فهرست مطالب

ادیان و عرفان - سال چهل و هشتم شماره 2 (پاییز و زمستان 1394)

نشریه ادیان و عرفان
سال چهل و هشتم شماره 2 (پاییز و زمستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/12/23
  • تعداد عناوین: 7
|
  • حمید باقری* صفحات 163-183
    «نصیریه» از جمله فرقه های انحرافی شیعه امامی است که رویکرد باطنی غالیانه در میان پیروان آن مشاهده می شود. نظر به ماهیت سری جریان های باطنی، آثار اندکی از میراث نصیریه به شکل عمومی در اختیار است. در سال های اخیر، مجموعه ای با عنوان «سلسله التراث العلوی» نشر یافته که مشتمل بر آثار فراوانی ازمیراث نصیریان است. کتاب «حقائق اسرار الدین» از جمله آنهاست که در میان نصیریه به «ابومحمد حسن بن علی بن شعبه حرانی» - صاحب کتاب تحف العقول نسبت یافته است. اهمیت این کتاب از آن روست که شامل نقل قول های بسیاری از آثار جریان غلو، به ویژه غلات سده های دوم و سوم کوفه، ازجمله آثار منسوب به «مفضل بن عمر جعفی» و «محمد بن سنان»، است که امروزه محتوای شماری از این متون تنها به واسطه همین اثر در دست است. این پژوهش می کوشد تا با بررسی شواهد مختلف، در گام نخست، تاریخی را که متن به آن تعلق دارد، تعیین و سپس مولف آن را شناسایی کند. بنا بر شواهد موجود و بر اساس نقد متنی، این متن اصالت تاریخی دارد و تاریخ حدودی آن سده چهارم هجری و منتسب به ابن شعبه حرانی است.
    کلیدواژگان: حقائق اسرار الدین، تاریخ گذاری، ابن شعبه حرانی، نصیریه، غلات
  • آرمان بختیاری *، سپیده درویشی صفحات 185-204
    یکی از کتاب هایی که مانی خود به زبان مادری اش سریانی به نگارش درآورده است، «انجیل زنده» (Ewangelyōn zīndag) نام دارد. نام این کتاب در روایت های ایرانی مانوی، چینی، یونانی، لاتین، قبطی و نوشته های اسلامی آمده است. در هر یک از این زبان ها نقل قول هایی از انجیل نیز می توان یافت که کاملترین آنها نقل قول های یونانی در دست نوشته یونانی مانوی (CMC) است. پس از آن می توان نقل قول های قبطی مانوی (MSC) را نام برد. روایت های ایرانی مانوی شامل قطعه هایی به فارسی میانه، پهلوانیگ و سغدی است. پس از این قطعه ها باید از قطعه ای چینی نام برد و سپس دو نقل قول کوتاه در ادبیات چینی مانوی. نام انجیل زنده اگرچه در نوشته های اسلامی آمده است، متاسفانه تنها چند نقل قول بسیار کوتاه از آن روایت شده که که از آن جمله می توان از روایتی که ابوریحان بیرونی بیان داشته، یاد کرد. هدف این مقاله ارائه طرحی کلی از «باب الف» انجیل زنده مانی است. از آن جا که انجیل مانی دارای 22 باب بوده است، می توان از باب های دیگر آن نیز نقل قول هایی هر چند کوتاه ذکر کرد. در واقع بخش اصلی این مقاله از ترجمه ای است به فارسی از تمام شواهد و نقل قول های انجیل زنده مانی در یک متن نسبتا یکپارچه.
