فهرست مطالب

فصلنامه برنامه ریزی فضایی (جغرافیا)
سال دوم شماره 2 (پیاپی 6، پاییز 1391)

  • تاریخ انتشار: 1391/08/16
  • تعداد عناوین: 7
|
  • علی اکبر عنابستانی، عباس سعیدی، حسن درویشی صفحات 1-20
    گردشگری می تواند نقش مهمی در متنوع سازی اقتصاد روستایی داشته باشد و با گسترش آن در نواحی روستایی می توان به پایداری جمعیت و اقتصاد این نواحی کمک نموده و زمینه دست یابی به توسعه پایدار روستایی را فراهم نمود. در این مقاله تلاش شد آثار توسعه گردشگری در روستاهای محدوده مورد مطالعه مانند اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی را بر اساس نظرسنجی از روستاییان و گردشگران مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی- تحلیلی و همبستگی است که بخش عمده ای از داده های آن بر اساس مطالعات میدانی و با روش نمونه گیری (کوکران) برای ارزیابی آثار توسعه گردشگری بر سکونتگاه های روستایی، تعداد 186 نفر از روستاییان و 120 نفر از گردشگران مورد پرسشگری قرار گرفته اند. یافته های مطالعه نشان می دهد که برخلاف نظر سنجی از روستاییان و گردشگران که بالاترین تاثیر را در رابطه با متغیر وابسته اقتصادی با میانگین رتبه ای 66/3 ارزیابی می کردند، در مطالعه رگرسیون گام به گام بیشترین تغییرات متوجه متغیر وابسته زیست محیطی با ضریب 786/0 است. در نهایت به منظور آزمون فرض این تحقیق از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است که بر اساس آن ضریب همبستگی با احتمال آزمون قابل قبول بین 41/0 تا 63/0 برآورد شده و می توان اظهار نمود که توسعه گردشگری تغییرات مثبتی را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی وضعیت زیست محیطی و کالبدی در سطح روستاهای منطقه فراهم نموده است. با توجه یافته ها، راهکارهایی شامل مهیا نمودن زمینه های لازم برای جذب سرمایه گذاری خصوصی، جلوگیری از تخریب محیط زیست، بهسازی و ارتقای سیمای روستایی و هماهنگی نمای گذرگاه های روستایی، تخصیص سرمایه دولتی به توسعه امکانات و تسهیلات گردشگری، برقراری امنیت اجتماعی و غیره پیشنهاد شده است.
    کلیدواژگان: گردشگری روستایی، جامعه میزبان، جامعه میهمان، اثرات گردشگری، دشت ارژن
  • حجت شیخی، احمد شاهیوندی صفحات 21-40
    کشور ایران نظیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه با مشکل تمرکز جمعیت و فعالیت در چند نقطه روبرو است. روند رو به رشد شهر نشینی در دهه های اخیر، همگام با مهاجرت های شدید روستا- شهری و همزمان با سیر تحولات اقتصادی - اجتماعی و سیاسی از مهم ترین عوامل ایجاد الگوی نظام نامتوازن شهری در ایران بوده که می توان ریشه آن را در نحوه توزیع منابع در سطح این مناطق جستجو کرد. منطقه زاگرس شامل استان های ایلام، کرمانشاه، کردستان، لرستان و همدان، با مسائلی همچون مهاجرت شدید روستا - شهری، پراکندگی سکونتگاه ها و نارسایی توزیع تاسیسات و تجهیزات زیربنایی، عدم یکپارچگی فضایی و عدم وجود سلسله مراتب سکونتگاهی منظم و کارآمد دست به گریبان است. در این مقاله جهت تحلیل چگونگی توزیع جمعیت در طبقات مختلف شهری از منحنی لورنز و ضریب جینی استفاده شده است که نتایج از نامناسب بودن توزیع جمعیت در طبقات مختلف شهرها حکایت دارد. همچنین با بهره گیری از شاخص موریس به تعیین و تحلیل سطوح برخورداری شهرهای منطقه در زمینه های مختلف فرهنگی- اجتماعی، آموزشی، بهداشتی- درمانی، زیربنایی و کالبدی پرداخته شده است که نتایج بیانگر تفاوت زیاد در سطوح برخورداری شهرهاست.
