مجله سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
پیاپی 4 (تابستان 1388)

اقتباس از آثار ادبی در سینما از همان آغاز پیدایش این هنر، اهمیت فراوانی داشته است. اقتباس از آثار رمانس گونه نیز منجر به ساخت فیلم های موفقی شده که مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده است. یکی از این آثار رمانس گونه جذاب و قابل اقتباس، هفت پیکر نظامی است. این اثر، متنی با عناصر تصویری فراوان است که داستان جذاب و سرگرم کنند های دارد و درون مایه های ارزشمند آن به داستان عمق می بخشد. ساختار آن به علاوه شخصیت پردازی قوی، فضاسازی و صحنه پردازی دقیق نظامی، این اثر را دارای قابلیت های نمایشی فراوان کرده است که آن را به گزین های مناسب برای تبدیل شدن به یک نسخه سینمایی جذاب و تماشایی می کند.

یکی از شاخه های تحقیقاتی در ادبیات فارسی، بررسی سیر زندگی و فعالیتهای ادیبان و آثار آنهاست و پژوهشگران و محققان بسیاری با تلاشهای خود به افزون شدن اطلاعات و آگاهی ها در این زمینه کمک کرده اند. اما همواره نقصها و گهگاه اشتباهاتی در این تحقیقات وجود داشته که نیازمند برطرف کردن بوده اند. از جمله این نقصها و اشتباهات، مواردیست که درباره زندگی و آثار یکی از ادبای عصر قاجار به نام میرزا محمد صادق وقایع نگار رخ داده و موجب نقص آگاهی ها و در بعضی موارد غلط بودن دانسته های ما درباره او شده است. ما در این مقاله برآنیم که ضمن ارائه آگاهی های جدید درباره زندگی وی، اشتباهات موجود درباره زندگی و آثار او را که به تذکره ها و بعضی کتب دیگر راه یافته است طرح کرده سپس آنها را تصحیح نماییم.

«من این مرقع رنگین چوگل بخواهم سوختکه پیر باده فروشش به جرعه ای نخرید»در این مقاله سعی شده است، بیت معروف حافظ: من این مرقع رنگین چو گل بخواهم سوخت/ که پیر باده فروشش به جرعه ای نخرید. را شرح و تفسیرنماییم. تا کنون گروهی از پژوهشگران به تفسیر این بیت پرداخته اند و هم اکنون ما از منظر دیگری بدان نگاه می کنیم. در این دیدگاه، اندیشه های کهن در خصوص آفرینش از خلال اشعار و آثار منثور، مورد استفاده قرار گرفته اند. در نهایت از ترکیب «مرقع رنگین»، جسم و دنیای جسمانی دریافت شده و معنای کلی بیت، تکامل انسان و ارتقاء او از مرحله زمینی به اوج آسمانی را نشان داده است.

مقامات یکی از انواع ادبی سنتی در ادب عربی و فارسی است. این نوع ادبی را بدیع الزمان همدانی (فوت 398 ه. ق) در زبان عربی ابداع کرد. ابوالقاسم حریری (فوت 516 ه. ق) این نوع ادبی را در ادب عربی به کمال رساند. مقامه نویسی در ادب عرب در قالب آثار منثور محصور نماند. بلکه با تحول و تطور گاهی در جامه نظم هم خود نمایی کرد. در ادبیات فارسی این نوع ادبی مورد اقتفا قرار گرفت. نویسندگان فارسی با حفظ اصول مقامه نویسی عربی و لحاظ اقتضائات زبان فارسی در این شیوه سخن پردازی تصرفات و نوآوری هایی هم روا داشتند. مقامات قاضی حمید الدین بلخی(فوت 559 ه. ق) نمونه مقامه نویسی اثر پذیرفته از ادب عربی است. سعدی در نوشتن گلستان که به نثر است از اسلوب مقامات پیروی کرده، قولی که عده ای از صاحبنظران برآنند. سهل است او حتی با نوآوری، به تاسی از مقامه پردازان ادب عرب که از روی تفنن یا نوآوری به صورت منظوم به مقامه سرایی پرداخته اند، ترجیح داده است در سرودن مقامه به نظم فارسی نیز طبع آزمایی کند. در این مقاله به بررسی یک نمونه از مقامه سرایی منظوم در بوستان می پردازیم.

فردوسی در شاهنامه ضمن ارج نهادن به ارزشهای والای انسانی، همواره در پی آنست که راه ها و شیوه های کسب ارزشهایی همچون بلندی نام، نیکنامی، داد، خرد و خردمندی را نشان دهد. یکی از ارزشهای والای انسانی در نظر وی نام بلند و آوازه نیک است که البته طریق حصول آن تنها از راه جنگاوری و دلاوری نیست بلکه لازمه آن داشتن ویژگی شجاعت و دلیری در کنار عناصری همچون: گنج، جاه، نژاد و خرد میباشد. در واقع این ویژگی ها ارکان شخصیتی پهلوانان شاهنامه را تشکیل میدهند و میزان اشتهار و مرتبه پهلوانی آنان به کیفیت آمیزش این ارکان با هم، بستگی دارد. بدین جهت در شاهنامه بارها پهلوانان، همدیگر را به خاطر نداشتن پایگاه اجتماعی و گنج و خرد تحقیر میکنند. خردورزی و دادگری از پایه های بنیادین شاهنامه است و همواره پهلوانان خردمند ستایش میشوند.
از دیگر مسائل بسیار مهم در شاهنامه، مسئله نام در مقابل ننگ است. همیشه این خطر وجود دارد که نام به ننگ در آید. تاکید ما در این پژوهش بر همین مسئله نام و ننگ است.
در این مقاله سعی بر آن است که به این سوالات پاسخ داده شود: چرا بسامد واژه هایی همچون: نام، ننگ، خرد و نژاد در شاهنامه بالاست؟ آیا نامداری فقط در گرو جنگاوری و کشت و کشتار است؟هویت فردی و شخصی پهلوانان در شاهنامه چگونه بازنمود شده است؟

