نشریه محیط زیست طبیعی
سال شصت و نهم شماره 4 (زمستان 1395)

انتخاب محل دفن پسماندهای شهری امری مهم در مدیریت پسماندهای جامد شهری محسوب می شود. مکانیابی محل دفن نیازمند تجزیه و تحلیل داده های مکانی، قوانین و معیارهای قابل قبول است. هدف اصلی این مطالعه، اعمال انواع تحلیل های مکانی با بهره گیری از فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) و فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی به منظور مکانیابی محدوده های بهینه (با حداقل اثرات سوء زیست محیطی) برای دفن زباله های شهری است. در این راستا در مرحله نخست وزن دهی معیارها براساس استانداردهای موجود، با مدل ANP با استفاده از نرم افزارSuper Decisions انجام شد. در مرحله دوم پایگاه اطلاعاتی ویژه دفن زباله های شهری تشکیل و لایه های موردنیاز با استفاده از نرم افزار ArcGIS تهیه شد. در مرحله سوم به منظور دستیابی به مناطق مناسب جهت دفن مواد زائد، پس از اعمال وزن لایه ها و رویهم گذاری آنها نقشه نهایی پهنه بندی منطقه ارائه گردید. مناطق جنوبی شهرستان که اراضی مخلوط به شدت فرسوده، نامرغوب و ضعیف از لحاظ زراعت و باغداری را شامل می شود، جزء پهنه مناسب قرار گرفته است. که این مناطق دور از نقاط جمعیتی اند. پهنه مناسب دیگر در اطراف بخش رباط سنگ شناسایی شده است.

مراتع از زمان های دور تاکنون مورد استفاده قرار گرفته اند. در دهه های اخیر رشد چشم گیر جمعیت، افزایش تعداد دام و عدم رعایت اصول صحیح بهره برداری از مراتع موجب وارد آمدن فشار زیاد بر مراتع گردیده است. در نتیجه مراتع کشور با روند مایوس کننده ای به سمت تخریب و قهقرا پیش می روند. جلوگیری از تخریب مراتع بخش مهمی از فعالیت های مدیران مرتع می باشد. این امر با انجام عملیات احیا پوشش گیاهی به صورت تلفیقی از روش های بیولوژیکی و مکانیکی امکان پذیر است. سالانه هزینه های هنگفتی در حوزه های آبخیز کشور صرف انجام عملیات مذکور می گردد. یکی از مهمترین و ابتدایی ترین بخش های انجام عملیات، مکان یابی صحیح آنها می باشد، که تاثیر بسزایی در موفقیت عملیات دارد. در این پژوهش به منظور اولویت بندی مکان های مناسب اجرای عملیات بذرکاری و میانکاری مراتع گردنه قوشچی ارومیه از روش TOPSIS در محیط نرم افزاری Arc GIS استفاده شد. در مرحله اول پژوهش، نقشه واحدهای همگن منطقه تهیه گردید. در مرحله دوم، 9 معیار موثر بر مکان یابی اجرای عملیات بذرکاری و میانکاری تعیین گردید. در مرحله سوم معیارها وزن دهی شدند. در مرحله بعد روش تاپسیس بر روی معیارها پیاده گردید. در نهایت، نقشه نهایی اولویت بندی مکان های مناسب اجرای عملیات بذرکاری و میانکاری تهیه شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که واحد همگن 29 با امتیاز 659/0، واحد مناسب بذرکاری و واحد همگن 10 با امتیاز 679/0 واحد مناسب اجرای عملیات میانکاری در حوزه آبخیز گردنه قوشچی می باشد. عملیات اصلاحی زمانی اثر بخش خواهد بود که در مکان مناسب خود به اجرا در آید. لذا در این پژوهش مکان های مناسب عملیات بذرکاری و میانکاری بر اساس شرایط منطقه، معیارها و شاخص های موثر و با استفاده از تکنیک تاپسیس اولویت بندی شدند.