    کلیدواژگان: ادبیات مانوی، ادبیات ایران باستان، انجیل زنده، زبان های ایرانی
  • ایمان شفیع بیک* صفحات 205-226
    دو اصطلاح «باطنی» و «باطنی گرایی» معنای گسترده ای دارند، ولی به نحو خاص بر مکتب های دینی و عرفانی و فلسفی رازورز اطلاق می شوند. در یونان باستان، پیش از دوران یونانی مآبی، به مکتب هایی با گرایش باطنی برمی خوریم. از نوشته های گوناگون برجای مانده از آن دوران چنین برمی آید که یونانیان خود خاستگاه این مکتب ها را بیرون از یونان، در مصر یا آسیا، می جستند. مکتب های باطنی یونانی تا پیش از روزگار افلاطون عبارتند از: ادیان الیوسیسی و دیونوسوسی و اورفیوسی و مکتب فلسفی دینی فیثاغورس. غایت مشترک این مکاتب، رستگاری از راه تطهیر است. این غایت در ادیان باطنی یونان، یعنی ادیان الیوسیسی و دیونوسوسی و اورفیوسی، از رهگذر گرویدن به دین و به جا آوردن مراسم آیینی به دست می آید. دین اورفیوس پیروان خود را به برخی اوامر و نواهی نیز پایبند می سازد و به خوارداشت جهان خاکی برمی انگیزد. فیثاغوریان با حفظ جنبه های دینی، باطنی گرایی خود را بر معرفت مبتنی می سازند و بدین سان باطنی گرایی فلسفی منحصر به فردی بنیاد می نهند.
    کلیدواژگان: آیین مداری، باطنی گرایی، دوگانه انگاری (ثنویت)، دین اورفیوسی، روح، معرفت، مکتب فیثاغوری
  • محسن قاسم پور* صفحات 227-243
    ابوالثناء شهاب الدین محمود آلوسی بغدادی از مفسران سده سیزدهم هجری و وابسته به طریقت نقشبندیه و مولف تفسیر روح المعانی است. یکی از جنبه های مهم این تفسیر، رویکرد مفسر نسبت به سنت تفسیر عرفانی است. آلوسی از گرایش های عرفانی استقبال کرده و در مواضعی بر اساس تخصص و دانش، روحیات و ذوقیات و احوال بیرونی و نیازهای مخاطبان، به بازتاب آراء مفسران منتسب به عرفان نظری و عرفان سیر و سلوکی اقدام نموده است. دربرابر جریان و سنت تفسیر عرفانی، مواجهه آلوسی با آراء تفسیری عارفان گزینشی است. بر این اساس، کوشش برای توافق بین شریعت و عرفان و برمبنای آموزه های طریقت نقشبندیه روح حاکم بر این نگرش را در سنت تفسیر عرفانی تشکیل می دهد. افزون براین، نباید از مواجهه انتقادی و محققانه وی با برخی آرای دیگر تفسیر عرفانی در روح المعانی، همچون مواجهه با نظریه وحدت وجود ابن عربی غفلت ورزید. این نوع رویارویی ها که در جای خود از استقلال و قوت اجتهادی وی در تفسیر به معنای اعم و تفسیر عرفانی به معنای اخص آن حکایت می کند، تنها در پرتو رویکرد ویژه او و با عنایت به مولفه دانش و تخصص آلوسی قابل تبیین و تشخیص است.
    کلیدواژگان: عرفان اسلامی، تصوف، نقشبندیه، آلوسی بغدادی، روح المعانی، تفسیر عرفانی، ابن عربی، قرآن کریم
  • فاطمه کیایی* صفحات 245-268
    «مایستر اکهارت» از عرفایی است که سنت مسیحی در قرون وسطی اندیشه وی را برنتافت و خداشناسی وی را بدعت آمیز دانست. مهم ترین مسائلی که خداشناسی اکهارت را از سلف مسیحی اش متفاوت می سازد عبارتند از: طرح دو وجهی خدا/الوهیت که یکی برابر با وجود و دیگری برتر و فراتر از آن است، باور به عدم ادراک الوهیت توسط بشر و توسل به کلام سلبی برای سخن گفتن از او، ارائه تقریری جدید از اصل تثلیث و باور به وحدت الوهیت برتر از تثلیث و... . کلیسای کاتولیک، اکهارت را بدعت گذار و نافی تثلیث دانست و او در دفاعیه ای به یکایک اتهاماتش پاسخ گفت. به دلیل گرایش باطنی و عرفانی اکهارت، تفکر وی بیش از آنکه به خدای سه گانه و قابل ادراک مسیحی نزدیک باشد، متاثر از کلام سلبی مورد توجه دیونیسیوس و تفکرنوافلاطونی است و بدون نفی تثلیث، ضمن پذیرش ماهیت و کارکرد هریک از اشخاص تثلیث و ذکر آن در موعظاتش، وحدت را برترین ویژگی «الوهیت فراتر از وجود و عدم» می خواند و الوهیت بی نام و نشان را در راس تثلیث قرار می دهد. الوهیتی که شناخت آن ناممکن و تنها راه سخن گفتن از آن الهیات سلبی است.
