فهرست مطالب

پژوهشهای میان رشته ای قرآن کریم - سال نهم شماره 1 (پیاپی 18، بهار و تابستان 1397)

مجله پژوهشهای میان رشته ای قرآن کریم
سال نهم شماره 1 (پیاپی 18، بهار و تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/07/14
  • تعداد عناوین: 6
|
  • سعید بهمنی * صفحات 7-28
    در دو دهه اخیر پس از انقلاب (1357) ایران شاهد به کارگیری چهار مفهوم اساسی «اسلامی سازی علوم» ، «علوم انسانی قرآن بنیان» ، «نظام سازی قرآن بنیان» و «نظریه پردازی قرآن بنیان» در ادبیات علمی کشور بوده است. کاربرد مفهوم «نظام سازی قرآنی» در سند منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور تا اندازه ای به گسترش این مفهوم دامن زده است. پس از آن، مفهوم «نظریه پردازی قرآن بنیان» نیز در جامعه علمی و برخی اسناد راهبردی مطرح شد؛ زیرا نظام سازی در گرو نظریه پردازی است. رواج مفاهیم یادشده علائمی از خیزش برای انقلابی علمی در علوم انسانی است. مساله کسانی که بر این مفاهیم تاکید دارند آن است که علوم برآمده از فلسفه و بنیادهای نظری رایج در دنیا نمی تواند مشکلات جوامع اسلامی را در جهت رسیدن به اهداف الهی حل کند. برخی بزرگان، دانشمندان و پژوهشگران داخل و خارج کشور نظریه هایی درباره این مفاهیم بیان کردند یا نوشته اند. سوال این است که معنی این مفاهیم چیست؟ راهبردهای دستیابی به آن ها کدام اند؟ راهبردهای پیشنهادی با چه فرایندی محقق می شوند؟ مفاهیم یادشده در سطحی از انتزاعی بودن قرار دارند که می توان آن ها را اهداف علمی انقلاب اسلامی به شمار آورد. نسبت میان این مفاهیم عام و خاص، مطلق و به ترتیب هر یک اعم از دیگری و بر آن تقدم دارد. مقاله به بیان مفاهیم چهار گانه یادشده، راهبردها و فرایندهای تحقق آن ها خواهد پرداخت و نشان می دهدکه نظام سازی، تولید علوم انسانی قرآن بنیان و اسلامی سازی علوم در گرو نظریه پردازی قرآن بنیان است. ما در ایران پس از نزدیک به چهار دهه بررسی و پردازش مفاهیم اساسی به ضرورت نظریه پردازی قرآن بنیان رسیدیم، در حالی که شهید سیدمحمدباقر صدر در این امر پیشتاز بوده و از همان ابتدا بر نظریه پردازی اهتمام ورزید. این بدان معنی است که ما از آورده علمی وی استفاده نکرده ایم و هنوز در دوره پیشاصدری به سرمی بریم.
    کلیدواژگان: اسلامی سازی معرفت، علوم انسانی قرآنی، نظام سازی، نظریه پردازی قرآن بنیان
  • حسین بابایی مجرد *، محمد عبدالحسین زاده صفحات 29-44
    نظام سازی در زبان عرف و بعضا اهل علم، مشترک معنوی برای چهار مصداق نظام شناسی (در ساحت تکوین) ، نظام یابی (در ساحت تشریع) ، نظام سازی (در ساحت اعتباریات) و نظام گذاری (در ساحت عینی) است. هرچند به طور خاص، نظام سازی ناظر به اعتبارات و قراردادهای اجتماعی است که در هر خرده نظام وضع می شود، اما نگارنده معتقد است نظام سازی بالمعنی الاعم جامع هر چهار ساحت بوده و قرآن مجید نیز به عنوان منبع معرفت شناسی دینی در ساحات چهارگانه قرار دارد. بر این اساس هر ساحت به حسب آن ساحت است. اگر فرایند نظام سازی مورد غفلت بوده یا ابتناء بر معارف قرآنی نداشته باشد فرایند حل مسائل و چالش های نظام مبتنی بر واقع گرایی و ایده آل گرایی توحیدی صورت نخواهد پذیرفت. بنابراین خرده نظام های مختلف اجتماعی، حلال مسائل کاذب یا غیراولویت دار، تحمیلی و جهت گیری شده به سوی ایده آل های غیراسلامی خواهند بود. این انحراف از منابع متقن دینی، از یک طرف عامل عدم توفیق نظام اسلامی در تحقق اهداف مادی و معنوی خود و در