاشقانه و وحدت گرایی را در آثار سعدی می کاود و از آن میانه در پی شفاف سازی جنس عرفان و فضای خاص معرفتی او و ارتباط و نسبت عرفان وی با اخلاق و مناسبات اجتماعی است.کلیدواژگان: سعدی، تصوف، عشق، مولفه های عرفانی - اجتماعی، سعدی ستیزی
-
صفحات 129-142یکی از قواعدی که در علم کلام از آن بحث می شود، قاعده لطف است. این قاعده در اصطلاح کلامی عبارت است از گونه ای رفتار و فعل که علی رغم فقدان اضطرار و الزام، مطیع را به طاعت نزدیک و از سرپیچی دور می کند. تشخیص مصادیق و لزوم وجوب آن بر خداوند را قاعده لطف می نامند. اهمیت این قاعده به حدی است که پس از قاعده حسن و قبح عقلی مهم ترین قاعده کلامی عدلیه محسوب می شود. یکی از مسائل غامض در این حوزه، معیار تشخیص مصادیق و انطباق آنها با قاعده لطف است که سبب اختلاف نظر محققان در این باب شده است. ملااحمد نراقی، به عنوان یکی از دانشمندان و متکلمان برجسته جهان تشیع، تشخیص قطعی این قاعده را به علت فقدان احاطه بشر ناممکن می داند، در حالی که جعفر سبحانی، از دانشمندان و متکلمان معاصر، تشخیص قطعی آن را به علت حجیت یقین انسان معتبر می شمارد. در این مقاله می کوشیم پس از بررسی و موشکافی دقیق قاعده لطف، به بررسی مقایسه ای مقدمات استدلال و نتایج دیدگاه این دو شخصیت کلامی در این زمینه بپردازیم.کلیدواژگان: لطف، قاعده لطف، حجیت، ملااحمد نراقی، جعفر سبحانی
-
صفحات 143-159آیین گنوسی را کیشی عرفانی دانسته اند که دارای عقایدی تلفیقی است و فرقه های گوناگونی دارد، از جمله: مانویت، صابئین مندایی، شمعونیان، و مرقیونیان. دوران شکل گیری و ظهور و بروز این آیین را از قرن دوم پیش از میلاد تا قرن سوم میلادی دانسته اند. به عقیده گنوسیان، روح انسان در این دنیا اسیر است و راه نجات و رهایی او دست یابی به گنوسیس یا همان معرفت نجات بخش است، که فرستادگان الاهی و منجیان آسمانی برای انسان به ارمغان می آورند و راه کسب این گونه معرفت اشراقات قلبی است. عده ای معتقدند آیین گنوسی بر فرهنگ و تفکر عارفان روزگار اسلامی تاثیراتی نهاده است. در این مقاله، نخست تاریخچه مختصری از این آیین می آوریم و به اصول اعتقادی آنان اشاراتی خواهیم داشت. سپس به تاثیرات این آیین بر عقاید عرفای مسلمان اشاره می کنیم. با بررسی صورت گرفته می توان پذیرفت که عارفان مسلمان در برخی عقاید از آرای گنوسی تاثیر پذیرفته اند.کلیدواژگان: کیش گنوسی، عرفان اسلامی، آیین مانوی، عارفان مسلمان، معرفت
-
Pages 9-30Pervasive clashes of Seljuk dynasty against Ismaili militants in famous castles were one of the historical appealing topics that had been discussed in the Seljuk period. Despite predominance of different Sunni schools of thought in the Seljuk era, according to historical evidences, some Shiite sects such as the Ismailism, in some parts of the Seljuks realm had a significant influence. Therefore in order to clarify accurate and definitive dimensions of the eventful history of al-Ismailiyya especially in Iran, it needs to study its followers influence in areas been less paid attention. Kerman is one of these areas that during the reign of some of the Seljuk rulers encountered the influence of the Ismaili and expanding the scope of missionary activities of their dais. A number of dais were involved in some political and military activities in the court. Iranshahs conversion to Ismaili faith was a milestone in that period. This paper is to identify the signs of the influence of this current in Kermans political and cultural scope in the Seljuk period and study some of their major causesKeywords: Kermanseljukians, Ismailism, Iranshah, Toranshah, al-Ismailiyya's dais, Hassan al-Sabbah
-
Pages 31-48Al-Hurr al-Amili as one of the well-known narrators of the second half of the eleventh century, beyond his narrative figure is a theologian who has reasoned and defended Islam beliefs as a prominent Twelver Shia scholar in different ways. The purpose of the "Methodology of Theology" is exploring ways that in science of theology brings us to the purpose and goal i.e. deduction of ideas and their defending. In deduction, the narrator achieves a correct knowledge of the teachings of religion, and in defending, explains and adjusts and proves that knowledge and rejects the ambiguities and opposing beliefs.
Al-Hurr al-Amili has used traditional and rational methods in deducing beliefs. In the traditional method, he only considers evidence-based as well as frequently reported traditions as a proof and does not consider the appearance of Quran and even the appearance of statements of the Prophet (PBUH) unless the interpretation of which is expressed by Imams (AS). In the rational method, he considers the authority of intellect in proving the narrative reason, and has utilized the theoretical, practical and instrumental functions in the service of intellect. Therefore, intellect and tradition are not relevant. He has benefited from theoretical intellect in employing implications and practical intellect in understanding the inherent good and evil of deeds and their derivations and instrumental intellect in adherence to the emergence, spiritual frequency and interpretation.Keywords: Theology, Methodology, Al-Hurr al-Amili, knowledge, Deduction -
Pages 49-68Unity of existence theory is one of the fundamental ideas of Muslim mystics who are referred to the first centuries of the formation of Islamic mysticism in their speeches and writings.With the advent of Ibn Arabi in the seventh century, this theory received more accurate and consistent analysis and explanations andformed the main themes of Sufism.After Ibn Arabi, Qunawi and other commentators of his ideas, addressed establish and rational analysis of the theory of unity of existence. Therefore mystics accepted Ibn Arabis ideas pervasively. Meantime, Sayyid Mohammad Gisouderaz, one of the significant mystics of Indian subcontinent in the ninth century, seriously opposed Ibn Arabis the unity of existence.