    کلیدواژگان: مایستر اکهارت، خداشناسی، تثلیث، الوهیت فراتر از وجود، کلام سلبی
  • ابراهیم نوری، حامد آل یمین *، عبد الحمید آل یمین صفحات 269-288
    «عقلانیت و معنویت»، نظریه ای است در ادامه معنویت گرایی غرب که برای پر کردن خلا معنوی ناشی از «مدرنیزم» به وجود آمده است. هدف این نظریه کاهش درد و رنج بشر است که تنها با جمع میان عقلانیت و معنویت که از تلفیق مدرنیزم و دین ایجاد شده است، محقق می گردد. اصل بودن عقلانیت ابزاری استدلال گر در این نظریه به دلیل اساسی بودن آن در مدرنیزم است. معنویت نیز به کاربستن عقلانیت و یا دین شخصی شده ای است که از فروکاستن از دین نهادینه ناشی شده است. اصل قرار دادن مدرنیزم و نگاه حداقلی به دین به هنگام تقابل با مدرنیزم، علاوه بر اشکالات مبنایی، از جهات مختلف دیگری نیز این نظریه را دچار ضعف و ابهام کرده است. برخی از این ابهامات ناشی از نبود انسجام در بیان نظریه و ذکر نکردن تمام لوازم و مقدمات آن است. مشخص نبودن مخاطبان نظریه و ابهام در هدف و چگونگی کارکرد این نظریه در رسیدن به هدف خود، کارایی آن را نامعلوم کرده است. ابهام در میزان و چگونگی فروکاهی دین و واضح نبودن مبانی این رویکرد نیز موجب ضعف نظریه شده است. امید است با بررسی های صورت گرفته، این نظریه وضوح بیشتری یافته، تکامل یابد.
    کلیدواژگان: دین، عقلانیت، مدرنیزم، معنویت، مصطفی ملکیان
  • عباس یزدانی*، حکیمه یوسف پور صفحات 289-314
    یکی از رهیافت هایی که در معرفت شناسی دینی به دفاع از معقولیت باورهای دینی پرداخته است، «معرفت شناسی اصلاح شده» است. در بین معرفت شناسان اصلاح شده دیدگاه «ولترستورف» با انتقادات کمتری مواجه است. این نوشتار سعی دارد با بهره مندی از روش توصیف و تحلیل، مبانی معرفت شناختی دیدگاه ولترستورف را درباره معقولیت باورهای دینی نشان دهد. مبانی معرفت شناختی ولترستورف از طریق بررسی چالش دلیل گرایی قابل تبیین است. وی برای رهایی از تلقی جزمی و ناقص معرفت شناسی در عصر روشنگری، مفهوم معقولیت را بسط داده و معرفت شناسی وظیفه گرایانه و معقولیت موقعیتی را اتخاذ کرده است. به همین جهت از قلمرو معرفت شناسی خارج و به حوزه روانشناسی وارد شده است. ولترستورف در باب توجیه، مبناگرایی توام با انسجام را پذیرفته است؛ اما به دلیل پذیرش انسجام گرایی منفی، مبناگرایی تاثیر چندانی در دیدگاه ایجابی او نداشته است. او برای دفاع از معقولیت باورهای دینی جنبه های گوناگونی را مورد نظر قرار داده، اما به نوعی کثرت گرایی دچار گشته است.
