فصلنامه روان شناسی افراد استثنایی
پیاپی 21 (بهار 1395)

جرات ورزی عنوان عامل مهمی در ارتقاء حرمت خود و روابط بین فردی، محسوب می شود. نتایج پژوهشها نشان داده اند که دانش آموزان دیرآموز از نظر اعتماد به خود و برقراری روابط بین فردی مشکل دارند. هدف این پژوهش تعیین تاثیر آموزش مهارت های جرات ورزی بر بهبود روابط بین همسالان و حرمت خود دانش آموزان دیرآموز بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی و طرح آن پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه بود. 24 دانش آموز پسر پایه سوم تا ششم ابتدایی شهرستان رودبار که هوش مرزی داشتند بر حسب شرایط ورود به پژوهش انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه دوازده نفره آزمایش و گواه جایدهی شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه روابط بین همسالان والتر هادسون و پرسشنامه حرمت خود کوپراسمیت استفاده شد. به افراد گروه آزمایش طی 8 جلسه ی یک ساعته مهارت های جرات ورزی آموزش داده شد، در حالی که شرکت کنندگان گروه گواه آموزشی دریافت نکردند. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس یک راهه نشان داد آموزش مهارت های جرات ورزی موجب بهبود روابط بین همسالان در دانش آموزان دیرآموز شده و نمره کل حرمت خود را در آنان افزایش داده است. بر اساس این نتایج می توان گفت که از آموزش مهارت های جرات ورزی می توان به عنوان برنامه مداخله ای جهت ارتقاء روابط با همسالان و حرمت خود دانش آموزان دیرآموز استفاده کرد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی توانمندی های نیمکره راست و چپ مغز دانش آموزان تیزهوش با و بدون اختلال یادگیری انجام شد. این پژوهش علی- مقایسه ای بر روی 23 دانش آموز تیزهوش با اختلال یادگیری (17 دختر و 6 پسر) و 29 دانش آموز تیزهوش (16 دختر و 13 پسر) در پایه های سوم تا پنجم دبستان شهر شیراز انجام شد. به منظور شناسایی شرکت کنندگان از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد. در این پژوهش نسخه چهارم مقیاس هوشی وکسلر کودکان، آزمون غربالگری تشخیص اختلال در خواندن، آزمون تفکر خلاق کودکان تورنس، آزمون ریاضیات کی مت، آزمون خواندن و نارساخوانی و سیاهه ی مشاهده ای تیزهوشی کینگور به عنوان ابزارهای رسمی استفاده شدند و در کنار این آزمون ها وضعیت پیشرفت تحصیلی، کارپوشه و نظرات مربیان نیز مورد توجه قرار گرفت. داده های جمع آوری شده با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد که در توانمندی های نیمکره راست مغز بین دو گروه در توانمندی های خلاقیت، شوخ طبعی، سرعت پردازش دیداری، حساسیت ، هوش سیال و استدلال سیال غیرکلامی تفاوت معناداری وجود دارد و در همه توانمندی های مربوط به نیمکره چپ مغز بین دانش آموزان تیزهوش و دانش آموزان تیزهوش با اختلال یادگیری تفاوت معنادار به دست آمد. با آگاهی از نتایج این پژوهش نظام آموزشی می تواند گام مهمی در رسیدن دانش آموزان به توانمندی های کامل آموزشی بردارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی شیوه ها و انگیزه های خودجرحی بدون خودکشی و تعیین ارتباط خودجرحی بدون خودکشی با احتمال خودکشی در نوجوانان بزهکار و نوجوانان با سابقه بدرفتاری دوران کودکی. به این منظور تعداد 238 نوجوان به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. شرکت کنندگان به فهرست رفتارهای خودجرحی بدون خودکشی، سیاهه کارکردهای خودجرحی و مقیاس احتمال خودکشی پاسخ دادند. در 51 درصد از کل دو گروه 31 نفر از گروه بزهکار و 83 نفر از گروه با سابقه بدرفتاری دوران کودکی، سابقه یکی از انواع رفتارهای خودجرحی بدون خودکشی به روش های بریدن، سوزاندن، کتک زدن خود، کوبیدن سر به دیوار و چنگ کشیدن وجود داشت. احتمال خودکشی در نوجوانان با سابقه خودجرحی بدون خودکشی به طور معنا داری بالاتر از گروه بدون سابقه این رفتار بود. تحلیل عاملی سیاهه کارکردهای خودجرحی، انگیزه های پذیرش گروهی، ابراز آشفتگی، ضد خودکشی، اثبات خود، تمایز خود از دیگران، ضد تجزیه ای، تنظیم هیجانی و انتقام گرفتن را به عنوان انگیزه های خودجرحی بدون خودکشی شناسایی کرد. انگیزه های تنظیم هیجانی، ابراز آشفتگی و پذیرش گروهی پیش بینی کننده احتمال خودکشی است.