    کلیدواژگان: نظام شهری، توزیع فضایی، سطح برخورداری، توسعه منطقه ای، منطقه زاگرس
  • یونس آزادی، حسن بیک محمدی صفحات 41-62
    نواحی روستایی استان ایلام با مسائل و مشکلاتی از جمله؛ کسری هزینه خانوارها، بالا بودن نسبت بی سوادی، تخلیه روستاها، بالا بودن نسبت بیکاری، بالا بودن بعد خانوار و غیره مواجه هستند که این مسائل و مشکلات موانعی را بر سر راه توسعه روستایی در این استان به وجود آورده اند. شناخت و تجزیه و تحلیل این مسائل و ارائه راهکارهای مناسب جهت برطرف نمودن یا حداقل کم رنگ کردن آنها آثاری از جمله؛ رونق بخش کشاورزی، استفاده بهینه از پتانسیل های نواحی روستایی، تثبیت جمعیت در این نواحی و نهایتا توسعه روستایی در این استان را به دنبال دارد. این مقاله با هدف رتبه بندی و تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستان های استان ایلام از نظر شاخص های توسعه و به منظور تحلیل وضعیت این نواحی تدوین گردیده است. در این مقاله با استفاده از ترکیبی از روش های تحقیق توصیفی، اسنادی و توسعه ای و بررسی تعداد38 متغیر در قالب 4 شاخص (شامل شاخص های اقتصادی، فرهنگی- آموزشی، زیربنایی و بهداشتی- درمانی) و با استفاده از مدل موریس سعی گردیده است وضعیت نواحی روستایی شهرستان های استان ایلام مورد بررسی قرار گیرد و شهرستان ها از نظر سطح توسعه یافتگی طبقه بندی گردند. همچنین با بهره گیری از ضریب اختلاف به تعیین میزان پراکندگی شاخص ها در شهرستان ها از نظر شاخص های مورد مطالعه مبادرت شده است. در نهایت با استفاده از نرم افزار Arc-Gis، نتایج سطح بندی شهرستان ها از نظر شاخص های توسعه در قالب نقشه ارائه گردیده است. نتایج به دست آمده نشانگر نامناسب بودن وضعیت شهرستان های استان ایلام از نظر شاخص های مورد مطالعه می باشد. به صورتی که کلیه شهرستان ها از نظر مجموع شاخص های مورد مطالعه با ضرایب توسعه یافتگی بین 21/63-35/39، در زمره شهرستان های نیمه برخوردارند و صرفا شهرستان های شیروان چرداول با ضریب 69/75 و ایلام با ضریب 58/75 از نظر شاخص های فرهنگی- آموزشی، شهرستانهای دره شهر با ضریب 16/68 و ایوان با ضریب 33/64 از نظر شاخص های زیربنایی و همچنین شهرستان ایلام با ضریب 40/91 از نظر شاخص های بهداشتی- درمانی در وضعیت برخوردار قرار گرفته اند. همچنین میزان پراکندگی شاخص ها در شهرستان های استان با استفاده از ضریب اختلاف از نظر شاخص های اقتصادی 19/0، شاخص های بهداشتی- درمانی 29/0 و شاخص های فرهنگی- آموزشی و زیربنایی مشترکا 34/0 محاسبه گردیده است. در پایان نیز راهکارهایی به منظور رفع مشکلات نواحی روستایی استان ارائه گردیده است.