نتیجه تشکیک نخبگان نظام و عامه مردم در هویت انقلابی نظام اسلامی است و از طرف دیگر منجر به استقرار خرده نظام های اجتماعی غیردینی و زمینه ساز استبداد (هرچند صغیر) و استکبار (هرچند بخشی) و تشکیل حکمرانی سکولار (هرچند به طور نرم و خزنده اما تئوریزه شده) می شود. فرایند نظام سازی، اعتبارسازی در قالب حرکت از مبادی به سوی مسائل (علم اجمالی به مبانی در شناسایی و اولویت دهی به مسائل) و حرکت از مسائل به همراه مسائل به سوی منابع (جهت بازخوانی) و اصطیاد یا اصلاح (بازتعریف) مبادی (علم تفصیلی به مبادی) و در نهایت حرکت از مبادی (تفصیلا) به سوی مسائل جهت تعریف، تشریح، احساس و حل مسائل است؛ هرچند باید توجه داشت در این حرکت مبتنی بر اجمال و تفصیل، انعطاف درون زای در اصلاح گری، تدرج در تحول و جریانی بودن، جزء متمم نظام سازی تلقی می شود.
    کلیدواژگان: نظام سازی قرآن بنیان، منابع نظام سازی، مبانی نظام سازی، مسائل نظام سازی، اعتباریات
  • حامد جوکار *، احمد جمالی گندمانی صفحات 45-60
    نظام سازی قرآنی به عنوان کارکرد اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام ولایت فقیه در بنان و بیان اندیش وران و صاحب نظران دینی ظهور یافته و بخش قابل توجهی از تلاش های فکری ایشان را متوجه خویش ساخته است. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی، با هدف واکاوی مفهوم نظام سازی قرآنی و بررسی رویکردهای موجود، ضمن کاوشی در معنای این مفهوم، رویکرد های موجود و یا متصور از آن را بررسی کرده و از میان آن ها، آنچه قرابت و شباهت بیشتری به مراد نظام توسعه فرهنگ قرآنی از این مفهوم دارد را تبیین می کند. در این مسیر، نگاهی نیز به نارسایی ها یا کاستی های رویکرد های مذکور شده است. بر اساس یافته های مقاله حاضر مراد از نظام سازی قرآنی اصلاح اساسی امور انسانی مبتنی بر اصول قرآن کریم و دین مبین اسلام است و می توان کارکرد همه دانش های اسلامی را در قالب این اصلاح تبیین کرد. به مثل احکام اسلامی و تبع آن دانش فقه در واقع الزامات اجرایی این اصول در جامعه انسانی به شمار می روند. در این برداشت نظام سازی قرآنی نتیجه اصلاح امر انسانی است یعنی قرآن کریم اصول کلی حاکم بر نظامات انسانی مورد نظر خداوند را ارائه کرد ه و دانش های اسلامی دیگر در واقع بیان چگونگی اجرای این اصول هستند. در این میان دانش فقه نیز به مقتضای محدوده و موضوع خویش وظیفه ای بر عهده دارد که به دلیل اهمیت این دانش و برای تبیین بیشتر نمونه هایی از نقش دانش فقه در تسری اصل عدالت و نیز اصل تساهل و تسامح مورد اشاره قرار گرفته و در پایان به مهمترین چالش های پیش روی نظام سازی قرآنی اشاره شده است.
    کلیدواژگان: معنای نظام سازی، نظام سازی قرآنی، حکومت اسلامی، نظام فقهی، خرده نظام
  • محمد هادی مفتح * صفحات 61-82
    موضوع تحقیق، اموری است که دارای اهمیت استراتژیک و ضرورت راهبردی بوده، تحقق آن در تبیین تصویر مطلوب از تئوری حکومت اسلامی در جهان اندیشه نقشی تردید ناپذیر دارد. ادعای امکان این امر ریشه در انتظار ما از دین و گستره دخالت دین در دنیای بشر متدین داشته و شناخت ما از قرآن کریم و آموزه های سنت معصومین، ما را در طرح این ادعا جسور می‏سازد؛ کما اینکه تحقق آن متوقف بر تلاش علمی دانشمندانی محیط بر دو عرصه استنباط از منابع دینی و دانش های روز بشری است. باز طراحی نظام سیاسی برگرفته از قرآن کریم به عنوان الگویی برای تحقق این ادعا ارائه گشته و زوایایی از آن در این مقاله عرضه گشته است.
