فهرست مطالب

نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی
سال بیستم شماره 2 (پیاپی 34، تابستان 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/04/01
  • تعداد عناوین: 7
|
  • اصغر ضرابی، میرنجف موسوی صفحه 1
    هدف از این مقاله، بررسی نقش و کارکرد شهرهای کوچک استان یزد در نظام شهری و توسعه منطقه ای است. روش پژوهش «توصیفی تحلیلی» است که در آن از مدلهای کمی و روش آماری رگرسیون و نرم افزار رایانه ای SPSS استفاده شده است. استان یزد دارای پنج شهر کوچک (50-25 هزار نفر جمعیت) به نام های اردکان، میبد، بافق، مهریز و طبس است که حدود 26 درصد از جمعیت شهری استان را شامل می شوند. برابر بررسی های صورت گرفته از طریق مدل اندازه – مرتبه شهری، در سال 1385، شیب خط قانون اندازه مرتبه شهری از 652/1 – با احتساب شهر های کوچک به 745/1- بدون احتساب آنها افزایش می یابد. به لحاظ اقتصادی بخش صنعت و خدمات در اکثر شهرهای کوچک به عنوان بخش پایه ای است. که درمراکز شهرها نیز طی سالهای مورد بررسی روند صعودی داشته است. ترسیم خطی معادله رگرسیون درهمه شهرهای کوچک استان، بیانگر آن است که بخش کشاورزی در زیر خط رگرسیون، خدمات در روی خط و صنعت در بالای خط قرار گرفته است. این امر اهمیت بخش صنعت را در شهرهای کوچک استان نشان می دهد. این شهرها در نظام شهری استان به لحاظ جمعیتی و اقتصادی تاثیرات مثبتی داشته اند. آنچه که عملکرد این شهرها را در نظام شهری و توسعه منطقه ای کم رنگ نموده است، عدم وجود شهر میانی (250-100 هزار نفر جمعیت) در سلسله مراتب شهری و تمرکز شدید امکانات و خدمات در شهر یزد بوده است. بنابراین، تقویت شهرهای کوچک و تزریق سرمایه به آنها می تواند راهکار مناسبی برای نیل به ساختار فضای متعادل در سطح استان باشد.
    کلیدواژگان: شهرهای کوچک، نظام شهری، توسعه منطقه ای، جمعیت، اقتصاد، استان یزد
  • مهدی قرخلو، سعید زنگنه شهرکی صفحه 19
    الگوی رشد و توسعه کالبدی یا شکل شهر به عنوان الگوی فضایی فعالیت های انسان در برهه خاصی از زمان تعریف می شود و به دو دسته اصلی گسترش افقی یا پراکندگی شهری(sprawl) و الگوی شهر فشرده (Compact city) تقسیم می گردد. شناخت الگوی توسعه کالبدی شهر به منظور هدایت آن در راستای توسعه پایدار شهری امری اساسی است. محدوده مورد مطالعه در این تحقیق کلانهشر تهران و روش مورد استفاده روش توصیفی – تحلیلی است. این تحقیق که با هدف شناخت و اندازه گیری الگوی رشد کالبدی فضایی تهران در دوره های مختلف تهیه شده است، از روش های پیشنهادی تسای، یعنی چهار روش درجه تجمع، درجه توزیع متعادل، تراکم و اندازه متروپل برای رسیدن به این منظور استفاده نموده است.
    نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد که شهر تهران از نظر رشد و گسترش فضایی در گذشته از رشد آرام و فشردگی نسبی برخوردار بوده است، اما با شروع شهرنشینی سریع و مهاجرتهای بی رویه روستاشهری، رشد مساحت آن بسیار سریع می شود، چنانکه می توان الگوی رشد پراکنده یا گسترش افقی بی رویه (urban sprawl) را برای این شهر متصور شد. البته، در سالهای اخیر گرایش به تمرکز و فشردگی در آن مشاهده می گردد. در مجموع، با توجه به پیامدهای نامطلوب این الگو، در راستای دستیابی به توسعه پایدار شهری و پایدارتر کردن رشد شهر باید از سیاستهایی برای کنترل و تغییر این نوع رشد استفاده گردد.