    کلیدواژگان: استان ایلام، سطوح توسعه یافتگی، ضریب اختلاف، مدل موریس، نواحی روستایی
  • محمود محمدی، یونس چنگلوایی صفحات 63-80
    شهرهای جدید به عنوان سکونتگاه های برنامه ریزی شده در طول فرآیند شکل گیری خود همواره با چالش های متعددی رو به رو بوده اند. این مطالعه با هدف بررسی چالش های توسعه شهری مواجه پیش روی شهرهای جدید ایران به مطالعه موردی شهر جدید مجلسی پرداخته است. به منظور ارایه دیدگاهی راهبردی در خصوص چالش های مذکور به اولویت بندی چالش های اساسی توسعه شهری شهر جدید مجلسی از نقطه نظر خبرگان و متخصصان حوزه شهر جدید اقدام شده است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش توصیفی-تحلیلی است، همچنین روش تحلیلی به کارگرفته شده در این مقاله به منظور اولویت بندی چالش های اساسی شهر جدید مجلسی روش تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی است. یافته ها نشان می دهد که چالش های مذکور در قالب چهار دسته چالش راهبردی؛ دسته بندی می شوند. این چالش ها عبارتند از: 1- چشم انداز توسعه ای بلند مدت 2- چهارچوبه های اقتصاد پایدار 3-خدمات عمومی 4-تصویر شهری و رقابت پذیری شهر جدید.
    کلیدواژگان: شهر جدید، روش تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی، چالش های توسعه شهرهای جدید، شهر جدید مجلسی
  • اصغر ضرابی، بهزاد رنجبرنیا، جابر علی زاده صفحات 81-101
    دسترسی عادلانه به کاربری های شهری و استفاده بهینه از کاربری ها یکی از مولفه های اساسی در توسعه پایدار و عدالت اجتماعی است. امروزه مفهوم زمین و فضای شهری هم به لحاظ طبیعی و کالبدی و هم به لحاظ اقتصادی- اجتماعی تغییر کیفی پیدا کرده و در نتیجه ابعاد و اهداف کاربری اراضی نیز وسیع و غنی شده است. لذا استفاده از زمین و فضا به عنوان یک منبع عمومی، حیاتی و ثروت همگانی، باید تحت برنامه ریزی اصولی انجام پذیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، ما در این پژوهش به بررسی و تحلیل کاربری اراضی منطقه هشت شهر تبریز با توجه به دیدگاه های کمی و کیفی مطرح شده در این زمینه می پردازیم. در این تحقیق، با روش توصیفی، تحلیلی و اسنادی، مسایل و کمبودهای کاربری ها به طور جداگانه به صورت کمی و کیفی، با لحاظ کردن شرایط اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهر بررسی شده و با استفاده از تکنیک های رایج در این باره و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) به تجزیه و تحلیل کاربری ها پرداخته شده است، نهایتا راهبردهایی به منظور ساماندهی فضایی کاربری ها در وضع موجود با بهره گیری از روش استراتژیک SWOT ارائه گردید. نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر آن است که طرح های شهری این منطقه به دلیل وجود تنگناهای قانونی و مقرراتی، عدم ارتباط مناسب بین سازمانی، تداخل مدیریتی، عدم توجه به ارزشهای موجود در منطقه، عدم توجه به ویژگی های اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی از کارایی لازم برخوردار نیستند. همچنین ارزیابی کمی کاربری اراضی شهر با توجه به سرانه ها و معیارها و همچنین ارزیابی کیفی آن در این پژوهش، نشان دهنده آن است که برخی از کاربری های موجود به لحاظ کمی و کیفی با استانداردها و ضوابط علمی منطبق نبوده و نامتعادل است.