    کلیدواژگان: باز طراحی، نظام های اقتصادی، نظام های اجتماعی، نظام های سیاسی، معارف قرآنی
  • احمد آکوچکیان *، رضوانه دستجانی صفحات 83-106
    پرسش از روش شناسی رویکرد پژوهش میان رشته ای ، پرسشی معطوف به مسئله پیشرفت است که در منظری سیستم نگر و سازوکار، سطوح مبانی پارادایمی، نظریه ای، مدل واره مفهومی، عملیاتی و سطح گفتمانی را دربردارد و در متن منظومه جامع ادراکات معطوف به رشد توسعه، در سند مرجع الگوی راهبری تحول در دو ضلع راهبردی نقشه جامع علم و علمی، با میانداری اصل ولایت تفقه در دین قابل جریان است. در میان آمدن انتظار رشد توسعه از دین و به تعبیری برآمدن مساله پیشرفت همه جانبه، اقتضای روش شناسی مطالعات بین رشته ای و چند رشته ای مبتنی بر فرارشته ای پیشرفت شناخت را دارد که به ناگزیر، سه سطح مساله شناسی، دین شناسی و آینده نگاری راهبردی را نیازمند است تا با این رهگذر بتوان از روش شناسی تفقه در دین و ولایتمندی آن در عرصه مدیریت فرهنگ و تحول سخن گفت. گذار از رویکرد جزءنگر حوزه های دانشی و رشته ای به رویکرد بین رشته ای به ویژه در مطالعات قرآنی، واسط یا مفصل پارادایمی خویش را نیافته است؛ این مفصل پارادایمی اندیشه و دانش پیشرفت است. از جمله علت های ناتوانی ورود این دانش ورزی به عرصه کارآمدی، عدم اهتمام به این حوزه واسط و مفصلی است. مقاله پیش رو مستند به رویکرد مرجع قرآنی (اصل هدایت به رشد) ، به مدد روش شناسی پیشرفت نگر، بازخورند استنتاجی تا استنباطی و تحقیق و توسعه ای و روش شناسی های پشتیبانی چون روش شناسی سیستمی در ضمن ماتریس و الگوریتمی فرایندی، برآن است تا با پی افکنی اندیشه قرآن شناخت پیشرفت (بنیان معرفت شناخت مکتب تفسیری بایسته قرآنی) منظری از روش شناسی پژوهش آینده نگار راهبردی پیشرفت قرآنی را به همراه به سامان آوری سه نظام ترتیبی، تنزیلی و موضوعی آینده نگار تفسیر به دست دهد؛ بر این مدار، ظرفیت این مکتب تفسیری در سامان بخشی سند الگوی پایه پیشرفت اسلامی پیش رو می آید.