در این مطالعه به منظور بررسی ساختار ژنتیکی روباه معمولی در مناطق مرکزی ایران، 32 نمونه بافت از پنج استان (اصفهان، تهران، سمنان، کرمان و یزد) جمع آوری شد. پس از استخراج DNA، ژن ناحیه کنترل از ژنوم میتوکندری توسط واکنش زنجیره ای پلی مراز تکثیر و 327 جفت نوکلئوتید از این ژن برای هر نمونه توالی یابی شد. نتایج نشان داد که 24 هاپلوتایپ متفاوت در بین نمونه ها وجود دارد و تنوع هاپلوتایپی برابر با 98/0 است. با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل واریانس مولکولی (AMOVA) نمونه ها، شباهت متوسطی بین جمعیت ها وجود دارد و بیش ترین واریانس نمونه ها مربوط به تغییرات درون جمعیتی است. بر اساس میزان شاخص راجر-هارپندینگ و چند نمایی بودن نمودار آن گسترش گونه اتفاق نیفتاده است، اما بر اساس نتایج دو آماره تاجیما و FU می توان نتیجه گرفت که امکان گسترش گونه در گذشته وجود داشته، اما این گسترش معنی دار نبوده است. درخت تبارزایشی رسم شده بیانگر این مسئله است که ساختار ژنتیکی مستقلی برای جمعیت های مورد مطالعه وجود ندارد و تفاوت درون جمعیتی بیش تر از تفاوت بین جمعیتی است و شبکه هاپلوتایپی رسم شده نیز این نظر را تایید می کند. اگرچه با توالی یابی یک قسمت کوتاه از ژنوم یک گونه به تنهایی نمی توان برنامه حفاظتی برای یک گونه را مشخص نمود ولی بر اساس نتایج بدست آمده می توان نتیجه گرفت که جمعیت روباه در این مناطق در حال حاضر با مشکل گردنه بطری روبرو نیست.

ایران کشوری با تنوع زیستی قابل توجه در محل تلاقی سه منطقه جانوری پالئارکتیک، اورینتال و اتیوپین قرار دارد. تیره قوشیان (Accipitridae) در ایران بین پرندگان شکاری روزفعال به جهت وضعیت حفاظتی خطرناک برخی گونه هایش دارای اهمیت فراوان و خاص است. در این پژوهش با استفاده از داده های جمع آوری شده بیش از یک قرن (2013-1886) سعی شده است تنوع زیستی تیره قوشیان در ارتفاعات مختلف استان های خراسان بررسی شود. به این منظور داده ها در سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) مدیریت و تحلیل شد و سپس شاخص های تنوع سیمپسون و شانون – وینر، و یکنواختی سیمپسون، اسمیت - ویلسون و کامارگو و ریرفکشن محاسبه و مقایسه شد. نتایج نشان داد هرچند فراوانی گونه ها در ارتفاعات پایین (233 تا 1800 متر) بیشتر است، اما تنوع گونه ای در طبقات ارتفاعی میانی(1000 تا 1400 متر) و سپس بالا بیشتر است و یکنواختی نیز در ارتفاعات بیش از 1800 متر بیشتر است. طبقه ارتفاعی ترجیحی برای هر گونه نیز به تفکیک ارائه و مقایسه شده است.

ارزیابی های کیفیت منظر عمدتا اشاره به نقش کلیدی عناصر طبیعی و مصنوعی منظر در ایجاد رضایت مندی و درک زیبایی از منظر دارند. هدف از این مقاله مدل سازی ارزیابی کیفیت زیباشناختی منظر با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی به منظور کشف روابط حاکم در ساختار منظر و ارتباط عناصر منظر با کیفیت زیباشناختی آن است. جهت انجام پژوهش حاضر چهار بوستان (جمشیدیه، نهج البلاغه، قیطریه، آب و آتش) با تنوع بالا در کیفیت منظر و شیوه طراحی در شهر تهران انتخاب گردید. در این تحقیق به منظور مدل سازی ارزیابی کیفیت زیباشناختی منظر، ویژگی های ساختاری و عناصر هریک از مناظر ثبت و اقدام به طبقه بندی کیفیت زیباشناختی منظر در سه کلاس کیفیت زیباشناختی نامطلوب، مطلوب و عالی گردید. به منظور پردازش داده ها با ابزار هوشمند شبکه عصبی، از شبکه پرسپترون چندلایه استفاده شد. با توجه به ضرایب تعیین شبکه معادل 88/0، 86/0 و 99/0 در طبقه بندی کلاس های 1 تا 3، دقت شبکه عصبی در پیش بینی کیفیت زیباشناختی منظر از سطح بسیار مطلوبی برخوردار است. آنالیز حساسیت نشان می دهد جهت طراحی مهندسی بوستان ها و دستیابی به کیفیت منظر مطلوب به کارگیری تجهیزات نماسازی، کوه یا سنگ و پوشش گیاهی در الویت قرار می گیرد. در مناظر با کیفیت زیباشناختی عالی، ویژگی های ساختاری منظر شامل ترکیب منظر و سیمای منظر نیز جایگاهی ویژه در تعیین کیفیت زیباشناختی منظر می یابند.