After narrating a brief biography of him in this paper, it is attempted to study his critics toward Ibn Arabis unity of existence. Gisouderaz criticized Ibn Arabis unity of existence through these issues: 1. Dominant purifying atmosphere on his ideas, 2.his view toward separation of beliefs of Islam from Hinduism, 3. Fail to reach Ibn Arabis viewpoint about the absolute existence of Allah, and 4. Confusion of credits of existence.Keywords: Sayyid Mohammad Gisouderaz, Ibn Arabi, Unity of existence, Islamic mysticism -
Pages 69-84Through denying and undermining validity of hadithes or distracting the address of Imam Alis hadithes and ascribing them to someone else, Ibn Taymiyyah attempts to disparage the opinions of the Shiites about the authority of Imam Ali (AS) in Minhaj as-Sunnah so that he attempts to find Sahabahs scientific status preferable to Imam Ali, relying on fake and unreal traditions. Therefore, in this paper, it is attempted to reject Ibn Taymiyyahs claims and statements, given abundant resources and recording historical events in literature among Sunnis. And prove that he is to what extent malice to Imam Ali (AS), and does his best in order to misrepresent the facts that historians and traditionists have made every endeavour to capture and record them.
-
Pages 85-102Abulfazl Burqae Qomi is a contemporary Shiite scholar having especial views and some of his late works get close to Sunni and Wahhabisms views. This similarity of their ideas with Burqae is to the extent that Saudi Arabia has published some of his books. Believing in authority of just Quran is one of these ideas. It means that the Holy Quran is enough for the guidance of humanity and we can be reached to the right path without hadith and Imams traditions. This paper tries to analyze and criticize his reason about this subject. He resorts to the Quran, the prophet Mohamamd and Imams traditions and some sociological reasons for proving his claim. Also he doesnt offer any rational reason for that. Existence of all laws, teachings and human needs in the Quran, Exclusivity of Guidance of humanity in the Quran and the authority of Quran in settling the disputes are some of his most important reasons for the adequacy of the Quran. His claim about authority of just Quran is rejected in the paper.Keywords: Authority of just Quran, Adequacy of the Quran, Guidance of Humanity, Burqae
-
Pages 103-128Saadi and his thoughts have been in dispute from a long time ago. Whether he is a mystic or not? And when he speaks of Love, does he speak of earthly love or heavenly one? This article consists of two main sections. In the first section, views of critics and advocates of Saadi are studied briefly in order that the venerable reader's mind reminds anti-Saadis atmosphere again. The article writers in the second section which is consists of two subsections, to the extent of their own little scientific ability, review and represent Saadis mystical position and type of his special school. The first subsection is focused on the study of historical documents in which Saadis mystical place has been uncovered. The other subsection explores some mystical elements such as the image of love, freedom, Sufi whirling (Sama), amorous worship, Monism of Saadi's works and try to clarify his mystical space.Keywords: Saadi, Love, Social-Mystical Component, Anti-Saadism
-
Pages 129-142One of the rules that usually be argued in the Islamic theology is the rule of lotf (favor). This rule is a kind of behavior and action that gets the obedient close to obedience and simultaneously takes him far from the disobedience despite of emergency and obligation. The rule of lotf is defined as the eligibility and its necessity and importance for Allah. The importance of this rule is so valuable that after the rule of rational goodness and enormity it is known as the most important kalami rule of Adliyyah.
One of the complicated problems in this subject is the criterion of distinguishing confirmation and its conformity with the rule of Lotf. This subject caused disagreements among scholars. Molla Ahmad Naraghi is one of the most almighty scholars and theologians in Shia. He claimed it is impossible that we can distinguish certainly of this rule because of the loss of humane power. Whereas Jafar Sobhani the contemporary scholar and contemporary theologians declares that it is feasible to distinguish because of authority of humane certainty. In this paper, after an exact studying on the rule of Lotf, we study the introductions of argument and conclusions of these two theologians viewpoints.Keywords: Rule of Lotf, Arguing, Molla Ahmad Naraghi, Jafar Sobhani -
Pages 143-159Basically, Gnosticism is a mystical religion with a fusion of ideas; furthermore, it enjoys from various sects such as Manichaeism, Mandaeism, Sabeans, Simonians and Marcionism. Chronologically, it is believed that manifestation of this religion dating back to the second century BC until the third century AD. The focal point in Gnosticism is that this worldliness traps human soul. Its path of salvation is merely obtained through achievement of Gnosis or saving knowledge. Both divine messengers and holy saviors are considered the source of this saving knowledge. Metaphorically, heart, in its spiritual function, plays an important role in receiving such knowledge. Some scholars believe that Gnosticism has put Islamic mystic culture and thoughts under its influence. This paper attempts to overview not only its history but its fundamental principles in order to study the impact of Gnosticism over culture along with the credo of Muslim mysticism.Keywords: Gnosticism, Islamic mysticism, Manichaeism, Muslim mystics, knowledge
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.