فهرست مطالب

نقد ادبی - پیاپی 24 (زمستان 1392)

فصلنامه نقد ادبی
پیاپی 24 (زمستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/12/06
  • تعداد عناوین: 9
|
  • حمیدرضا شعیری، شبنم رادمنش * صفحات 7-30

    نقاشی عنوانگذاری شده در گذر از تصویر به «نامش» بعنوان لایه ای کلامی بسیاری از معناها و مفاهیم را منتقل می سازد. بر این اساس، عنوان نقش مهم و بسزایی در فهم مخاطبان و رمزگشایی تصویر ایفا کرده و تاثیر مسلم و قابل توجهی در برداشت ذهنی بیننده از اثر را داراست. نقاشی های نامگذاری شده نظام گفتمانی چندرسانه ای متشکل از دو نظام نشانه ای تصویری و کلامی هستند که در آن ها دو لایه تصویر و کلام در تعاملی ترکیبی، بینامتنی و معنادار با یکدیگر قرار گرفته و در این تعامل معناسازی و معنارسانی می کنند. بنابراین، بدیهی است که میان نقاشی ها و عناوینشان روابط گوناگونی برقرار می شود که این تعاملات معنادار هستند و نظام گفتمانی کلامی-دیداری اثر هنری، یعنی یک نقاشی عنوان دار، از طریق این روابط معنارسانی می کند. از سوی دیگر، این روابط یا اتصالات کاکردهای گوناگونی می یابند که بواسطه آن ها نظام گفتمانی ویژه اثر هنری تشکیل می شود. در همین راستا، برآنیم تا از گذر تحلیل گفتمانی دو نقاشی تحت عناوین «تداوم خاطره» و «جیغ» که به روشی نظری-کتابخانه ای گردآوری شده اند دو کارکرد از کارکردهای متنوع رابطه عنوان-تصویر در تولید نظام های گفتمانی یعنی کارکردهای پدیداری و حسی-ادراکی را مورد بررسی قرار دهیم. به منظور تحقق این بررسی از روش توصیفی- تحلیلی جهت پاسخ به سوالات و حل مسئله پژوهش استفاده می شود. در مجموع هدف از این تحقیق بررسی رابطه نقاشی ها و عناوینشان از دیدگاه نشانه-معناشناختی جهت بررسی کارکردهای پدیداری و حسی-ادراکی رابطه بین عنوان و تصویر می باشد.

    کلیدواژگان: نشانه، معناشناسی دیداری، عنوان نقاشی، کارکرد پدیداری، کارکرد حسی، ادراکی، نظام گفتمانی و بیناگفتمانی
  • مریم صالحی نیا، سرو رسا رفیع زاده صفحات 31-62
    نامه های حکومتی و آثار مرتبط با آن (کتاب های انشا و ترسل)، از مهم‬ترین منابع و اسناد تاریخی هستند. دقت مولفان و دبیران در بازنمایی جایگاه و تعریف روابط میان کارگزاران اجتماعی (مردم و دستگاه حاکم) این متون را تابعی از نظام معنایی و فرهنگی زمان خود ساخته است. این متون آگاهانه گونه‬ای از «مواجهه‬ی نابرابر» را بازنمایی می‬کنند و از این روی برای مطالعه‬ی عناصر بازنمایی قدرت در گفتمان بسیار مناسب‬اند. در این پژوهش دستورالکاتب فی تعیین المراتب بر اساس چهار مولفه‬ی گفتمان‬مدار نام‬دهی، ساختار گذرایی، کاربرد الگوهای مختلف جمله و وجهیت به منظور تبیین چگونگی بازنمایی مناسبات قدرت، بررسی شده است. نتایج نشان می‬دهد که مولفه های یاد شده در گفتمان دستورالکاتب نقشی کارآمد دارد، و نویسنده در بازنمایی مناسبات قدرت عملکردی دوسویه داشته است و شرع و دین به عنوان منابع قدرت پشتوانه‬ی این گفتمان دوسویه بوده و در عین حال باعث هژمونی‬گرایی در متن شده است.