    کلیدواژگان: برنامه ریزی، کاربری اراضی، ساماندهی شهری، توسعه پایدار، منطقه هشت تبریز
  • مفید شاطری، حجت الله صادقی صفحات 105-128
    توسعه در هر سرزمینی، در صورتی امکان پذیر خواهد بود که به تمامی گروه هایی که در آن زیست می کنند، توجه مفید و همراه با برنامه ریزی شود. یکی از این گروه ها، عشایر بوده، که همواره در طول تاریخ تحولات گوناگونی را به خود دیده است. با گذار جوامع از سنتی به مدرن، این جامعه تحت تاثیر تحولات آن به مرور زمان دچار دگرگونی شد. این امر موجب اسکان عشایر به دو روش با برنامه و بدون برنامه(خود جوش) گردید، که در نتیجه اثرات اقتصادی و اجتماعی متفاوتی را در زندگی آنها ایجاد نموده است. هدف این مقاله بررسی این تاثیرات به شکل مطالعه موردی در بخش دهدز، شهرستان ایذه است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی است. جامعه مورد مطالعه 263 خانوار و حجم نمونه،156 خانوار تعیین گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده های آماری و تعیین سطوح معنی داری بین متغیرها از آزمون های t استیودنت و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. نتایج توصیفی و استنباطی حاصل از تحقیق نشان می دهد که در بعد اجتماعی تحولات مطلوبی در وضعیت آموزش، سواد و بهداشت و... ایجاد شده است. در بخش اقتصادی نیز درآمد و پس انداز خانوارها افزایش یافته؛ میزان استفاده امکانات تولیدی نسبت به قبل از اسکان بیشتر شده و اشتغال اصلی مردم از دامداری به فعالیت های خدماتی و کارگری تغییر نموده است. معنادار بودن تاثیرات مثبت اسکان در وضعیت اقتصادی عشایر نیز مورد تایید قرار گرفت.
    کلیدواژگان: اثرات اجتماعی، اقتصادی، اسکان خودجوش عشایر، بخش دهدز خوزستان
  • حمیدرضا وارثی، مسعود تقوایی، نعمت الله رضایی صفحات 129-156
    گسترش فضایی بی رویه و بدون برنامه شهرهای بزرگ و متوسط کشور در چند دهه گذشته، باعث شکل گیری بافت های جدید شهری در مجاورت شهرها و جابجایی ساکنان و کاربری های شهری به نواحی جدید گردیده است. در نتیجه این جابجایی، به تدریج بافت های قدیمی شهرها کارکرد و حیات اجتماعی- اقتصادی خود را از دست داده اند و این بافت ها با از دست دادن حیات شهری خود، به سمت رکود و فرسودگی گرایش پیدا کرده اند. منطقه 8 شهرداری شیراز که به عنوان منطقه مورد مطالعه این تحقیق انتخاب شده است، از قاعده فوق مستثنی نبوده و در زمره بافت های فرسوده کشور محسوب می گردد. هدف اصلی و کلی این تحقیق، شناخت ویژگی های اقتصادی و اجتماعی ساکنان بافت فرسوده(شهر شیراز) و همچنین شناخت وضعیت کالبدی بافت است. روش تحقیق در این مقاله با توجه به موضوع، اهداف و فرضیات تحقیق، به صورت کتابخانه ای، میدانی(مشاهده، مصاحبه و پرسش نامه) و استفاده از نرم افزارهای مختلف مانند GIS، SPSS، Auto Cad است. با توجه به تجزیه و تحلیل داده ها، نتایج تحقیق نشانگر آن است که کمبود امکانات، خدمات شهری و تاسیسات زیربنایی سبب مهاجرت ساکنان بومی به مناطق دیگر شهر شده و باعث منفی شدن نرخ رشد جمعیت بافت، طی سال های اخیر شده است و از طرف دیگر به خاطر وضعیت اجتماعی - اقتصادی ساکنان بافت، سبب شده تا روند بهسازی و نوسازی درون بافت کند شود، که این عوامل سبب فرسوده شدن و تخریب بیشتر بافت شده است.