آهوی ایرانی(Gazella subgutturosa)، با وضعیت حفاظتی آسیب پذیرVU ،گونه ای از گاوسانان ساکن مناطق دشتی و استپی ایران است که جمعیت آن در دهه های اخیر کاهش چشمگیری یافته است. منطقه حفاظت شده هفتادقله ازجمله زیستگاه های این گونه در گذشته محسوب می شده که در حال حاضر در داخل منطقه منقرض شده است. به منظور معرفی مجدد این گونه به منطقه حفاظت شده هفتادقله آگاهی از زیستگاه های مطلوب در سطح منطقه ضروری است، از این رو در این پژوهش با استفاده از دو رویکرد مکسنت و رگرسیون لوجستیک و داده های مربوط به گذشته(سال 1354)، مدل مطلوبیت زیستگاه آهو در منطقه حفاظت شده هفتادقله در گذشته تهیه و با توجه به شرایط فعلی متغیر های زیست محیطی به زمان حال(سال 1392) تعمیم داده شد. از جمله فاکتورهای مورد بررسی، ارتفاع از سطح دریا، شیب، منابع آب و عوامل انسانی شامل فاصله از روستاها، معادن، مزارع و جاده ها بود که به عنوان متغیرهای پیش بینی کننده در مدل مطلوبیت زیستگاه مورد استفاده قرار گرفت. میزان بالای سطح زیر منحنی (بالاتر از 80%) در هر دو رویکرد نشان دهنده قابلیت بالای مدل ها در تفکیک زیستگاه های مطلوب و نا مطلوب از یکدیگر بود. نتایج دو رویکرد نشان داد که آهو مناطقی با ارتفاع کم، شیب کم، نزدیک به منابع آبی و دور از جاده ها، مزارع و معادن را ترجیح می-دهد. مقایسه نقشه های مطلوبیت زیستگاه بدست آمده از گذشته و حال منطقه توسط هر دو رویکرد نشان داد که در سال های اخیر طبق رویکرد مکسنت 13% و طبق رویکرد رگرسیون لوجستیک 16%از سطح مناطق مطلوب زیستگاه آهو نسبت به سه دهه گذشته کاسته شده است.

تکنیک شبیه سازی عبارت از بهره گیری از اصول علم محاسبات در مطالعات سایر زمینه های علم و فناوری می باشد. مدلسازی بر اساس روش سلولار اتوماتا در جهت بررسی پراکنش و توزیع مکانی و زمانی پدیده ها مناسب می باشد لذا استفاده از این مدل در بررسی روند تغییرات وابسته به مکان و زمان مانند توزیع و گسترش مکانی یک آلاینده، نیچ اکولوژیک یک گونه و... در مطالعات زیست محیطی مناسب می باشد. سلولار اتوماتا به عنوان یک ابزار قوی مدل سازی خصوصا در بررسی تحولات زمانی و مکانی یک سیستم بشمار می رود اما یکی از کاستی های موجود در این زمینه فقدان یک نرم افزار مناسب در جهت تعریف و تحلیل مدل می باشد به گونه ای که اغلب متخصصین و افراد علاقه مند به استفاده از سلولار اتوماتا می بایست با مفاهیم برنامه نویسی کامپیوتری آشنایی داشته و برای تحلیل مدل مورد نظرشان یک برنامه کامپیوتری تک منظوره را طراحی و مورد استفاده قرار دهند. بر این اساس، این مدل اغلب توسط افرادی بکار بسته شده است که یا برنامه نویسی جزئی از ساختار درسی رشته تحصیلی آنها بوده و یا خود افراد شخصا با برنامه نویسی آشنایی داشته اند و لذا اغلب افراد در سایر علوم که بصورت مستقیم با برنامه نویسی سروکار ندارند مانند علوم تجربی، علوم انسانی و از این قبیل، تمایل کمتری به استفاده از این مدل در مطالعات خود نشان داده اند. در این تحقیق اقدام به طراحی و پیاده سازی نرم افزاری شده که امکان تعریف مدل های متعددی را بر اساس سلولار اتوماتا فراهم می سازد و کاربر بدون نیاز به داشتن اطلاعات برنامه نویسی به راحتی مدل دلخواه خود را پیاده سازی و به بررسی رفتار مدل می پردازد. در گام های بعدی می بایست به بررسی کارایی و صحت مدل در مطالعات اکولوژیک پرداخت و پس از اطمینان از اعتبارسنجی مدل، بررسی قابلیت ها و ویژگی های نرم افزار مورد ارزیابی و تغییر قرار گیرد. همچنین پیشنهاد می گردد در رشته ی محیط زیست گرایشی با عنوان «محاسبات و شبیه سازی در محیط زیست» ایجاد گردد که منجر به تربیت افرادی متخصص در زمینه ی طراحی و تولید نرم افزارهای مورد نیاز گردد. بدیهی است این افراد می بایست از طرفی با علوم تخصصی محیط زیست و از طرفی دیگر با علوم کامپیوتر و محاسبات آشنایی داشته باشند.

