مجله آموزش عالی ایران
سال نهم شماره 2 (پیاپی 34، تابستان 1396)

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی مدیریت دانشگاه های دولتی تهران مبتنی بر رویکرد مدیریت سیستم های سازگارشونده بود. روش پژوهش استفاده شده در این تحقیق، در زمره تحقیقات ترکیبی است. بخش کیفی پژوهش، تحلیل محتوای اسناد مطالعاتی بود که با هدف استخراج مقوله های «مدیریت سازگارشونده» انجام شد. در بخش کمی، روش توصیفی و پیمایشی است. جامعه آماری بخش کیفی پژوهش، کلیه اسناد مطالعاتی مربوط به دانشگاه سازگارشونده پیچیده و همچنین متن مصاحبه با 9 خبره علمی در زمینه دانشگاه بود. جامعه آماری در بخش کمی پژوهش، شامل کلیه اعضا هیات علمی دانشگاه های دولتی تهران در سال تحصیلی 94-93 بود. برای جمع آوری داده ها از مقیاس محقق ساخته «مدیریت سازگارشونده پیچیده» استفاده شد. از تحلیل محتوای اسناد مطالعاتی و متن مصاحبه با 9 خبره علمی، الگوی مدیریت سازگارشونده پیجیده در دانشگاه بدست آمد. پرسشنامه های ساخته شده بر اساس این الگو، بر روی 228 استاد دانشگاه های شهر تهران اجرا شد. نتایج تحلیل عاملی تاییدی بر روی داده های جمع آوری شده، نشان داد که الگو از برازش خوبی برخوردارست (df=194، RMSEA=0/09، CFI=0/98، NFI=0/95). پایایی پرسشنامه محقق ساخته 9/0 به دست آمد. از مقیاس «مدیریت سازگارشونده پیچیده» برای ارزشیابی مدیریت دانشگاه ها استفاده شد. نتایج اجرای پژوهش، نشان می دهد که مدیریت و رهبری دانشگاه های نمونه پژوهش، در ابعاد استقلال نسبی، خودسازماندهی و پیچیدگی نمره ای بسیار نزدیک به میانگین ممکن را کسب نموده است. این در حالی است که انتظار می رود دانشگاه های مورد بررسی از استقلال و خودسازماندهی بالایی برخوردار باشند. به واقع، دانشگاه باید متناسب با رشد و بلوغ خود، از استقلال در حوزه مدیریت و رهبری، برخوردار باشد؛ چرا که درجه آزادی در یک سیستم پیچیده سازگارشونده از ویژگی های اساسی سیستم است.

در دهه های اخیر مقوله اشتغال به یکی از مهمترین دغدغه های کشورها تبدیل شده است. این موضوع در ایران پیوسته یکی از وعده های مسئولین نیز بوده و سهم قابل توجهی از توجهات را معطوف به خود نموده است. بحث اشتغال طی سال های اخیر به شدت در ارتباط با فارغ التحصیلان دانشگاهی در کشور مطرح شده و مطالبات از دولت فزونی گرفته است. در این رابطه با توجه تجربیات جهانی یکی از مهمترین بسترها، پارک های علم و فناوری هستند. مطالعات صورت گرفته حکایت از آن دارند که این نهادها در اقتصاد ایران نتوانسته اند در ارتباط با اشتغال زایی برای فارغ التحصیلان دانشگاهی نقش موثری ایفاء نمایند. آسیب شناسی این شرایط و ارایه راهکارهای عملیاتی موضوع مطالعه حاضر می باشد. در این راستا در چارچوب روش سروکوال و با استفاده از تحلیل شکاف تلاش گردیده به مطالعه وضع موجود و مطلوب و استخراج استراتژی های عملیاتی در قالب یک نقشه راه به تفکیک چهار عامل موثر بر اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی شامل: نظام دانشگاهی، فارغ التحصیلان دانشگاهی، فضای کسب و کار و دولت پرداخته شود. نتایج حکایت از آن دارند که از میان راهکارهای مختلف (پیشنهادی) مواردی چون: ساختارسازی جهت اطمینان از توجیه پذیری اقتصادی طرح ها، راه اندازی بازار دارائی های فکری (بورس ایده) به عنوان شرط لازم جهت شکل گیری اقتصاد دانش بنیان، طراحی الگوی تامین مالی ویژه این نهادها «،» طراحی سازوکار عملیاتی بهره گیری از پتانسیل های بین المللی و حرکت به طرف اقتصادی نمودن فعالیت این نهادها و متعاقبا افزایش استقلال آنها، از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند

پژوهش حاضر با هدف «تعیین وضعیت موجود حرفه ای گرایی اعضای هیات علمی دانشگاه تهران و ارائه راهکارهای بهبود» در این دانشگاه انجام شده است. این مطالعه، نقش عضو هیات علمی دانشگاه را به مثابه یک حرفه بر اساس تفاسیر نظری حرفه ای گرایی و بویژه ملهم از الگوی مفهومی حرفه ای گرایی دانشگاهی ایوانس دانسته و آن گونه که آنان در دانشگاه معرفی و پذیرش می شوند، شناسایی شده و وضعیت موجود آنان بررسی و تحلیل گردیده است. این پژوهش توصیفی- پیمایشی از نوع مقطعی و در زمره مطالعات موردی است. جامعه آماری پژوهش به لحاظ موقعیت جغرافیایی شامل کلیه اعضای هیات علمی دانشکده های واقع در شهر تهران «دانشگاه تهران» با تعداد 1593 نفر است. با روش نمونه گیری طبقه ای نسبی، 164 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بوده است. پس از روایی صوری و محتوایی از دیدگاه متخصصان این حوزه، اعتبار پرسشنامه از طریق تحلیل عاملی تاییدی در نرم‏افزار Pls بررسی و تایید شد. همچنین پرسشنامه از قابلیت اعتماد بالایی (با ضریب آلفای کرونباخ 0. 93) برخوردار بوده است. نتایج گویای آن است که وضعیت حرفه‏ای گرایی اعضای هیات علمی دانشگاه تهران مطلوب است، اما وضعیت مولفه های خودتنظیمی گروه همکاران، پذیرش مرجعیت انجمن حرفه ای و پایبندی به دانش پداگوژی نسبتا مطلوب بوده است. مهم ترین راهکار پیشنهادی به منظور بهبود حرفه ای گرایی اعضای هیات علمی، طراحی و ایجاد انجمن حرفه ای مختص حرفه استادی (فراتر از رشته تخصصی) است.

اعضای هیات علمی، ارزشمندترین و حیاتی ترین سرمایه های هر دانشگاهی به شمار می روند. شناسایی چالش ها و موانع موجود در فعالیت این افراد و سرمایه گذاری در برنامه های توسعه و بهسازی آن ها به عنوان مهم ترین راهبرد در بالندگی دانشگاه و زمینه سازی حرکت به سوی مرجعیت علمی، از اهمیت دوچندانی برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و بازنمایی موانع و چالش های موجود در حوزه فعالیت اعضای هیات علمی جدیدالاستخدام و مبتنی بر روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شد. میدان تحقیق، دانشگاه های دولتی شهر تهران بود. نمونه گیری، به صورت هدفمند و با روش ملاکی انجام شد. داده ها از طریق فن مصاحبه نیمه ساختارمند گردآوری شد. پس از دوازدهمین مصاحبه، اشباع نظری حاصل گردید، اما به منظور اعتباربخشی به یافته ها، مصاحبه ها تا هجدهمین مورد ادامه یافت. تحلیل داده ها با استفاده از راهبرد کلایزی انجام شد. نتایج بیانگر آن بود که دو دسته مانع و چالش جدی در حوزه فعالیت های آموزشی و پژوهشی (پنج مولفه آموزشی و شش مولفه پژوهشی) ، بر سر راه اعضای هیات علمی جدیدالاستخدام در دانشگاه ها وجود دارد. در پایان، راهکارهای عملیاتی برای بهبود وضعیت موجود، پیشنهاد گردید.