    کلیدواژگان: زبان دبیری، دستورالکاتب فی تعیین المراتب، مناسبات قدرت، تحلیل گفتمان
  • لیلا سیدقاسم صفحات 63-94
    مطالعه آرایش واژگانی چه در دانش سنتی «معانی النحو» و چه در زبان شناسی معاصر اهمیت اساسی دارد؛ اما در زبان فارسی تاکنون تحقیق مستقلی بر آرایش واژگانی متون ادبی و تاثیر بلاغی آن انجام نشده است. این مقاله ابتدا جایگاه آرایش واژگانی در دستور و بلاغت را بررسی می کند و به نقد پیشینه تحقیقات معطوف به آن می پردازد. سپس کارکرد بلاغی آرایش واژگانی در تاریخ بیهقی را ذیل دو سرفصل پیش آیی و پس آیی عناصر اصلی و فرعی جمله بازمی نماید و با استناد به نمونه های آرایش واژگانی و رجوع همزمان به بافت موقعیتی و اقتضای حال، هنر بیهقی را در استفاده بلاغی از این هنرسازه نشان می دهد. برای تبیینی روشن تر از تاثیر این هنرسازه در تاریخ بیهقی، از متن سلجوقنامه ظهیری نیشابوری برای مقایسه استفاده می شود.
    بیهقی را می توان نقطه عطف بلاغت آرایش واژگانی به شمار آورد. او از آرایش واژگانی آزاد حداکثر بهره را برده است. انواع آرایش های نشان دار را می توان از تاریخ بیهقی استخراج کرد که غالبا کارکرد بلاغی دارند. برای مثال بیهقی همه عناصر جمله را بنا بر دلایلی که تنها با رجوع به بافت بیرونی متن آشکار می شود برای برجسته سازی در آغاز جمله قرار می دهد. برخلاف پیش آیی که بیشتر بر بافت موقعیتی اثر متکی است، پس آیی، غالبا با هدف تسهیل در پردازش جمله، تنظیم هارمونی خبری و نیز خلق ریتم رخ می دهد.
    کلیدواژگان: کارکرد بلاغی، آرایش واژگانی، پیش آیی و پس آیی، تاریخ بیهقی، سلجوقنامه
  • سیدعلی قاسم زاده صفحات 95-118
    یکی از جریانهای داستانی معاصر، گرایش رمان نویسان زن به استقلال نوشتاری و ایجاد سبک نوشتار زنانه است؛ گرایشی که به زعم برخی از داعیه داران آن، غالبا از رهگذر بازنگری در روایات مردسالارانه و کوشش برای ایجاد نهضتی انتقادی با رویکرد بازخوانشی در روایات اسطوره ای محقق خواهد شد. رمان «به هادس خوش آمدید» اثر بلقیس سلیمانی یکی از این رمانهای انتقادی- اسطوره ای است که در آن نویسنده، به عنوان نماینده قشر زنان، با عرضه الگویی اسطوره ای تلاش کرده، جایگاه نادیده انگاشته شده زنان را در جامعه، به کمک برخی روایات اسطوره ای به تصویر کشد؛ گویا به باور او همانند کمرنگ شدن نقش الهه ها در اساطیر، نقش زنان در حاکمیت روایات مردسالارانه چون روایات جنگی مغفول مانده است.
    از آنجا که رمانهای اسطوره ای به سبب پیروی از الگوی اسطوره، شخصیت بنیاد هستند، این پژوهش با محور قرار دادن شخصیت اصلی رمان و استناد به موقعیت روحی- روانی او در سلسله حوادث، چارچوب نظری خویش را با رویکردی تلفیقی بر مبنای فرامتنیت ژرار ژنت و تحلیل کهن الگویی پیرسون استوار کرده است و از نتیجه کاربست آن برمی آید که نویسنده با درآمیختن روایات اسطوره ای ایرانی چون رستم و سهراب و رستم و اسفندیار و محوریت اسطوره یونانی «پرسفونه و هادس» تلاش کرده است با اعتراض به روند مردسالارانه روایات اسطوره ای غرب و شرق، راه نجات جامعه انسانی را واسازی تقابل مرد/زن و احیای حقوق زنان در جامعه معرفی کند. بازنمایی شخصیت رودابه در قالب کهن الگویی «یتیم» و تبدیل آن به «نابودگر» ناکام، گواه تناسب ساختاری متن و شخصیت با درونمایه اعتراضی رمان است.
