سابقه و هدف
سياه دانه با نام علميL. Nigella sativa يك گياه دارويي دو لپه، علفي و يكساله كه متعلق به خانواده آلاله مي باشد. اين گياه بومي غرب آسيا بوده كه منشا آن را خاورميانه و شبه قاره هند گزارش كرده اند. كشور ايران داراي موقعيت منحصر به فردي از نظر تنوع ژنتيكي در گونه هاي مختلف گياهي بخصوص گياهان دارويي ميباشد. ارقام سياه دانه موجود دركشور داراي تنوع بسيار بالايي از نظر صفات كيفي و كمي هستند. مطالعات قبلي در سياه دانه نشان داد كه بين عملكرد دانه با صفات عملكرد بيولوژيك، تعداد دانه در فوليكول، تعداد دانه در گياه، ارتفاع بوته، تعداد انشعاب هاي ساقه و شاخص برداشت همبستگي مثبت و بالايي وجود دارد. بيشترين اثر مسقيم بر عملكرد دانه مربوط به عملكرد بيولوژيك بود. تنوع موجود در توده هاي سياه دانه مي تواند منبع مناسبي براي كارهاي اصلاحي باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسي تنوع ، مطالعه همبستگي صفات، تجزيه عليت و تعيين مهمترين صفات موثر در عملكرد توده هاي سياه دانه صورت پذيرفت.
مواد و روش ها
به منظور بررسي تنوع، مطالعه ضرايب همبستگي و تجزيه عليت صفات مرتبط با عملكرد دانه 16 توده بومي سياه دانه (گرگان، گنبد، اروميه، اهواز، جوين، دشت مغان، زابل، زاهدان، سبزوار، سراوان، شيروان، كاشمر، بجنورد، مريوان، مشهد و كرمان) در مرزعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي مجتمع آموزش عالي شيروان مورد ارزيابي قرار گرفتند. آزمايش به صورت طرح بلوكهاي كامل تصادفي در سه تكرار اجرا شد. صفات تعداد روز از كاشت تا شروع گلدهي ،50 درصد گلدهي و اتمام گلدهي، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعي ، تعداد كپسول در گياه، وزن كپسول، تعداد دانه دركپسول، وزن هزار دانه، بيوماس تك بوته، شاخص برداشت و عملكرد دانه در هكتار در اين پژوهش اندازهگيري شدند. مقايسه ميانگين ها با استفاده از آزمون دانكن در سطح احتمال يك درصد انجام گرفت. تجزيه عليت براي عملكرد دانه بر اساس صفات باقي مانده در روش رگرسيون چند متغيره انجام شد. جهت تجزيه آماري از نرم افزار R، JMP4 و Statistiac v. 8 استفاده شد.
يافته ها
بر اساس تجزيه واريانس بين توده ها اختلاف معني داري براي تمام صفات اندازه گيري شده وجود دارد. توده مشهد و زاهدان بيشترين تعداد روز تا گلدهي و توده اروميه كمترين تعداد روز را دارا بود. توده مشهد و گرگان به ترتيب با 1131 و 272 كيلوگرم در هكتار بيشترين و كمترين عملكرد دانه را داشتند. همبستگي عملكرد دانه با تعداد كپسول درگياه، بيوماس گياه ، وزن كپسول، تعداد شاخه فرعي و شاخص برداشت مثبت و معني دار بود. گروه بندي توده هاي مناطق مختلف در دسته هاي مختلف خوشه نشان مي دهد كه بين تنوع ژنتيكي و تنوع جغرافيايي تطابق خوبي وجود ندارد. تجزيه رگرسيون مرحلهاي نشان داد كه حدود 5/68 درصد از تغييرات عملكرد دانه وابسته به صفت تعداد كپسول در بوته است. سپس صفت بيوماس، وزن هزار دانه و تعداد روز تا 50 درصد گلدهي وارد مدل گرديدند كه به ترتيب 4، 6/2 و2/1 درصد از تغييرات عملكرد دانه را توجيه نمودند. در تجزيه عليت تعداد كپسول در گياه بيشترين اثر مستقيم (**59/0) را بر روي عملكرد دانه داشت و بالاترين اثر غير مستقيم مربوط به صفت بيوماس از طريق تعداد كپسول در گياه (395/0) بود.
نتيجه گيري
نتايج نشان داد تنوع قابل ملاحظه اي را در تودههاي سياه دانه وجود دارد و تودههاي سياه دانه داراي پتانسيل ژنتيكي بالايي جهت استفاده در برنامههاي اصلاحي هستند، بنابراين مي توان از طريق انتخاب ارقام با خصوصيات زراعي مطلوب براي توليد يك رقم جديد اقدام نمود. تجزيه عليت نشان داد كه تعداد كپسول در گياه و وزن هزار دانه سهم مهمي بر عملكرد دانه سياه دانه دارند، لذا انتخاب براي اين صفات احتمالا مي تواند منجر به بهبود عملكرد دانه سياه دانه شود
کليدواژگان: اجزاي عملكرد، رگرسيون، تجزيه خوشه اي
|