آب یکی از نیازهای اصلی صنعت فرآورده های شیری می باشد و ارزیابی چرخه حیات (LCA) یکی از ابزارها برای ارزیابی محیط زیستی محصولات و فرآیندهاست. فرایند ارزیابی «گهواره تا دروازه» با جداسازی سیستم تولید محصول به سه مرحله زراعت، دامداری و فرآوری شیر انجام شد. داده ها از منابع مختلف مانند پرسشنامه، مقالات چاپ شده، پایگاه داده های ملی و بین المللی و پایگاه داده کارخانه فرآوری شیر جمع آوری شدند. در طول مطالعه، روش پیشنهادی ISO و «دستورالعمل فدراسیون بین المللی شیر در ارزیابی چرخه حیات» مورد استفاده قرار گرفتند. در این مطالعه واحد کارکردی (FU) برای بیان نتایج یک لیتر شیر پاستوریزه (5/2 درصد چربی) بسته بندی شده در کیسه های پلاستیکی می باشد. در نهایت برای کمی کردن و ارزیابی پیامدهای مصرف آب آبی، پارامترهای یک مدل بین المللی اثرات آب اصلاح شد و برای این مورد استفاده گردید. نتایج نشان داد که برای تولید یک FU، حدود 370 لیتر آب لازم است که عمدتا در تولید علوفه و آبیاری مصرف می شود. مرحله زراعت به تنهایی حدود 97 درصد از کل آب مصرفی را شامل می شود و در طول زنجیره تولید شیرپاستوریزه، حدود 40 و 28 درصد از کل برداشت آب ناشی از آبیاری یونجه و جو مصرفی توسط دامها می باشد. در تولید یک FU، برآورد مدل برای تاثیر بر سلامت انسان با واحد «سالهای ار کار افتادگی» یا DALY، مقدار 6-10× 35/0 بدست آمد و مقدار تاثیر بر کیفیت بوم سازگان ×yr 2m 32/0 حاصل شد.

مطالعه شاخص های مطلوبیت ویژگی های زیستگاهی در ارائه توصیفی دقیق از ویژگی های زیستگاه یک گونه نقش بسزایی دارد. از این رو این مطالعه با هدف بررسی ویژگی های زیستگاهی و شاخص مطلوبیت گونه سگ ماهی جویباری (Oxynoemacheilus bergianus) در محدوده پراکنش آن در رودخانه طالقان انجام پذیرفت. برای بررسی ویژگی های زیستگاهی این گونه، فراوانی افراد و فاکتورهای زیستگاهی شامل 12 فاکتور ارتفاع از سطح دریا (m)، عمق آب (cm)، عرض رودخانه (m)، شیب (درجه)، سرعت جریان (m/s)، دما (°C)، pH، ضریب هدایت الکتریکی (EC) (Ṥμ)، مواد جامد محلول کل (TDS) (ppm)، قطر متوسط سنگ بستر (cm)، تعداد قطعات سنگ بزرگتر از 25 سانتی متر و شاخص سنگ بستر، در 33 ایستگاه از پایین دست به سمت بالادست رودخانه طالقان مورد سنجش قرار گرفت. نتایج نشان داد که مطلوب ترین زیستگاه برای گونه سگ ماهی جویباری در نواحی دارای ارتفاع 1800-1750 متر، عمق 40-10 سانتی متر، عرض 24-12 متر، سرعت 2/1-9/0 متر بر ثانیه، شیب 1-5/0 درجه، مقادیر pH برابر8-5/7، دمای 5/15-13 درجه سانتی گراد، مقادیر EC 740-630، مقادیر TDS برابر (ppm) 250-200، تعداد سنگ بزرگ (>cm 25) کمتر از 5 عدد در هر کوادرت، قطر متوسط سنگ بستر کمتر از 15 سانتی متر و درصد شاخص سنگ بستر برابر 6-4 درصد قرار داشت. وجود این شرایط با شاخص مطلوبیت زیستگاه 524/0 نشان می دهد که رودخانه طالقان برای گونه سگ ماهی یک زیستگاه متوسط می باشد.