    کلیدواژگان: الگوی رشد کالبدی شهر، پراکندگی شهری، شهر فشرده، توسعه پایدار، تهران
  • جواد خوشحال دستجردی، حسین مردانیان صفحه 41
    در مطالعات آب و هواشناسی کشاورزی، شناخت ویژگی های آب و هوایی هر منطقه به منظور بررسی تطابق کشت هر گیاه و پیش بینی احتمال رخدادهای نامطلوب جوی برای جلوگیری از آسیبهای گیاهی و افزایش راندمان تولید حایز اهمیت است. در این پژوهش، شرایط محیطی و نیازهای حرارتی کشت پسته در دشت جرقویه سفلی اصفهان با روش توصیفی تحلیلی- میدانی برای سالهای 84-1383 بررسی شده است. بدین منظور پس از جمع آوری اطلاعات لازم از منابع و سازمان های مختلف با احداث یک ایستگاه هواشناسی کشاورزی در باغ پسته، اقدام به دیده بانی های فنولوژیک و هواشناسی گردید. آنگاه داده های جمع آوری شده با استفاده از برنامه های SPSS و Excel تجزیه و تحلیل آماری گردید. یافته های این تحقیق نشان داد که طول دوره فعالیت بیولوژیک پسته در این منطقه 273 روز است که در این مدت گیاه در مجموع به 6/4234 درجه- روز حرارت در فازهای مختلف نیاز دارد. در این دوره، از میان عناصر آب و هوایی، بارش و تابش می توانند برای گیاه محدودیت ایجاد کنند، اما رطوبت نسبی هوا و نوع خاکها برای آن محدودیتی ایجاد نمی کنند. پیش بینی تاریخ احتمالی آغاز، طول و توسعه هر فاز فنولوژیک و همچنین روبه رو شدن با سرمای بهاره و پیش رس در منطقه از یافته های این تحقیق است.
    اگر چه درجه حرارت عنصر شروع کننده و عامل فراینده بیداری و رشد هر گیاه در دوره فعالیت بیولوژیک است، اما همین عامل می تواند باعث توقف و یا نارسا شدن رشد گردد و یا به طور کلی نابودی آن را موجب شود. شناخت درجه حرارتهای لازم و مطلوب در هریک از فازهای فنولوژیک و درجه توسعه هر فاز با توجه به مجموع واحدهای حرارتی کسب شده و نیز آستانه های حداقل و حداکثر محدوده های طاقت گیاه و نیز میزان رطوبت نسبی و آب مورد نیاز آن مسائلی است که باید برای کشت هر گیاه در نظر گرفته شوند. علاوه برآن، ویژگی های خاک نیز از موضوع هایی است که در بررسی های محیط باید مدنظر قرار گیرد.
    کلیدواژگان: آب و هواشناسی کشاورزی، درجه، روز، فنولوژی، نیازهای حرارتی، پسته
  • طیب رضیئی، قاسم عزیزی صفحه 65
    شناخت زیرمنطقه های همگن اقلیمی، یکی از نیازهای اولیه در برنامه ریزی های محیطی و آمایش سرزمین است که بویژه برای مطالعه بیلان آب و دیگر مسائل هیدرولوژی دارای اهمیت است. از این رو، برای شناخت مناطق همگن بارشی منطقه کوهستانی غرب ایران که سرچشمه بسیاری از رودهای مهم کشور است، میانگین 9 متغیر وابسته به بارش در دوره 2000-1965 برای 140 ایستگاه هواشناسی پراکنده در سطح منطقه محاسبه و مورد استفاده قرار گرفت. متغیرهای یاد شده به کمک روش تحلیل مولفه های اصلی (با آرایه R) به چهار مولفه کاهش و با استفاده از چرخش وریماکس چرخش داده شدند. سپس با بهره گیری از روش خوشه بندی سلسله مراتبی به شیوه وارد ایستگاه های مورد استفاده در این تجزیه و تحلیل بر مبنای مقادیر نمرات استاندارد آنها در مولفه های به دست آمده گروه بندی و به این ترتیب غرب ایران به چهار زیرمنطقه همگن بارشی تقسیم شد. نتیجه نشان داد که روند ناهمواری ها و عرض جغرافیایی در مرزبندی و تفاوتهای مکانی بین مناطق نقش بسیار مهمی دارند. بررسی تغییرات ماهانه بارش زیرمنطقه ها نیز نشان داد که با حرکت از جنوب به شمال بیشینه بارش از زمستان به بهار منتقل می شود. این تفاوتها بیانگر تفاوت در سازوکارهای ایجاد بارش در شمال و جنوب منطقه مورد مطالعه است. از این رو، می توان گفت که سامانه های سینوپتیکی باران آور در شمال و مرکز منطقه مورد مطالعه با سامانه هایی که در جنوب موجب ایجاد بارش می شوند، متفاوتند.