    کلیدواژگان: تفسیر قرآن کریم، مطالعات میان رشته ای، پیشرفت، روش شناسی، سازوکار، تفقه در دین
  • مژده علیزاده * صفحات 107-126
    استخراج مولفه های انگیزه پیشرفت از متن آموزه های اسلامی و به کارگیری آنها در کتب آموزشی در جهت پیشرفت و موفقیت دانش آموزان از اهمیت بسزایی برخوردار است. لذا هدف از پژوهش حاضر «بررسی فراوانی مولفه های انگیزه پیشرفت در کتاب های فارسی (بخوانیم) و هدیه های آسمان ابتدایی (تالیف های جدید 1393-1395) با تاکید بر آموزه های قرآن و تفاسیر» است. روش پژوهش تحلیل محتوا است. روش تجزیه وتحلیل داده ها آمار توصیفی است. جامعه آماری نیز کتاب فارسی (بخوانیم) و هدیه های آسمان است. نمونه آماری همان جامعه آماری در نظر گرفته شد. ابزار پژوهش سیاهه تحلیل محتوا بود که روایی آن توسط متخصصان حوزه دینی و روان شناسی تایید شد. نتایج پژوهش نشان داد کتاب های مذکور تا حد متوسطی به انگیزه پیشرفت توجه داشته اند. در این راستا بیشترین میزان توجه درکتاب فارسی (بخوانیم) سال سوم و هدیه های آسمان سال ششم و کمترین میزان توجه در بخوانیم سال اول و هدیه های آسمان سال دوم است. همچنین از میان مولفه های انگیزه پیشرفت بیشترین میزان توجه به مولفه ایمان به خدا، توکل و دعا و سپس مولفه های داشتن صبر، استقامت و پایداری و داشتن تلاش و پشتکاری در انجام هر کاری اختصاص یافته است. کمترین میزان توجه نیز به مولفه های مرکز کنترل درونی، رقابت سازنده (در حیطه علمی و ورزشی) و مسئولیت پذیری (پذیرفتن مسئولیت اعمال و خطا های خود) اختصاص یافته است.
    کلیدواژگان: انگیزه پیشرفت، کتب درسی هدیه های آسمان و فارسی، آموزه های قرآن و تفاسیر، تحلیل محتوا
|
  • Saeid Bahmani * Pages 7-28
    During these two decades after the revolution (1357) we have witnessed the application of four fundamental concepts in the scientific literary in Iran, such as: “Islamicization of the science”, “Quran-based Human Sciences”, “Quran-based systematization” and “Quran-based theorization”. Firstly application of “Quran-based systematization” in the document of charter of development of Quranic culture of the country has to some extent propagated the use of this concept. Secondly “Quran-based theorization” is also mentioned in the scientific community and some of the strategic documents, since systematization is dependent on the theorization. The spread of these concepts, shows the rise for scientific revolution in the human sciences. The significant issue on the mind of those who emphasize on functionalization of these concepts is the failure of philosophical and doctrinal sciences in removing the obstacles faced by Islamic communities in achieving divine objectives. Some of the sages, scholars and researches inside or outside the country, have claimed their ideas on these concepts or have written them down. Among the questions raised in this regard are: the exact meaning of these concepts, the strategies for achieving them, the process by which these suggested strategies are fulfilled. The abstract nature of these concepts has made them to be considered as scientific objectives of the Islamic Revolution. These concepts are counted as general and absolute particular and each enjoys primacy to the other. This paper focuses on the four concepts mentioned and also the strategies and processes applied for their fulfilment. It also shows that systematization and production of Quran-based human sciences and Islamicization of sciences, depend on Quran-based theorization. After almost four decades of examining and analyzing the fundamental concepts, we have reached the necessity of Quran-based theorization, while Sayyad Muhammad Baqir Sadr has long ago been one of the pioneers in this field, and has discussed theorization prior to everyone else. This means that we have not made use of his scientific findings and are still remained in the much earlier period.
    Keywords: Islamicization of the sciences, Quranic Human Sciences, Systematization, Quran-based Theorization
  • Hussein Babaee Mojarad *, Muhammad Abdolhusseinzadeh Pages 29-44
    Systemization in common language and sometimes in scientific discourse have spiritual common meaning for four proof of “system logy” (in genesis field), “finding system” (in legislation field), “making system” (in credits field) and “stablishing system” (in objective field). Although, in particular, “making system” is observing credits and social contracts which, is establish in any sub-system. Hence, the author believed that “making system” with its general meaning is contain all four fields and Holy Qur’an, as a religious epistemology source, is in all four field. According to this, each field is acquired to that field. Furthermore, if the process of “making system” became ignored or did not based on Qur’an principles then the process of solving problems and system’s challenges won’t base on monotheistic realism and idealism. Therefore, different social sub-systems would become panacea for delusive or non-priority issues, imposition and oriented toward non-Islamic ideals. This deviation from religious trusted sources, on one hand, would failed Islamic system in establishing its material and spiritual purposes, which, this would have doubted elites and people of the system through revolutionary identity of Islamic system. And on other hand, this would lead to establishment of social sub-system, autocracy (though small), arrogance (though in a small part) and establishment of secular governance (though smoothly but theorized). The process of “making system” is making credit in form of moving from origin to matters (having brief knowledge through recognizing the basis and giving priority to matters), and moving from matters toward sources (for re-reading) and reforming (re-defining), origins (having lasting knowledge through origins) and finally moving from origins to matters for defining, explaining, sensing and solving problems. Although, must bear in mind that in this movement, which, is detailed and brevity, having inner flexibility for reformation, moving gradually toward evolution is continuation for making system.