    کلیدواژگان: نوشتار زنانه، فرامتنیت، کهن الگوی یتیم، بلقیس سلیمانی، به هادس خوش آمدید
  • مریم قاسمی صفحات 119-142
    نامه نگاری، در کنار داستان نویسی، سردبیری مجله، ترجمه و نگارش مقاله های پژوهشی و انتقادی، کارنامه ادبی جمال زاده را تشکیل می دهد. تاثیر شیوه داستان نویسی جمال زاده در زبان نامه نگاری و طرح مباحث ادبی به عنوان یکی از مضامین اصلی، نامه های این نویسنده را از جایگاه ادبی ممتازی برخوردار می سازد. از عمده مباحث ادبی می توان به نقد، معرفی داستان هایی اشاره کرد که نویسندگان با انگیزه های مختلف برای جمال زاده ارسال می داشتند. . شیوه انتقادی جمال زاده در این نامه ها امپرسیونیستی (تاثرگرا) و ذوقی است؛ یعنی بر اساس اصول اعتقادی و اولویت های شخصی او صورت گرفته که گاه، با لحنی رسمی و در مقام استاد و پیشکسوت وگاه با لحنی صمیمی و محبت آمیز، در مقام دوست و همکار نوشته شده. در حالت اخیر بیشتر به گپ زدن های انتقادی و گفتگوهای دوستانه بین دو شخص فرهیخته شباهت دارد. موضوع، زبان و شیوه نگارش، مباحث اصلی این نقد هاست. این نامه ها همراه با مقالات انتقادی جمال زاده، تصویر کاملی از او در مقام منتقد ادبی، ارائه می دهد و نشان می دهد اصول اعتقادی جمال زاده در زمینه داستان نویسی و نثر فارسی، از زمان صدور مانیفست ادبی تا سال های پایانی زندگیش، بدون تغییر باقی مانده و همین اصول ثابت، ملاک ارزیابی وی در نقد آثار داستانی نسل نو قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: جمال زاده، نامه های انتقادی، ادبی، نقد آثار داستانی، نقد امپرسیونیستی، نقد و بررسی
  • طاهره کریمی*، ذوالفقار علامی مهماندوستی صفحات 143-168

    بسیاری از بنیادی ترین مفاهیم ما از جمله زمان، کمیت، حالت، دگرگونی، کنش، علت، هدف، شیوه، وجه (modality) و حتی مفهوم یک مقوله از طریق مفاهیم استعاری درک می شوند. مولانا برای نشان دادن جهان عرفانی خود از مفاهیم استعاری بیشترین بهره را گرفته است. «خوردن» از پرکاربردترین واژه هایی است که در دیوان شمس برای نمایاندن تمامی ساحت های مادی و روحانی استفاده شده، و واژه های دیگری از خانواده آن، در بازتاب این معانی به شاعر یاری رسانده است. نوع زندگی صوفیه و توجه بیش از حد آن ها به تقلیل طعام، جوع، روزه، اجتناب از کسب و بها دادن به نظریه توکل، سبب برگزیدن ناخودآگاه چنین استعاره ای برای مولانا می شود. بر این اساس هشت مقوله ی جمال، حکمت، راز، ذکر، سماع، شادی، عشق و نور به مثابه خوراک تفهیم می شوند. در این مقاله با استفاده از نظریه شناختی استعاره معاصر به تبیین این استعاره ها پرداخته می شود. و در نهایت روشن می گردد که انگاره «عرفان خوراک است»، گزاره بنیادین متن است که یک ذهنیت استعاری خوراک انگار را در سراسر دیوان شمس منتشر کرده است.

    کلیدواژگان: مولانا، دیوان شمس، استعاره مفهومی، نگاشت، خوراک های استعاری
  • رویا یدالهی شاه راه صفحات 169-198
    داستان رمزی خانه ادریسی ها، اثر غزاله علیزاده ظرفیت های بسیاری برای انواع خوانش های رمزگشایانه دارد. یکی از شیوه های مناسب برای درک ساختار رمزی این داستان، کهن الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل است. هدف این مقاله، نشان دادن انطباق طرح تکامل شخصیت وهاب، یکی از قهرمانان اصلی این داستان، با الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل بود.
    کلیدواژگان: داستان نویسی معاصر، نقد اسطوره ای
  • فرزام حقیقی صفحات 199-213
    به همت گروه ادب معاصر فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی کتابشناسی ادبیات داستانی معاصر فارسی زیر نظر فریده رازی و با همکاری عذرا شجاع کریمی و آزاده گلشنی در سال 1390، در قطع رحلی بزرگ، با سه پیوست و در 18+ 686 صفحه منتشر شد. این کتاب 7069 مدخل و اطلاعات کتابشناسی 14046 اثر از مشروطه تا 1389ش را دربرمی گیرد. کتابی که با توجه به نقش ارجاعی ناشر آن، می بایست از اغلاط و خاصه اغلاط فاحش مبرا باشد، متاسفانه آغشته به انواع اشتباهات و کاستی هاست تا آن جا که ناشر پس از مدتی در بهار 1391 غلط نامه ای را تحت عنوان مستدرک تهیه و همراه کتاب روانه بازار کرد که متاسفانه این غلط نامه با وجود نشان دادن بسیاری از اغلاط کتابشناسی..، خود دچار کاستی ها و اشتباهاتی دیگر شده است. سعی ما در این جا نشان دادن پاره ای از اشتباهات و بی دقتی های این دو منبع و در نتیجه جلوگیری از گمراه شدن مخاطب کتابشناسی.. و مستدرک آن در تحقیقات و آگاهی های خود است.