    کلیدواژگان: منطقه بندی، تحلیل مولفه های اصلی، خوشه بندی، نمایه تمرکز بارش، غرب ایران
  • سید هدایت الله نوری، نرگس علی محمدی صفحه 87
    ارتقای حضور زنان در فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و برنامه ریزی جهت گسترش مشارکت آنان، بویژه در زمینه های اقتصادی، شرطی لازم برای توسعه پایدار است. این امر در نواحی روستایی که زنان از دیرباز و به طور سنتی در کارهای اقتصادی خانواده مشارکت داشته اند، از ضرورت بیشتری برخوردار است.
    تحقیق حاضر در صدد بررسی و تحلیل نقش و چگونگی فعالیتهای اقتصادی زنان روستایی ناحیه روستایی براآن از بخش مرکزی شهرستان اصفهان است. این تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی و مطالعه ای پیمایشی است که داده های آن از طریق پرسشگری به صورت مصاحبه با زنان روستایی 15 تا 65 ساله منطقه مزبور تهیه گردیده است. در این پژوهش تعداد 164 زن از 9 روستای منطقه به روش خوشه ایتصادفی و بر اساس تخصیص بهینه گروه های سنی مختلف به عنوان نمونه برگزیده شده اند. در این مطالعه این سؤالها که «فعالیتهای اقتصادی زنان روستایی چه نقشی در اقتصاد روستایی منطقه براآن دارد؟» و زمینه های ایجاد و گسترش فعالیت اقتصادی زنان روستایی کدام است؟ مورد توجه بوده است. در تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی استفاده شده است. از نتایج برگرفته از این تحقیق آنکه انگیزه های اقتصادی چون کسب درآمد، کمک به اقتصاد خانواده و داشتن اشتغال، در کنار فرصتهای فعالیت در وضع موجود و نظر همسر و خانواده، مهمترین شاخصهای مؤثر بر فعالیت اقتصادی و چگونگی آن برای زنان منطقه روستایی براآن است.
    کلیدواژگان: زنان روستایی، فعالیتهای اقتصادی، اقتصاد روستایی، منطقه براآن، شهرستان اصفهان
  • ملکه عزیزپور، کریم حسین زاده دلیر، نجما اسمعیل پور صفحه 105
    شهر یزد از دهه1350 با پدیده رشد افقی سریع روبه رو بوده است. موضوع رشد اندازه و اندام شهر به خودی خود یک معضل به شمار نمی رود، لیکن ترکیب آن با مقوله زمان یا به عبارتی «سرعت یافتن رشد افقی شهر» در مقایسه با رشد سایر ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی شهر است که می تواند آن را به عنوان یک مساله مطرح نماید و باید از آن جلوگیری یا آن را ساماندهی کرد و این امر به مدد شناخت عوامل به وجود آورنده و تاثیرات بجا مانده از آن میسر می شود. بر اساس یافته های تحقیق، از یک سو مهاجرتهای روستا شهری آن هم با انگیزه اشتغال در این شهر به عنوان یکی از عوامل عمده و موثر بر پیدایش این پدیده در شهر یزد محسوب می گردد و از سوی دیگر، رشد افقی سریع شهر یزد موجب حرکات مرکز پیرامون در این شهر به عنوان یکی از آثار و پیامدهای آن شده است. پس، از یک طرف توجه به برنامه ریزی منطقه ای در جهت پخشایش متعادل جمعیت و فعالیت در پهنه استان در جهت ممانعت از مهاجرت به شهر یزد و از طرف دیگر، تهیه برنامه جامع بافت قدیم شهر در جهت بازگرداندن شرایط مطلوب زندگی در این بافت ضروری است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی با استفاده از تکنیک مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی از طریق تکمیل پرسشنامه انجام گرفته است.