افزایش ریزگردها در سال های اخیر اثرات قابل توجهی روی بسیاری از خصوصیات فیزیولوژی و مورفولوژی گونه های گیاهی داشته است. هدف اصلی این مطالعه تعیین تحمل گونه های کاج و برگ نو به تنش گرد و غبار است. دو گونه کاج و برگ نو با سه تکرار در طول یک ماه به ترتیب مقدار غبار ریزشی یک، دو و چهار گرم بر سانتی متر مربع با دستگاه شبیه ساز غبار به نهال های تیمار تزریق شد. پس از پایان هر دوره غباردهی قندمحلول (Kochert)، پرولین (bates) و کلروفیل (Lichtenthalar) نهال های تیمار و شاهد اندازه گیری شد. از اسکنر میکروسکوپ الکترونیکی برای تعیین موقعیت گرد و غبارها روی سطوح برگ های برگ نو و کاج استفاده شده است. نتایج اندازه-گیری ها نشان داد، قندمحلول و پرولین در دو گونه تغییری نداشته است. علی رغم افزایش غبار، مقدار کلروفیل نیز در کاج معنی دار نشد اما گیاه برگ نو برای جبران کاهش جذب نوری مقدار کلروفیل خود را افزایش داده است. از سوی دیگر برگ نو برای پاسخ به تنش ریزگردها قندمحلول و پرولین خود را صرف افزایش تعداد برگ و طول ساقه کرده است. همچنین نتایج نشان می دهد بدلیل عدم تاثیر غبار بر کاج، این گیاه برای مناطقی با غلظت بالای غبار پیشنهاد می شود.

امروزه رودخانه ها به واسطه ذخایر سرشار شن و ماسه در درون آنها همواره مورد توجه انسانها هستند. هدف از این تحقیق تعیین عوامل موثر بر وضعیت صدور مجوز برداشت و شن و ماسه رودخانه ای و آسیب شناسی آن و در نهایت پیشنهاداتی در مورد تغییر روند صدور مجوز برای رودخانه های استان گیلان می باشد. معیار اقتصادی–اجتماعی شامل 10 زیرمعیار، معیار محیط زیستی شامل 26 زیرمعیار، معیار مدیریتی با 8 زیرمعیار و معیار قوانین و مقررات با 5 زیرمعیار مورد بررسی قرار گرفتند. از متخصصان خواسته شد تا درجه اهمیت معیارها و زیرمعیارها را با استفاده از مقیاس 1 تا 9 نشان دهند. با بهره گیری از تکنیک دلفی فازی، معیارها و زیرمعیارهای موثر بر صدور مجوز برداشت شن و ماسه رتبه بندی شدند. نتیجه بررسی معیار اقتصادی – اجتماعی نشان داد که زیر معیارها طبق اولویت در 9 رتبه، معیار محیط زیستی در 4 رتبه، معیار مدیریتی در 6 رتبه و معیار قوانین و مقررات در 3 رتبه قرار گرفتند.