    کلیدواژگان: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فریده رازی، نقد کتاب، کتابشناسی ادبیات داستانی معاصر فارسی
  • محمد غفاری صفحات 215-221
    مقاله «روایت زنانه از جنگ: تحلیل انتقادی کتاب خاطرات دا» تالیف محمدرضا جوادی یگانه و سید محمدعلی صحفی قابلیت تبدیل شدن به مقاله ای خوب را داشته، اما به دلایلی متاسفانه چنین اتفاقی نیفتاده. آن گونه که در مقدمه مقاله آمده، هدف نویسندگان در اصل تحلیل انتقادی گفتمان رمان (یا کتاب خاطرات) دا: خاطرات سیده زهرا حسینی نوشته سیده اعظم حسینی با استفاده از الگوی پیشنهادی نرمن فرکلاف و با توجه به شیوه بازنمود نقش های جنیستی بوده است. با این حال، همین طور که خواندن مقاله را ادامه می دهیم، کم تر اثری از چنین تحلیلی می یابیم. نقطه قوت آن اتخاذ رویکردی است نسبتا نو به متنی بحث برانگیز که تا کنون نقد و تحلیل اصولی از آن صورت نگرفته است؛ اما، نقطه ضعف آن این است که نویسندگان به وعده خود در ابتدای مقاله عمل نمی کنند، یعنی ایشان در بخش نظری آغاز مقاله دم از گفتمان کاوی انتقادی می زنند، ولی آن چه در بدنه مقاله می بینیم صرفا نوعی تحلیل درون مایه ای کلی است که گاه به نقد فمینیستی یا جنسیتی پهلو می زند.
    کلیدواژگان: روایت زنانه از جنگ: تحلیل انتقادی کتاب خاطرات دا، نقد فمینیستی، الگوی سه سطحی فرکلاف
|
  • Maryam Salehinia, Sarwrasa Rafiۥzadeh Pages 31-62
    Government correspondences and related works (books، letter-writing called Tarassol) are the most important historical documents. The accuracy of authors and amanuenses in representation of the status and the definition of the relations between social agents (public and governing apparatus)، made these books function of the cultural and semantic system of its time. These texts draw consciously a kind of “unequal encounter”، so that they are suitable to study the elements of power representation in discourse. This study is based on the four discursive components‬: ‬nomination، transitivity system، function of different sentences models، and modality and provides insights into the power relations. The results show that the above mentioned factors have an efficient role in the discourse of Dastur-al-katib and indicate the reciprocal role of the author in representation of the power relations. Religion and “Sharia”، as two sources of power، buttress this reciprocal discourse and at the same time had led to the emergence of hegemony in the text.
    Keywords: amanuensis language, Dastur, al, katib fi Taåyin, al, maratib, power relations, discourse analysis
  • Seyed Ali Ghasemzadeh Pages 95-118
    One of those fictional streams is the tendency of women writers towards independence in writing and their attempt for establishing a kind of feminine writing style. According to some of its claimers، this style would be acquired through reconsidering patriarchal narratives and attempt to form a protest-critical movement with an approach of rereading mythical narratives. The novel “Welcome to the Hades” written by Belgheys Soleimani is a mythical-critical novel، in which the author as a representative of women population، has tried to present a kind of mythical model. Through this model، she tries to illustrate the ignored stand of women in society by some mythical narrations. It seems as if، according to her، ignorance of the role of women in patriarchal narratives such as war narratives، corresponds to the ignorance of goddesses in myths. Since mythical novels، as a result of following the mythical model، are character-based، the research has tried to focus on the main character of the novel and her spiritual-psychic status through the events of plot، and has based its theoretical framework on a consolidated approach towards theories of Transtextuality by Gerard Genette and archetypal analysis by Pearson. The result shows that the writer، by integration of Iranian mythical narrations like Rostam & Sohrab and Rostam & Esfandiar، and focus on Greek myth “Persefone & Hades”، tries to protest against the patriarchal process of mythical narratives in eastern and western parts of the world، and as a result to show that human society is only rescued by deconstructing male/female contrast and also revival of women rights. Representation of Rodabe in archetypal character of “Orphan” and her conversion to unsuccessful “Terminator”، shows the structural congruence of text and character with the theme of protest in the novel.