    کلیدواژگان: رشد افقی سریع، شهر یزد، تحرکات جمعیتی، مهاجرتهای روستا، شهری و حرکات مرکز، پیرامون
  • مجید منتظری صفحه 125
    در این پژوهش داده های بارش ماهانه ایستگاه های هواسنجی ایران از بدو تاسیس تا سال 2005 برای تحلیل زمانی- مکانی بارش های فرین روزانه کشور بررسی گردید. با استفاده از این پایگاه داده، نقشه های رقومی بارش سالانه و بارش فرین روزانه با تفکیک مکانی 15*15 کیلومتر محاسبه گردید. مقادیر بارش فرین روزانه به بارش سالانه تقسیم گردید و بدین ترتیب نقشه ضریب بارش فرین روزانه به دست آمد. با اعمال تحلیل خوشه ایسلسله مراتبی با روش ادغام وارد بر روی 5769 داده این ضریب، مشخص شد که ایران را به چهار قلمرو از لحاظ نسبت بارش فرین روزانه به بارش سالانه می توان تفکیک نمود. قلمرو سوم و چهارم که به ترتیب بین 60 تا 100درصد و 100 تا 170 درصد بارش سالانه در یک شبانه روز می تواند رخ دهد، بیشتر در معرض خطر است. این دو قلمرو، نیمه جنوبی کشور در امتداد سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان را در بر می گیرد.
    امکان وقوع بارش های فرین روزانه در سراسر ایران بجز سواحل دریای خزر در چهار ماه دسامبر، ژانویه، فوریه و مارس وجود دارد. بارش های فرین روزانه سواحل خزر در ماه های اوت، سپتامبر و اکتبر رخ داده است. به علت ضعف فعالیت سامانه های غربی، زمینه وقوع بارش های فرین روزانه در نیمه جنوبی کشور در بازه زمانی آوریل تا نوامبر فراهم نیست.
    کلیدواژگان: بارش های فرین، بارش روزانه، تحلیل خوشه ای
|
  • A. Zarabi, M. N. Mousavi Page 1
    The aim of this paper is to investigate the function and role of small cities in Yazd province in urban system and regional development. The research method is descriptive – analytic. In which the quantity models and regression method and also data programs named SPSS are used. There are five small cities in Yazd province (25-50 thousand population) namely Ardakan, Meybod, Bafgh, Mehriz and Tabas which consist about 26 percent of urban population in the province. According to the surveys through Rank – Size Rule, in 1385, the linear gradient of Rank –Size Rule increases from - 1.652 including small cities to -1.745 excluding small cities. Economically industry & services are two basic parts in small cities which in central cities have followed an ascending model over the years of the survey. The linear trace of regression equation in all of these cities reveals that the agricultural part is below regression line, the service parts is on the line & Industry is above the line. This indicates the importance of industry in small cities. These cities have positive effects on urban. System of the province regarding population and economy. What has diminished the function of these cities in urban system and regional development, is the lack of minor cities in the urban hierarchy & the intense centralization of facilities in Yazd city, As a result, supporting small cities & allocating investment into them is a suitable solution in achieving balanced spatial structure in the surface of province
  • M. Ghrakhlou, S. Zanganehe Shahraki Page 19
    The pattern of urban spatial- physical growth or form define as spetial pattern of human activities in specific time, and divided in two main forms: urban sprawl and compact city. The recognition of physical development pattern is a fundamental task for sustainable development of urban areas. Tehran selected as a case study and research method is analytical –descriptive method. 4 methods proposed by Tsai are used: agglomeration grade, equal distribution grade, density and metropolis size.The result of this research show that Tehran had a slow growth and compactness in the past, but along with speed urbanization and urban migration, area grow so fast than we can named it urban sprawl. Of course in recent years, it tended to compactness and agglomeration. In conclusion, regard to undesirable consequences of this growth pattern and for achieving to urban sustainable development, policies and strategies must used.
  • J. Khoshhal Dastgerdi, H. Mardanian Page 41
    The plain of Lower Jarghouyeh which is located in the southern part of the province of Isfahan is a suitable environment for the cultivation of the plant of pistachio. In this research has been used of attributive, compound and comparative and a pilot area was established in Lower Jarghouyeh and monitoring of phonological and aero logical conditions of the growth of pistachio were carried out for a year in 1383-1384. The recorded data combined with the secondary data were analyzed through the application of SPSS and EXCEL software. The analysis has concluded that the biological activity of pistachio lasts 273 days in which the planet needs 4234. 6 degree-days for different stage of growth. While rainfall and radiation are the limiting factors, relative humidity and soil conditions of Lower Jarghouyeh haven’t demonstrated any limitation for pistachio growth, but a cold spring and early low temperature in autumn are the hindering environmental factors that even stop the germination process. Although temperature is start and motor of wakefulness of growth in period of biological active in each plant, but it can stop or it can dispatch the plant. Knowledge suitable and necessary temperature and so degree of extent in each phonological period by total earned temperature and so minimum and maximum temperature of tolerance of plant and so relative moisture and necessary water and soil are problems that those should pay attention for cultivation each plant. More over climatic knowledge in each region is a subject that it should pay attention for cultivation of each plant in all region and so, probability of faced of different stage of growth of plant with suitable and unsuitable happenings should be certain. In this research it was done for cultivation of pistachio.