یکی از مهمترین مشکلات دنیای امروز، آلودگی محیط زیست به فلزات سمی و خطرناک می باشد. این فلزات درون محیط تجزیه نمی شوند و می توانند برای بسیاری از گونه های جانوری خطرناک باشند. بنابراین حذف این فلزات از آب و فاضلاب بسیار مهم است. برای جداسازی فلزات سنگین روش های مختلف فیزیکی و شیمیایی وجود دارد. در این تحقیق برای جداسازی یون فلز سرب از محلول آبی از برگ خشک زغالی شده و پودر شده درخت کنار استفاده گردید و اثر پارامترهای مختلفی در جذب یون فلز سرب نظیر pH اولیه محلول، مقدار بیوجاذب استفاده شده، زمان تماس، سرعت اختلاط و غلظت یون سرب در دمای محیط بررسی گردید. بهترین شرایط آزمایش برای بازیابی و حذف یون سرب شامل pH اولیه 9، مقدار جاذب g/L 5 ، سرعت اختلاط rpm ،100 غلظت یون سرب ppm 20 و زمان تماس 80 دقیقه بود که در شرایط ذکر شده بازدهی حذف یون سرب به وسیله جاذب ذکر شده 78/98 % بدست آمد. به منظور بررسی رفتار سینتیکی جاذب، داده های جذب سطحی حاصل از آزمایش با مدل های سینتیکی شبه مرتبه اول و دوم مورد بررسی قرار گرفت که با توجه به نتایج به دست آمده مدل سینتیکی شبه مرتبه دوم توانایی بیشتری برای توصیف داده ها داشت. بنابراین، با توجه به نتایج به دست آمده، در بازیابی و حذف یون سرب از محلول های آبی این جاذب مناسب می باشد.

قرار گرفتن کشور ایران در کمربند بیابانی سبب افزایش رخدادهای طوفان های ماسه و ریزگرد، به خصوص در نواحی جنوب شرقی آن شده و تاثیرات نامطلوبی بر محیط زیست دربرداشته است. مدیریت کارآمد این رویدادهای مخرب به شناخت ویژگی ها و گسترش آن ها نیاز مبرمی دارد. یکی از روش های شناخت پدیده ریزگرد شبیه سازی و پیش بینی آن است. در این تحقیق با استفاده از مدل جفت شده پیش بینی عددی وضع هوا به همراه شیمی (WRF_Chem) و طرحواره GOCART طوفان ماسه و ریزگرد شدید منطقه سیستان برای تاریخ 31 می و 1 ژوئن سال 2011 میلادی شبیه سازی، داده های مربوط به گردو غبار از سازمان محیط زیست و هواشناسی اخذ و تصاویر ماهواره ای مربوط به این رخداد از سنجنده MODIS دریافت و بصورت رنگ حقیقی توسط نرم افزار ERDAS IMAGINنمایش داده شد تا با شناسایی منبع، الگوی ایجاد طوفان ماسه و ریزگرد، شناسایی مسیر حرکت ذرات و پیش بینی این رخداد اقدامات و هشدارهای لازم جهت کاهش اثرات آن انجام داد. نتایج مدل و تصاویر ماهواره ای نشان داد که منطقه سیستان بخصوص بستر خشک تالاب هامون واقع در شرق ایران، چشمه اصلی طوفان ماسه و ریزگرد بوده است. هم چنین براساس خروجی مدل جریانات باد در جهت شمالی-جنوبی بر روی ایران وزش داشته که با همگرا شدن این جریانات در قسمت های شرق ایران سبب ایجاد بادهای شدید در ترازهای زیرین جو ، برخواستن و افزایش غلظت ریزگرد، افزایش بار ریزگرد ستون جو و انتقال آن به نواحی جنوبی بخصوص دریای عمان شده است. نتایج مدل نشان داد که شکل گیری طوفان های منطقه سیستان با توجه به ایجاد بادهای محلی بشدت از ویژگی های جغرافیایی محلی متاثر می گردد.

در این پژوهش خصوصیات مواد بستر در باطله های زغال سنگ رها شده و حضور گونه های گیاهی در آنها مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه در سه باطله معدنی متروک زغال سنگ با سن متفاوت و مناطق مرتعی اطراف آن در ذخایر زغال سنگ البرز مرکزی در شهرستان سوادکوه استان مازندران انجام گرفت. پوشش گیاهی و خاک به روش تصادفی- منظم و در پلات یک متر مربعی نمونه گیری شدند. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که مناطق مورد مطالعه به غیر از میزان رطوبت، کربنات کلسیم، نیتروژن و پتاسیم در سایر خصوصیات خاک تفاوت معنی داری داشتند. بیشترین میزان سیلت (26/20 درصد) و اسیدیته (4/7) در مرتع و بیشترین قابلیت هدایت الکتریکی (08/3 دسی-زیمنس بر متر) در باطله 10ساله مشاهده شد. کاتیون های فلزی مس (Cu)، روی (Zn)، سرب (Pb)، نیکل (Ni)، کروم (Cr) و کبالت (Co) در مرتع کمی بیشتر از باطله های زغال سنگ بودند و با افزایش سن باطله ها مقدار این عناصر به تدریج افزایش یافت. نتایج حاصل از آنالیز چند متغیره CCA نشان داد که پراکنش گونه های گیاهی به طور معنی داری تحت تاثیر خصوصیات خاک قرار گرفته است. به طور کلی، قابلیت هدایت الکتریکی، بافت و عناصر سنگین از مهم ترین فاکتورهای خاک در استقرار اولیه پوشش گیاهی بر روی باطله ها زغال سنگ بودند.