نوشتار حاضر جستاری کوتاه در بررسی حکمت عملی در دیوان پروین اعتصامی است که سخن شیرین و سرشار از نکات ظریف حکمت آموز، دغدغه های عمیق انسانی و مشکلات روحی و فکری معاش آدمیان را با وجود بهره گیری از تکنیکهای قوی و پخته شعر کلاسیک بیان میدارد و تناسب و سنخیت اشعار وی را با توجه به نیازهای عصر حاضر بازگو میکند. تبیین نظریه پروین در باب رابطه انسان با خود، خانواده و محیط اجتماعیش، در حوزه تفکر زیبا و جامع وی، هدف این مقاله است.
این مقاله در سه بند نگاشته شده است: الف) تعریف و بیان مفهوم حکمت ازدیدگاه چند تن از فلاسفه و اندیشمندان و زیر شاخه های آن (حکمت نظری و عملی) ب) حکمت عملی از دیدگاه پروین اعتصامیج) شاخه های حکمت عملی (اخلاق فردی، تدبیر منزل، سیاست مدن، از دیدگاه بزرگان حکمت و فلسفه و پروین اعتصامی)

بسیاری از منتقدان و صاحب نظران ادبیات بر این باورند که در ادبیات و بخصوص شعر، «چگونه گفتن» ارزش و اهمیت بسیار فراتری از «چه گفتن» دارد و همین «چگونه گفتن» را معیار اصلی و اساسی سنجش و نقد ادبیات میدانند. این ویژگی در متون مصنوع ادبیات فارسی از جمله تاریخ وصاف و مرزبان نامه به اوج میرسد؛ به گونه ای که در برخی موارد، ساده ترین سخنان بقدری پیچیده و غامض بیان می شود که هر خواننده ای در بدو کلام، در فهم این عبارات و ترکیبات دچار ابهام و تردید میگردد. یکی از این دشوارسازی ها، مقوله بازی با صورت ساختاری واژه ها و ترکیبها از طریق دعوت خواننده به تصحیف خواندن آنها یا مقلوب خواندن کلمه است؛ از این دست است ترکیب «قلب المجن» در کتاب سترگ مرزبان نامه که ما در این مقاله سعی داریم به شرح این ترکیب بپردازیم.

زن محوریترین موضوع هزار و یک شب است چرا که هزار و یک شب، تنها کتابی است که راوی آن یک زن است و نیز جرقه آغاز داستانسرایی های شهرزاد را زنی خیانتکار میزند زنی که تا پایان هزار و یک شب در چنگال عفریت دریای مردسالاری اسیر است و از آنجایی که توان مقابله و زورآزمایی با این عفریت سهمگین را ندارد از نیروهای درونی و هوش خود یاری میجوید تا خود را رها سازد. این واکنش زنانه در هزار و یک شب، «مکر» خوانده شده است. اما در این مقاله تلاش شده تا با اندیشه ژرفتر در لایه های زیرین داستانها و فضایی که در آن شکل گرفته اند، نگاهی متفاوت با آن دیدگاهی داشته باشیم که این واکنش را عنصری منفی برای زنان دانسته است.

بازخوانی اشعار ارزشمند رودکی، گامی موثر در آشنایی با لایه های ناپیدای اندیشه این شاعر بزرگ پارسی گوی و همعصران وی خواهد بود. تلاش در بازشناختن کهن باورهای دینی دیوان او که بطرزی استادانه و با بیانی درنهایت شیوایی در قالب ابیاتی دلنشین آمده اند ما را یاری خواهد کرد تا آگاهی بیشتری از میزان باورمندی جامعه زمان شاعر به دست آوریم. مراد از کهن باورها، اعتقاداتی است که در زمان وی بدون تغییر یا تحت تاثیر دین اسلام با اندکی تفاوت، ماندگار شده اند. این باورها را میتوان دردودسته ماورایی و غیرماورایی جای داد بخش نخست شامل یادکرد قدسیان وپیام آوران الهی، کتب آسمانی و ادیان الهی خواهد بود ودر بخش دیگر زمانها ومکانهای قدسی و رفتارهای دینی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این نوشتار به نقاط اشتراک برخی از باورهای مورد نظر درمیان سایر اقوام وملل نیز توجه شده است.

دوستداری اهل بیت پیامبر (ص) برای ایرانیان ماجرایی به بلندی روزگاران است. عشقی است که تا قیام قیامت رنگ خاموشی نخواهد دید و هر جا که بهانه ای و مجالی برای عرضه بیابد، با تمام قامت خویش جلوه گری می کند. از این روی هرکس اندکی در زندگی ما تامل کند مظاهر این ایمان و ارادت را در نامگذاری ها، شادی ها، غم ها و... باز خواهد یافت. در میان فرزندان رسول خدا (ص) امام هشتم شیعیان(ع) بیش از هزار سال است که مهمان سرزمین ایران و پناهگاه ایرانیان است. درد هایشان را با وی در میان نهاده و شادی هاشان را با وی قسمت کرده اند؛ هرگاه که توفیقی داشته اند به زیارتش شتافته و بر آستان بلندش عرض ارادت کرده اند. این ایمان عشق و ارادت در هنر ایرانیان و خصوصا شعر فارسی که جان مایه آنان بوده جلوه گر است و این نوشتار می کوشد تا اندکی از این فضیلت بزرگ را از آغاز شعر فارسی تا روزگار جامی باز نماید.