    کلیدواژگان: ولترستورف، حق، مبناگرایی، معرفت شناسی اصلاح شده، معقولیت، وظیفه گرایی
|
  • Hamid Bagheri* Pages 163-183
    Nuṣayrī-‘Alawī is a Shiite sect that the extremist-esoteric approach among them is highly visible. Due to the mysterious nature of such these esoteric movements, a little work of Nuṣayrī heritage is available to the public. A collection entitled Silsilat al-turāth al-‘alawī has published in recent years which includes an abundant works of Nuṣayrī heritage. Ḥaqāiq asrār al-dīn is one of them that among the followers of the sect have been attributed to Abu Muhammad Hassan b. Ali b. Shuba al-Harrani, who is known in Imami tradition by writing the Tuhaf al-Ughul. The importance of this book is that it contains many quotations from the works of extremists (Ghulat), especially the second and third centuries of Kufan (Iraq), such as Mufażżal b. ‘Umar al-Ju‘fī and Muĥammad b. Sinān that the content of some of these texts today is in hand only through this book. This paper attempts, by examining evidence at the first, to determine the time that Ḥaqāiq belongs to and in the next step to identify its author. According to textual criticism, the historical authenticity of the text, dating in part in the fourth century and assign it to Ibn Shuba could be suggested.
    Keywords: Ḥaqāiq asrār al dīn, dating, Ibn Shuba al Harrani, Nuṣayrī sect, Ghulat (extremists)
  • Arman Bakhtyar *, Sepide Darvishi Pages 185-204
    Ewangelyōn zīndag is one of the Mani’s own writhings in Syraic. This book is quoted in Iranian manichaean, Greek, Coptic, Latain, Chinese, and Islamic texts.The complet quotation comes in Greeks Kӧlner Mani-Codex(CMC) and Coptic ones. Iranian texts of Ewangelyōn Zīndag come in middle persain, parthian and soghdian Fragments. After this are the Chinese Fragments. Islamic texts are sorely very defective.The complet one is the quotaisons of Biruni. This paper suggests a schema from chapter Alef of Mani’s ewangelyōn Zīndag and from the other 22 chapters of Mani’s Ewangelyōn Zīndag. The other chapters is cited in MSC.
    Keywords: Ewangely?n Z?ndag, Iranian aincant Literature, Iranian Languages, Manichaean literature
  • Iman Shafibeik* Pages 205-226
    The expressions of “esoteric” and “esotericism” have a wide range of meanings, however, they specifically apply to religious, mystical, and philosophical secret schools. In ancient Greek world, i.e. before the Hellenistic era, we come across some currents with esoteric tendencies. The various texts from this period show that the ancient Greeks sought the source of the esoteric currents outside the cultural boundaries of Greece, somewhere in Egypt or Asia. The Greek esoteric currents before Plato’s time include Eleusinian, Dionysiac/Bacchic and Orphic religions and Pythagorean religious-philosophical school. The common end of these currents is deliverance through purification (catharsis). In the Greek esoteric religions, this end is reached through the initiatory rites and mystery cults. The Orphism also obliges the initiators to observe some ritual prohibitions and instils despising of the earthly world in them. The Pythagoreans, while preserving the religious dimensions, base their esotericism on knowledge and thus establish their own unique philosophical esotericism.