کشور ما با توجه به قرار گرفتن در عرضهای جغرافیایی پایین از اثرات ناشی از پدیده تغییر اقلیم مصون نبوده و بیشترین تبعات منفی این پدیده را متحمل خواهد شد. از اینرو لازم است که تاثیر این پدیده به ویژه در پیکره های آبی کشور به عنوان آسیب پذیر ترین بخش، از جنبه های مختلف محیط زیستی مورد ارزیابی قرار گیرد. هدف اصلی در این مطالعه بررسی اثر پدیده تغییر اقلیم بر روی تغییرات رژیم هیدرولوژیکی یکی از سیستم های آبی جنوب البرز (رودخانه کردان) و ارزیابی اثرات محیط زیستی آن می باشد. بدین منظور ابتدا چشم انداز تغییرات متغیرهای اقلیمی در منطقه با استفاده از خروجی های مدل عمومی جو HadCM3 و سناریوهای انتشار A2 و B1استخراج شد و سپس به منظور بررسی تاثیر این تغییرات بر جریان رودخانه از مدل مفهومی SWAT (Soil and Water Assesemnt Tool) استفاده گردید. در نهایت چگونگی تغییرات در مشخصات رژیم های هیدرولوژیک رودخانه مانند: مقادیر جریان های کم و پرآبی، زمان وقوع، فراوانی، تداوم (توسط میانگین متحرک حداقل و حداکثر (و نرخ تغییرات در آن ها، با استفاده از مدل IHA (Indicators of Hydrologic Alteration) مورد بررسی قرار گرفت. طبق نتایج به دست آمده در سناریو A2 متوسط دبی رودخانه از 31/3 مترمکعب بر ثانیه طی 100 سال آتی به 66/2 مترمکعب بر ثانیه و در سناریو B1 به 86/2 مترمکعب بر ثانیه خواهد رسید. علاوه بر این در اثر تغییر اقلیم زمان وقوع جریان های حداکثر نیز تغییر خواهد کرد. این پدیده مطلوبیت زیستگاه را تحت تاثیر قرار داده و زیست گونه را به خطر خواهد انداخت.

تعیین توان اراضی به منظور استفاده بهینه و جلوگیری از بهره برداری های نامناسب که منجر به تخریب اراضی می گردد، گامی موثر در راهبرد توسعه پایدار است. تلفیق قابلیت های GISبا روش های تناسب اراضی در کنار استفاده از دانش کارشناسان می تواند نقش مهمی در موفقیت و افزایش قابلیت اعتماد نتایج داشته باشد. در این تحقیق پس از بررسی های میدانی و نظری و تهیه اطلاعات و نقشه های مورد نیاز، آمایش سر زمین در منطقه مورد مطالعه براساس سه روش مختلف تناسب اراضی فائو، آمایش سرزمین مخدوم و روش پیشنهادی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا نقشه های طبقات ارتفاعی، درصد شیب، جهت های جغرافیایی، ویژگی های خاکشناسی، تیپ و تراکم پوشش گیاهی در نرم افزار ArcGIS10.1با هم ترکیب شده و نقشه نهایی واحدهای همگن به دست آمد. سپس با استفاده از جداول استاندارد موجود برای هر روش، نقشه اراضی مستعد کاربری های مرتع، زراعت آبی، دیم و جنگل کاری به صورت جداگانه تهیه و میزان تطابق آنها با کاربری فعلی تعیین گردید. بیشترین انطباق برای کاربری کشاورزی مربوط به روش آمایش مخدوم و برای مرتع روش پیشنهادی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری بود. به طورکلی نتایج حاصل از روش ها و مقایسه آن ها با کاربری فعلی، نشان داد که قسمت عمده ای از سطح حوضه توان بالایی برای کاربری مرتع دارد که هم اکنون این مناطق تحت کشت کشاورزی کم بازده هستند. در نهایت بدلیل وجود برخی کاستی ها در روش تناسب اراضی فائو، مشخص گردید که روش پیشنهادی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری که خود برگرفته از روش مخدوم است کار آمدتر از روش های دیگر می باشد.