    Keywords: feminine writing, Belgheys Soleimani, Welcome to the Hades, Metatextuality, Orphan Archetype
  • Maryam Ghasemi Pages 119-142
    Writing، along with fiction، editorial، translation، and writing research papers and critical literary career jamalzade forms. Impact on language practices jamalzade fiction writing and literary issues as one of the main themes، the author of a literary privileged position makes. Major topics include literary criticism، review and introduce new fiction writers have noted that different motivations for jamalzade were sent.. Critical jamalzade impressionistic style in these letters (Tasrgra) and is a hobby which is based on his personal beliefs and preferences as often، and as a professor and veteran informal tone sometimes intimate and loving tone، as Written friends and colleagues. In recent chat critical and scholarly discussion between the two is similar. Issues of language and writing، the main topics of this review. This letter، along with critical essays jamalzade complete picture of him as a literary critic، offers and shows in jamalzade principles and Persian prose fiction، literary manifesto issued from time Until the end of his life، without The same principles remain the same، the assessment criteria for the new generation، he has been criticized for fiction.
    Keywords: Jamalzade, a criticism, literary criticism, fiction, impressionistic criticism, review
  • Tahere - Karimi, Zolfaghaar Allami Mehmandoosti Pages 143-168

    Many of our fundamental concepts such as time، quantity، state، change، act، cause، purpose، way of doing، modality، and even concepts of categories understood through metaphoric concepts. To show his theosophical world، mevlana mostly used metaphoric concepts. Feeding is one of the most commonly used concept in Divan e-Shams for showing all the materialistic and spiritual realms and other family words helped the poet to reflect these concepts. Life of Sofia and attention to reduce feeding، esurience، fasting and avoiding businesses and valuing the trust theory caused unconscious adoption of such metaphor for mevlana. Accordingly، the eight categories of beauty، wisdom، mystery، citation، hearing (samaa’)، joy، love and light as a feed can be explained. In this paper، using the metaphor of contemporary cognitive theory to explain this metaphor will be discussed. Finally، it is clear that the notion of «Feed mysticism» the fundamental proposition of text feed a metaphorical thinking that he has released over the Divan-e Shams.

    Keywords: mevlana, Divan e Shams, Conceptual Metaphor, mapping, metaphoric feeding
  • Pages 199-213
    A Bibliography of Contemporary Persian Fiction was published in 2011 in 686+18 pages and large lectern size، with three attachments by the endeavour of The Department of Contemporary Literature of The Academy of Persian Language and Literature، under the supervision of Farideh Razi and collaboration of Ozra Shoja Karimi and Azadeh Golshani. This book covers 7069 entries and the bibliographic information of 14،046 books from the time of Constitutional Movement to 2010. Regarding the reputation of the publisher in publishing reference books، this book was expected to be free of errors (especially egregious errors must have been avoided); however، against all expectations، it turned out that the book was loaded with all kinds of errors and shortcomings to the extreme that the publisher later prepared an errata in the spring of 2012 titled Mostadrak which was launched with the book. Unfortunately، despite showing a lot of errors of the book، the errata itself suffered from other shortcomings and mistakes. We show some mistakes of both sources here and thus avoid the viewers of bibliography from being
    Keywords: The Academy of Persian Language, Literature, Farideh Razi, Book Critique, A Bibliography of Contemporary Persian Fiction
  • Mohammad Ghaffary Pages 215-221
    The essay «Discourse Analysis of Imposed War Memories; case study of Da Memory» by Mohammad Reza Javadi Yeganeh and Seyyed Mohammad Ali Sohofi has had the potential for becoming a good and acceptable essay because it adopts a new approach to a controversial text that has bot been analyzed from such viewpoints yet. However، this potential has not been realized. As it is mentioned in the «Introduction» of the essay، the primary objective of the researchers has been to examine the discourse of Da based on Norman Fairclough''s model of critical discourse analysis and with regard to the way gender roles are represented in this text. Nevertheless، and this is the weak point of the essay، the authors do not fulfill what they promise at the beginning of their writing، and the result is not «critical discourse analysis» but a simple analysis that at best appears silimilar to Feminist or gender criticism.
    Keywords: Discourse Analysis of Imposed War Memories, case study of Da Memory, Feminist criticism, Fairclough's three, dimensional framework