افزایش روزافزون دانشجویان و گسترش دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی سبب شده است، کیفیت آموزش عالی و همچنین سرآمدی آموزشگران این عرصه به پرسش گرفته شود. این پژوهش با هدف شناسایی شاخص ها و شواهد سرآمدی در آموزش انجام شده است. به منظور تحقق این هدف، جستجوی پایگاه های الکترونیکی با استفاده از کلمات فارسی و انگلیسی انجام شد. جستجوی این پایگاه ها در فاصله خرداد تا مرداد 1396 انجام شد. از میان 2896 مقاله وارد شده به مطالعه، 30 مقاله مرتبط با پرسش پژوهشی شناخته شد و مورد تحلیل قرار گرفت. تحلیل تماتیک (مضمونی) مقاله ها، به تولید شش مضمون منجر شد که به عنوان معیارهای شناسایی آموزشگر سرآمد در آموزش آورده شده اند؛ عبارتند از: فلسفه آموزشی، شایستگی های تدریس، تاثیر آموزشگر بر یادگیری دانشجویان، ارزشیابی تدریس و یادگیری (تامل) ، بالندگی (توسعه) در حوزه تدریس و ارائه خدمات مرتبط با این حوزه، آثار منتشر شده در حوزه تدریس. این نخستین بررسی اسنادی است که در زمینه آموزشگر سرآمد در آموزش انجام شده است و یافته های آن می تواند تصویر کاملتر و جامعتری از چنین آموزشگری ارائه دهد. افزون بر آن، فهرست معیارهای حاصل از این تحلیل می تواند سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان را در شناسایی آموزشگران سرآمد در حوزه آموزش و بهره گیری از تجربیات آنان یاری نماید.

دانشگاه کارآفرین و جامعه محور به عنوان نسل جدید دانشگاه ها علاوه بر رسالت تولید، انتقال و ترویج دانش، رسالت خطیر تبدیل و بهره برداری از دانش یا همان تجاری سازی دانش را بر عهده دارد. لذا، امروزه یکی از الزامات و مقدمترین سیاست ها در دانشگاه ها جهت نیل به دانشگاه کارآفرین، آمادگی سازمانی برای تجاری سازی دانش می باشد. درحالی که مدل های مختلفی از تجاری سازی دانش توسط دانشگاه ها در ادبیات پژوهش ارائه شده اند، مدل های موجود دارای عدم رویکرد همه جانبه هستند که باعث شده است، اهداف تجاری سازی دانش در دانشگاه ها به نحو شایسته ای تحقق نیابند. با در نظر گرفتن این خلا پژوهشی، این پژوهش با استفاده از رهیافت جامع نگر اکوسیستم کارآفرینی و با استفاده از روش سنتز پژوهی درصدد ارائه مدلی ترکیبی از مجموعه مدل ها و مولفه های ارائه شده در ادبیات می باشد. با مطالعه نظامند 60 پژوهش، این پژوهش یک طبقه بندی جامع نگر از تجاری سازی دانش بر اساس اکوسیستم کارآفرینی را احصاء می نماید که در آن 83 ویژگی در هفت زمینه اصلی شامل تعهد مدیریتی، فرهنگ کارآفرینی، زیرساخت های تولید دانش و تجاری سازی دانش، زیرساخت کیفیت منابع انسانی، محیط خارجی؛ تعاملات و توسعه، طبقه بندی و در قالب مدل ترکیبی ارائه شده اند. این مدل با ارائه مکانیزم های آمادگی سازمانی برای تجاری سازی دانش در هفت زمینه اصلی، درک جامع تری از تجاری سازی دانش بر اساس اکوسیستم کارآفرینی ارائه می نماید و توضیح بهتری می دهد که چرا برخی دانشگاه ها کارآفرینانه تر از بقیه هستند و عملکرد تجاری سازی بهتری دارند.