هدف این پژوهش تعیین رابطه‏ی الگوهای پردازش حسی با کارکردهای اجرایی در دانش‏آموزان با اختلال اوتیسم از دیدگاه معلمان بود. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. تعداد 50 دانش‏آموز با اختلال اوتیسم پس از بررسی ملاک‏های ورودی با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای سنجش الگوهای پردازش حسی از نیمرخ حسی دان فرم مدرسه و برای ارزیابی کارکردهای اجرایی از سیاهه رتبه بندی رفتاری کارکردهای اجرایی استفاده شد. برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) و برای استنباط از داده ها از همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد بین الگوهای پردازش حسی با کارکردهای اجرایی رابطه منفی معنی دار وجود دارد. با استناد به یافته های این پژوهش می توان پیشنهاد کرد که از مداخله های پردازش حسی بهنگام برای بهبود کارکردهای اجرایی استفاده شود.

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی بازی درمانی شناختی رفتاری بر پرخاشگری و اختلال املاء کودکان دبستانی انجام شد. روش پژوهش نیمه آزمایشی و طرح آن پیش آزمون پس آزمون با گروه گواه بود. نمونه شامل 24 دختر و پسر دبستانی بین سنین 7 تا 12 سال بودند که به روش در دسترس انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه 12 نفره آزمایش و گواه جایگزین شدند. مداخله بازی درمانی شناختی رفتاری به مدت 12 جلسه ی یک ساعته به صورت هفتگی به افراد گروه آزمایش آموزش داده شد. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه پرخاشگری شهیم و آزمون محقق ساخته املاء استفاده شد. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس نشان داد بازی درمانی شناختی رفتاری موجب کاهش پرخاشگری کودکان گروه آزمایش در هر سه مولفه جسمانی، رابطه ای و واکنشی شده بود. همچنین مداخله آموزشی موجب کاهش اختلال املاء در گروه آزمایش شده است. می توان نتیجه گرفت که بازی درمانی شناختی رفتاری در کاهش پرخاشگری و بهبود اختلال املاء کودکان دبستانی روشی موثر است و در طرح ریزی رویکردهای درمانی برای این گروه از کودکان می تواند امیدبخش باشد.

هدف پژوهش حاضر تعیین تاثیر الگوی آموزش خوش بینی به روش ایفای نقش بر کاهش افسردگی نوجوانان دختر کم بینای شهر تهران بود. پژوهش با روش نیمه آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه انجام شد. تعداد 20 دختر نوجوان کم بینای افسرده که در مقطع راهنمایی مدرسه نابینایان نرجس تهران در سال تحصیلی 92- 1391 مشغول به تحصیل بودند، با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و با روش تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه جایگزین شدند. شرکت کنندگان گروه آزمایش طی ده جلسه یک ساعته به صورت گروهی آموزش ایفای نقش را دریافت کردند، اما به گروه گواه آموزشی در این زمینه داده نشد. داده های پژوهش به وسیله آزمون افسردگی کودکان و نوجوانان جمع آوری و با آزمون تحلیل کوواریانس تحلیل شد. نتایج نشان داد آموزش خوش بینی به روش ایفای نقش در کاهش افسردگی نوجوانان کم بینا تاثیر معنادار داشته است. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که آموزش خوش بینی به روش ایفای نقش می تواند بر کاهش افسردگی نوجوانان کم بینا تاثیر نسبتا پایداری داشته باشد.

پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه‏ تاب‏آوری و حمایت اجتماعی ادراک شده با سازگاری مادران دارای فرزند کم توان ذهنی انجام شد. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. تمامی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی شهر رشت در سال 94-1393 جامعه‏ی آماری این پژوهش را تشکیل ‏دادند که از میان آنان با استفاده از روش نمونه‏گیری در دسترس 150 مادر انتخاب شدند و به پرسش‏نامه‏ی تاب آوری کونور و دیویدسون، پرسش‏نامه‏ی حمایت اجتماعی ادراک شده زیمن و همکاران و پرسش‏نامه‏ی سازگاری بل پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون‏های ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون به روش همزمان استفاده شد. یافته ها نشان داد که بین تاب‏آوری و حمایت اجتماعی ادراک شده با سازگاری مادران دارای فرزند کم‏توان ‏ذهنی همبستگی مثبت معناداری وجود دارد. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که 24 درصد از کل واریانس سازگاری مادران دارای فرزند کم‏توان‏ ذهنی به وسیله متغیرهای تاب‏آوری و حمایت اجتماعی ادراک شده پیش‏بینی می‏شود و حمایت اجتماعی ادراک شده نسبت به تاب‏آوری، سهم بیشتری در پیش‏بینی سازگاری مادران دارای فرزند کم‏توان ‏ذهنی داشت. بنابراین، می‏توان نتیجه گرفت که نداشتن تاب‏آوری و عدم حمایت‏های اجتماعی ادراک شده از عوامل مهم در بروز ناسازگاری مادران دارای فرزند کم‏توان ‏ذهنی ‏است.

هدف پژوهش حاضر تعیین عامل های بنیادی در اختلال های کودکان بر پایه سیاهه رفتاری کودک آخنباخ و رسکولار بود. جامعه آماری شامل تمامی کودکان و نوجوانان مراجعه کننده به مراکز درمانی و مشاوره شهرستان اردبیل در شش ماهه دوم سال 1391 بودند. گروه نمونه شامل 200 نفر از کودکان و نوجوانان (88 پسر و 112 دختر) مراجعه کننده به کلینیک های درمانی بودند که به روش در دسترس انتخاب شدند. ابزار پژوهش سیاهه رفتاری کودک آخنباخ و رسکولار بود. تحلیل عامل اکتشافی نشان داد که سه عامل برون ریزی، درون ریزی (اضطرابی) و جسمانی شده قابل استخراج است. همچنین، نتایج نشان داد که دو اختلال مشکلات تفکر و توجه به علت حضور در دو عامل 1 و 3، بیشتر به عنوان یک عامل مشترک در آسیب شناسی روانی کودک و نوجوان عمل می کنند. بر این اساس می توان گفت که سه عامل اختلال های برون ریزی، درون ریزی و جسمانی شده به عنوان اختلال های محوری هستند که به وسیله سیاهه رفتاری کودک آخنباخ و رسکولار قابل شناسایی هستند. مشکلات تفکر، اجتماعی و توجه به عنوان عوامل مشترک قابل طبقه بندی محسوب می شوند. با توجه به نتایج پژوهش می توان گفت سیاهه رفتاری کودک ابزار مناسبی برای استفاده در موقعیت های بالینی و پژوهشی است.

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش مهارت های ارتباطی بر اضطراب اجتماعی نوجوانان پسر کم توان ذهنی شهر یزد انجام شد. روش پژوهش نیمه آزمایشی و طرح آن پیش آزمون پس آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری شامل دانش آموزان پسر کم توان ذهنی 11 تا 20 ساله را شامل می شدند که در سال تحصیلی 94-1393 در مدارس کم توان ذهنی شهر یزد مشغول به تحصیل بودند. نمونه شامل 40 دانش آموز بود که به طور تصادفی انتخاب و در دو گروه 20 نفره آزمایش و گواه جایگزین شدند. ابزار پژوهش مقیاس اضطراب اجتماعی لاجرسا برای نوجوانان بود. برنامه آموزش مهارت های ارتباطی طی 12 جلسه 50 دقیقه ای به شرکت کنندگان گروه آزمایش آموزش داده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر آمار توصیفی از آمار استنباطی مانند آزمون t مستقل و تحلیل واریانس استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که بین دو گروه آزمایش و گواه از لحاظ اضطراب اجتماعی و تمامی ابعاد آن تفاوت معنا داری وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشانگر آن بود که آموزش مهارت های ارتباطی باعث کاهش اضطراب اجتماعی و مولفه های آن، یعنی ترس از ارزیابی منفی، اجتناب و اندوه اجتماعی در موقعیت جدید و اجتناب و اندوه عمومی در دانش آموزان گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه شده است. از این رو پیشنهاد می شود که بر آموزش مهارت های ارتباطی به دانش آموزان کم توان ذهنی تاکید شود.