یکی از جنبه های مهم مدیریت تالاب ها در اختیار داشتن ارزش اقتصادی جنبه های مختلف آنهاست که نشان دهنده میزان اهمیت مواهب طبیعی برای ساکنان یک منطقه یا کشور است. بطور کلی خدمات تالاب ها به دو دسته خدمات استفاده ای و غیراستفاده ای تقسیم می شوند. مطالعه حاضر کوشید تا ارزش خدمات یا منافع غیراستفاده ای تالاب شادگان را از طریق مدلسازی ترجیحات بیان شده و تمایل به پرداخت افراد محاسبه و در اختیار سیاست گذاران و جامعه قرار دهد. در این راستا، با استفاده از روش تجربه انتخاب، ارزش اقتصادی خدمات غیراستفاده ای تالاب بین المللی شادگان برآورد شد. بنابراین، با طراحی و اجرای تجربه انتخاب و تکمیل 120 پرسشنامه در شهرهای اهواز و آبادان، الگوی لاجیت مرکب با ضرایب تصادفی برآورد و مقادیر تمایل به پرداخت نهایی برای ویژگی های تالاب شامل حفظ تنوع زیستی، عملکرد اکولوژیک و آموزشی و چشم انداز شادی بخش برآورد گردید. سپس اعداد بدست آمده به کل جامعه ی برخوردار از این مواهب تعمیم داده شد. نتایج نشان داد که تمامی متغیرهای الگو (شامل ویژگی های تالاب و متغیر قیمت) در سطح اطمینان 95 درصد به لحاظ آماری معنی دار و دارای علامت مورد انتظار هستند. برآورد تمایل نهایی به پرداخت برای خدمات غیراستفاده ای حاکی از آن بود که ارزش ریالی بهبود وضعیت کیفی هر یک از ویژگی های تالاب برای افراد غیرساکن که قصد بازدید تالاب را در آینده ندارند، قابل توجه است. محاسبات نشان داد که ارزش خدمات غیراستفاده ای تالاب شادگان برابر 4.303.395.852.380.952 ریال است. بنابراین، با افزودن این ارزش به تولید ناخالص داخلی استان خوزستان، سهم ارزش خدمات غیراستفاده ای تالاب شادگان بیش از 2 درصد محاسبه گردید. اعداد بدست آمده نشان از اهمیت این تالاب برای جامعه و نیز مستعد بودن شرایط برای همراهی با سیاست های حفاظت از آن است.

اشکول (Glis glis) گونه ای شبیه سنجاب و به عنوان یکی از گونه های شاخص منطقه زیست جغرافیایی پالئارکتیک تنها عضو خانواده Gliridae و وابسته به جنگل های با تاج پوشش انبوه در جنوب غرب اوراسیاست. علیرغم مطالعات گسترده ای در دنیا که از این گونه و سایر گونه های متعلق به این خانواده با محوریت تکامل و نظریه پناه گاه ها، صورت گرفته است اطلاعات چندانی در خصوص ویژگی های بوم شناختی و زیستی این گونه در ایران به ثبت نرسیده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که که اشکول در ایران (پناه گاه هیرکانی) در بین دورمایس های شناخته شده در دنیا بیشترین وزن میانگین را داشته و با داشتن 14 غده پستانی، بیشترین تعداد غدد پستانی را داراست. با فرا رسیدن زمان جفت گیری این گونه در اواسط مردادماه، جمعیت نرها و ماده ها اختلاط پیدا کرده و بین نرها رقابت اتفاق می افتد. ماده های باردار پس از حدود یک ماه، بین هفت تا نه نوزاد بدنیا می آورند. نتایج تحلیل های گزینش زیستگاه توسط این گونه نیز حاکی از تاثیر شدید عامل تغذیه و پیوستگی تاج پوشش درختی در استفاده از زیستگاه توسط این گونه می باشد.