    Keywords: Qur?anic making system, sources making system, basis of making system, issues of making system, Credits
  • Hamed Joukar *, Ahmad Jamali Gandomani Pages 45-60
    Qur’anic systemization as a main function of development system of Qur’anic culture after victory of Islamic Revolution and establishment of Velayat Vaqih system is reflected in idea and speech of religious scholars and take considerable part of their attempt. This article with descriptive - analysis method and with aim of examining Qur’anic systematization’s concept, investigating existing approaches and by searching in meaning of this concept looked into existing and conceived approaches. Moreover, among them, it illustrates the most similar meaning of the concept with development system of Qur’anic culture. In this case, also, the paper has a view on shortcoming and inadequacies of the said approaches. According to contents of this article, Qur’anic systemization means reforming main affairs of human basing on Holy Qur’an principals, and could explain all knowledge’s on frame of this reformation. Therefore, Islamic Ahkam and jurisprudence science are executive requirement of these principals in Human society. In this approach, Qur’anic systemization is the result of reformation in human affairs, this means that Holy Qur’an presents general principals of human societies and other Islamic knowledge’s are illustrating the way of their accomplishment. In this case, jurisprudence also have its own responsibilities which, because of its importance, this article for more explanation pointed out to some samples of the role of jurisprudence knowledge in expending justice and also the principal of tolerance and laxity.
    Keywords: the meaning of systemization , Qur’anic systemization , Islamic governance , jurisprudence system , sub-system
  • Muhammad Hadi Mofateh * Pages 61-82
    The subject of this research is about affairs that are strategic and important and it have undoubted role in realizing theory of Islamic governance in the world of thoughts. Moreover, possibility of this claim rooted in our expectation from religion and the expanding of religion inference in civil religious human world. Thus, our recognition from Holy Qur’an and Ma’sumin trainings encourage us for proofing this claim, consequently, proving this needs scientific attempt of scholars who are dominated in religious sources and todays human science. This article designed a new political system with its different angles that is picked up from Holy Qur’an as a model for proofing this claim.
    Keywords: new-design, economical systems, social systems, political systems, Islamic trainings
  • Ahmad Akoochekian *, Rezvane Dastjani Pages 83-106
    Questioning from methodology of approach research of interdisciplinary is a question about development which, in a systematic view and mechanism contain levels of paradigmatic basics, theoretical, conceptual model, operational and discursive level. Moreover, it would be practical in religion via comprehensive system of perception focused on growth-development, in the evolution leadership pattern in two angles of leading comprehensive science and scientific map and with converging on the principal of Velayat Faqih in religion. Furthermore, existing the growth-development expectation from religion, in other words the issue of comprehensive developing, is necessity to have methodological studies of interdisciplinary and multi string based on understanding the progress. Having no alternative, this required three levels of problem ology, theology and forthcoming till with this could utilize from methodology of obtaining in religion and Velayat for managing culture and transition. Passing from approaches of components of knowledge and branch fields to interdisciplinary approaches, especially in Qur’anic studies, wasn’t find its interference paradigm, so this interference paradigm is the knowledge of developing. Furthermore, a reason for inability of entering to knowledgebase is ignoring the interference field. This article with approach of Qur’anic reference (the principal of guided to grow) with utilizing from progressive methodology of responding to a posteriori and research and developing and protective methodologies such as systematic methodology via matrix and algorithmic process tries with expanding Qur’anic thoughts for development (knowledge basis of interpretational Qur’anic school) achieve a methodological aspect of futurist research of Qur’anic developing through better ordering three system of ordinal, revelation and subjective futurist interpretation. In view of that, the article would discuss this interpretational school for modulation of basic model of Islamic developing.
    Keywords: interpretation of Holy Qur?an, interdisciplinary studies, developing, methodology, mechanism, obtaining the religion