    کلیدواژگان: ساماندهی، بافت فرسوده، بافت قدیم، کاربری اراضی شهری، شهر شیراز
|
  • A. Anabestani, A. Saeidi, H. Darvishi Pages 1-20
    Tourism can play an important role in the diversification of rural economy، and with its expansion in rural areas can help to sustain the population and economy in these areas and achieve sustainable development in rural areas. In this paper tries to study the effects of tourism development in rural areas such as economic، social، physical and environmental surveys of the villagers and tourists should be evaluated and measured. Methods In this descriptive - analytical and solidarity which is main part of the data analysis and correlation based on field studies and sampling (Cochran) to assess the effects on tourism development in rural settlements، 186 rural and 120 tourists were put on inquiry have. Survey findings show that، contrary to the villagers and tourists the impact of the economic variables with the highest average rank of 3. 66 were evaluated، most changes in the dependent variable in stepwise regression study of the environmental factor of 0. 786 is. Finally، this research is to test، pearson correlation test was used It is based on an acceptable correlation with the likelihood test between 0. 41 & 0. 63 estimated and stated that tourism development can bring positive changes in the economic، social، physical and environmental conditions، environmental and structural facilities in the rural area is provided. The findings، strategies include providing grounds for attracting private investment، curb environmental degradation، rural development and improving the image and view the coordination of rural buses، allocation of public investment to develop tourism facilities، social security، etc. is proposed.
    Keywords: Rural tourism, the host society, Community guests, Tourism impacts, DashtArjan
  • Pages 21-40
    Iran country such most of developing countries is encounter with problem of working in multi place and population concentration. The process developing urbanism at last decades synchronous with urban- village sever immigrations and synchronous with social، economic، political evolutions in Iran has been of most importance urban unbalanced system model making that can its case founded at resource distributions manner in level these areas. Zagros area including the provinces of Ilam، Kermanshah، Kurdestan، Lorestan، Hamadan is encounter with problems such urban- village sever immigration، places of residences dispersion and substructure mobilizations and facilities distribution default، lack of space unity and lack of functional and regular places of residences hierarchy at this article، for analysing is used from Lorenz curve and jieni index population distribution manner in urban different classes. Those results indicate be inappropriate population distribution in urban different classes. Also with use of moris index engaged with determination and analysing of area urban benefiting levels at different fields of cultural and social and education and health- curative and framework that results indicate from high different at urban benefiting levels.
    Keywords: urban system, special distribution, benefiting level, Development regional, Zagros area
  • Y. Azadi, H. Beikmohammadi Pages 41-62
    The rural regions of Ilam Province have problems and difficulties including households’ income shortages، highness of illiteracy ratio، migration from villages، highness of unemployment ratio، highness of households dimension and so on which have made obstacles in the way of rural development in this province. Determining and analysing these problems and offering suitable solutions to resolve or weaken these problems have some effects like: flourishing agriculture sector، using rural potentialities optimally، fixing population in rural regions and finally the rural development of the province. The present paper aims at ranking and determining the development levels of rural regions in Ilam Province in respect of development indexes and in order to analyse the status of these regions. Using a combination of descriptive، documental and developmental research methods and investigating 38 variables in the framework of 4 indexes (economical، cultural-educational، infrastructural and health-hygienic) employing Mouris model، it is attempted to investigate the condition of Ilam Province’s townships and to rank the townships in respect of development levels. Also، making use of coefficient of variance، dispersion scale of indexes in these townships is determined in the framework of studied indexes. Ultimately، using Arc-Gis، the results of townships’ ranking are presented in the form of maps with respect to development indexes. Findings show unsuitable conditions of Ilam’s townships with respect to studied indexes، in such a way that these townships with development coefficient between 39/35- 63/21 are among semi-enjoyed townships، and just townships of Shirvanchardavol with 75/69 and Ilam with 75/58 coefficient in respect of cultural-educational indexes; townships of Darreshahr with 68/16 and Eyvanwith 64/33 coefficient in respect of infrastructural indexes and also Ilam township with 91/40 coefficient in respect of health-hygienic indexes are in enjoyed status. Also، the dispersion scale of indexes in townships of Ilam province with making use of coefficient of variance in respect of economical indexes 0/19، health-hygienic indexes 0/29، and cultural-educational and infrastructural indexes 0/34 gas been computed. Ultimately، some recommendations are offered for solving the problems of the Province’s rural regions.