    Keywords: dualism, esotericism, knowledge, Orphism, Pythagoreanism, ritualism, soul
  • Mohsen Qasempoor* Pages 227-243
    Abu al-Thana' Shihab al-Din Mahmoud Alusi Baghdadi was one of the Quranic commentators of the 13th century, a follower of Naghshbandiyyah Sufi order, and the author of the Quranic commentary, Ruh al-Maani. One of the important aspects of his commentary is the approach of the author to the tradition of the mystical commentary. Alusi had the mystical tendencies, and in some places reflected viewpoints of the commentators who worked in theoretical and practical mysticism, according to his scholarship, taste, spirituality, external states, and the needs of addressees. Regarding the school and tradition of the mystical commentary, Alusi's encounter with interpretative views of mystics is selective. Accordingly, effort for causing agreement between religious law and mysticism on the basis of Naghshbandiyyah, forms ruling spirit over this attitude in the tradition of mystical commentary. Moreover, one should not be negligent about Alusi's scholarly and critical encounter with other viewpoint of mystical commentary in Ruh al-Maani, such as his opinion of Ibn Arabi's theory of the unity of Being. These encounters which indicate his independent attitude and intellectual power on the Quranic commentary in general, and on the mystical commentary in particular, are explainable and distinguishable only in the light of special approach to, and the consideration of his scholarship and specialization.
    Keywords: Alusi Baghdadi, Ruh al Maani, Approach to mystical commentary, Ibn Arabi, Sufi, exterior, interior of the Quran
  • Fateme Kiaei* Pages 245-268
    Meister Eckhart is one of the Christian Mystics that Christian Orthodoxy and Catholic Church accused his thoughts in Medieval Ages and named him heretic. Most important themes that disparate the Theism of Eckhart from his Christian predecessors are belief to Godhead beyond God, Denial of possibility of Knowing God, Innovations about Trinity, belief to apophatic Theology and etc. He defended of his beliefs against this charges, but because of his interior tendency, the Theism of Eckhart is result of apophatic Theology of Dionysius and Neoplatonism and without Denial of Trinity; while accepting its function and essence in his preachers; regards Unity superior specialty of Godhead above existence and nothing.
    Keywords: Meister Eckhart, Theism, Trinity, Godhead beyond God, Apophatic Theology
  • Hamed Aleyamin* Pages 269-288
    Rationality and Spirituality is a theory follows the spiritualism in west, to fill the spiritual gap made by modernism. The goal of this theory is reduction of human’s pain by collecting between Rationality and Spirituality, which is engendered by modernism and religion. As modernism based on reason, rationality is fundamental in this theory. Spiritualty is application of rationality or is personal religion, which arise from reducing the historical religion. Take modernism as a primary concern and the minimalistic look to religion, at opposition to modernism, weakens this theory and makes it ambiguous in many aspects. The audience of the theory and its purpose is unclear and how it achieve to its goal is ambiguous. Some of these ambiguities are caused by lack of coherence in the theory and lack of citing all of its appliances and bases. Ambiguity in the quantity and quality of reduction of religion and the lack of clarity of the foundations of this theory has weakened it. This article wants, through studying, to make this theory more clear and evolve it.
    Keywords: theory, modernism, rationality, religion, Spirituality
  • Abbas Yazdani *, Hakimeh Yousefpour Pages 289-314
    One of the approaches which defends the rationality of religious beliefs is the reformed epistemology. Among reformed epistemologists, Wolterstorff’s view is subject to less criticism. This article tries to present epistemological foundations of Wolterstorff’s view by describing and analyzing the statements which he has offered in his works. Wolterstorff’s epistemological foundations are explainable, totally, in the light of evidentialism. To turn away deficient and radical enlightenment epistemology, Wolterstorff approves deontological epistemology beside situated rationality With regard to extended conception of rationality, Wolterstorff not only approves situated rationality and epistemological aspect but also resorts to psychology of belief. However He asserts foundationalism beside coherence, according to approve negative coherence, foundationalism doesn’t affect his affirmative view. Wolterstorff examines the rationality of religious beliefs with regard to variety aspects but he supports some pluralism.
    Keywords: deontology, entitlement, foundationalism, rationality, Reformed epistemology, Wolterstorff