  • T. Raziei, Gh. Azizi Page 65
    The mountainous region of western Iran was regionalized applying R mode principal component analysis (PCA) and Cluster Analysis (CA) on 9 precipitation derived variables in 140 stations distributed across the study area. In this way, the used variables were reduced to 4 principal components and then rotated using Varimax rotation criterion. Applying a Hierarchical Cluster Analysis, Ward's algorithm, on principal component scores, the stations were grouped into 5 individual clusters. The results indicated that the study area comprises of 5 distinctive homogenous subdivisions. The topography and latitude play an important role in determining boundaries between identified subdivisions and existence of spatial differences between them as well. Investigation of time evolution of monthly precipitation across the identified sub-regions indicated that the month of maximum precipitation moves from winter in the south to spring in the north-western most of the study area. The existence differences between south and north of the study area considering the time of occurrence of monthly maximum precipitation implied that the precipitation laden mechanisms are different in south and north of the study area
  • S.H. Noori, N.Ali Mohamadi Page 87
    Contribution of women in economical and social activities and planning for more participation of them is an essential prerequisite for sustainable development. This is more important in rural communities of which the women contribution in household economy has been considerable forewore.In this study, the economical contribution and activities of rural women in Baraan rural region has been investigated. The research method is a description_ analytic survey and relevant date have been collected by interviewing the 15-65 ages rural women of the region the size of the sample was 164 persons from 9 villages which have been selected via randomized clustery method through different age categories. The main questions about the role of rural women economical activities in rural economy of the region and also the favorable content of these activities have been in the core of concern. Some of the main results_ that were obtained by using of Factor Analysis statistical method _ were the income revenue motivation, contribution in household economy, employment for the rural women activities. In addition the attitude and satisfaction of the spouse and activity opportunities in the existing situations were the effective factors on these activities in the study region.
  • M. Aziz Poor, K. Hosain Zade Dalir N. Esmail Poor Page 105
    The city of Yazd faced with rapid horizontal growth during 1350s. Of course, growth in size and body of the city is not a problem by itself. However, [considering it with time or in other words] "rapid horizontal growth of the city" in comparing to the economical, social, cultural and political growth of city makes it a problem. This problem should be prevented of improved and of course it can be done by knowing creating factors and it's after effects. According to the research, on one hand, rural-urban emigration for finding a job is one of the major and effective factors in making this phenomenon in the city. On the other hand, rapid horizontal growth of Yazd causes center-suburb movement in the city which is one of its effect and result. Therefore, on one hand regional planning should be considered significantly for balancing the population also should be done all over the city for preventing immigration to Yazd. One the other hand, preparing a comprehensive program of city old texture is necessary for returning suitable condition of life to this texture. This research was done by descriptive-analytical and surveying methods by using techniques of library and studies and of course by filling out some questionnaires.
  • M. Montazeri Page 125
    In this paper, in order to analysis tempo-spatial variations of extreme 24 hour precipitations in Iran, monthly precipitation data of synoptic and climatologic stations from beginning of establishment to Dec 2005 have been studied. Using these data set monthly digital maps with a spatial resolution of 15*15Km has been calculated. Dividing 24 hour precipitation to annual precipitation provided extreme 24 hour precipitation coefficient map. An agglomerative hierarchical cluster analysis then applied to highest 24 hour precipitation coefficient matrix. This analysis shows that there are four main precipitation regions in Iran. In region No.3 about 60-100 percent of annual precipitation may occur just in 24 hours. In region No.4 about 100-160 percent of annual precipitation may occur just in 24 hours. These regions more subject to the extreme rainfall. These two regions are located in southern half of Iran, along Persian Gulf and northern coasts Oman Sea.The possibility of heavy 24 hour precipitation exists throughout Iran, except southern coasts of Caspian Sea in four months Dec, Jan, Feb and March. Extreme 24 hour precipitations of Caspian Sea coasts have occurred in Aug, Sept and October.Because of the weakness of westerlies, possibilities of extreme 24 hour precipitation didnt exist in southern half of Iran from April to November