    Keywords: Ilam Province, Development Levels, Coefficient of Variance, Mouris Model, Rural Regions
  • M. Mohamadi, Y. Changoli Pages 63-80
    New towns as the planned settlements have faced to great amount of challenges in their period of formation. This paper with the objective of considering urban development challenges faced to the Iran New Towns urban development process، proceeds to case studying of Majlesi New Town، and also for presenting a strategic view about mentioned challenges proceeds to pioneering the essential challenges of Majlesi New Town urban development in point of view of experts and decision makers and decision takers related to Majlesi New Town. For reaching mentioned objective the research method using in this paper is descriptive-analytical method and the Fuzzy Delphi Analytical Hierarchy Process is the technique using for pioneering Majlesi New Town urban development challenges. Outcomes indicate that mentioned challenges are classified in the form of Four strategic challenges groups. This challenge groups are as follows: 1- define a long-term development vision 2- sustainable economy frameworks 3- public services 4- urban image and competitiveness of Majlesi New Town.
    Keywords: New town, Fuzzy Delphi Analytical Hierarchy Process, New Town development challenges, Majlesi New Town
  • A. Zarrabi, B. Ranjbarnia, J. Alizade Pages 81-101
    Fair access to urban land-use and for optimal land-use is one of the fundamental components of sustainable development and social justice. Today concept of land and urban space in terms of both the natural-physical and economic-social change has been qualitative، therefore extent and purpose of the land-use is vast and rich. Therefore، usage of land and public space as a source of critical and public wealth (property)، should be done by plan in principle. Considering the importance of this issue، in this study، we analyse land area of the eighth zone of tabriz according to the views expressed in quantitative and qualitative. In this study، with descriptive and analytical documents، analysed the quantitative and qualitative issues and deficiencies of land-use separately، with terms of social conditions، economic and structural facilities of the city، and common techniques and geographic information system (GIS) to analyse the land-use is used. Eventually strategies for the organization of space in the current situation using SWOT strategic approach are presented. The results of this study indicate that this area of the city''s plans do not meet the required performance because of legal and regulatory bottlenecks، lack of proper communication between the organization، management interference، lack of attention to values in the zone، lack of attention to features of social - cultural and economic. As well quantitative assessment of land use، considering the per capita and measures and qualitative evaluation of the study، indicate that some of existing land-uses are unbalanced and not consistent with scientific standards and criteria in terms of quantitative and qualitative.
    Keywords: Planning, land use, urban organization, Sustainable Development, The eighth zone of Tabriz
  • M. Shateri, H. Sadeghi Pages 105-128
    In the past few decades، excessive and unplanned special extension of the large and medium cities of Iran has caused to developing new urban zone in the edges of cities and displacing of inhabitants and urban services to new areas. Consequently، old texture of cities have lost their efficiency and economic – social life and faced، therefore، activation and stagnancy. The area 8 of Shiraz municipality which is the focus of this stoutly is not excluded from this condition and regarded as one of rusty texture in Iran. The main purpose of this study is to recognize the economic and social condition of the inhabitants of the rusty texture of Shiraz city and also to understand the organic state of the texture، with regard to the subject، purposes and research hypothesis، the research method of this study is library، field، observation، interview and questionnaire with the use of various software such as GIS، SPSS، AUTO CAD. Analysing the data، the results of the study indicate that the shortage of utilities، urban services and fundamental institution has caused migration of indigenous inhabitants to other area of the city and mad negative the scale of texture population growth during the past years and on the other hand، due to economic – social state of inhabitants of the texture، it has to slow down the process of new building and well construction so that these factors have the resulted in more destruction and attrition of the texture.
    Keywords: Organize rusty texture, old texture, urban land use, Shiraz City