مجله سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
پیاپی 9 (پاییز 1389)

این پژوهش به بررسی ویژگی های سبک شناختی شعر ازرقی هروی شاعر نیمه دوم قرن پنجم میپردازد و سروده های این سراینده را بر اساس موازین سبک شناسی و بدور از کلی گوئی هایی که درباره وی، مطرح شده است مورد کندوکاو قرار میدهد در این مقاله سیصد بیت برای بررسی عناصر شعری و زبانی و تمام دیوان برای بررسی عناصر فکری این شاعر به کمک آمار بررسی میشوند.

شاه نعمت الله ولی (731-834 . ق)، از عارفان و شاعران مشهور سده هشتم و اوایل قرن نهم هجریست. او تالیفات زیادی به نثر و نظم به زبان فارسی و عربی دارد و از نظر نفوذ معنوی در تاریخ عرفان و فرهنگ و ادب ایران دارای منزلتی رفیعست.
در دوره این شاعر، زبان فارسی رو به انحطاط دارد. امیران طرفدار شعر و ادب و شخصیتهای فرهنگ دوست بسیار اندکند و بدلیل حوادث ناگوار، روحیه مردم برای پذیرفتن تعالیم صوفیه آمادگی دارد. این شاعر به سرودن غزل اهتمام داشته، غزلیات او در مورد وحدت وجود و سرشار از اصطلاحات دینی، عرفانی و فلسفی است. زبان شعر او همان زبان ساده و صمیمی «عراقی» است. واژگان کهن فارسی و کلمات دشوار عربی در دیوان او دیده نمیشود. در این مقاله ویژگی های سبکی شاعر مورد بررسی قرار گرفته است.

حکیم سعدالدین نزاری قهستانی از گویندگان بزرگ نیمه دوم سده هفتم و آغاز قرن هشتم است که آثاری به نظم از خود به یادگار گذاشته. اشعار نزاری ساده، بی پیرایه و خالی از تکلف است که در آنها، شاعر مضامین شعری خود را همراه با تصاویر شاعرانه زیبایی ارائه کرده.
یکی از مؤلفه ها و ویژگی های سبکی در شعر هر شاعر توانایی وی در ارائه تشبیه و استعاره و بطورکلی صور خیال در شعرست و از این رهگذرست که قدرت شاعری او شناخته می شود و میتوان هنر وی را ارزیابی کرد. بنابراین، مقاله حاضر به بررسی تصاویر شاعرانه (تشبیه و استعاره) در شعر نزاری اختصاص یافته است. چرا که صور خیال مخصوصا تشبیه و استعاره در تعیین سبک شعری نقش بسزایی دارد. در این مقاله،به شعر و خیال (تصویر) اشاره شده است.تشبیه ها و استعاره های غزلیات نزاری از لحاظ بسامد، موضوع (عناصر تصویر ساز)، فشردگی و گستردگی و نیز از جهت هدف شاعر از آوردن این تصاویر بررسی شده اند و در بخش پایانی مقاله درباره تناسب تصویر با موضوع بحث شده است.

اگر به رابطه تفکر و زبان اعتقاد داشته باشیم، باید قبول کنیم که زبان و شاکله های آن نیز از گفتاری که در آن شکل گرفته است، تاثیر میپذیرد. به اجمال آنکه هر گفتاری زنجیر های از مفاهیم، اخلاقیات و هنجار های خاص خویش را تولید میکند؛ از اینرو باید میان ویژگی های زبانی، مضمون و... هر واژه با گفتمانی که در آن تولید شده است، ارتباط معناداری دیده شود.
اسماعیلیه نیز طرز گفتار خاص خود را داشته اند، تا آنجا که آثار نویسندگانی چون ناصر خسرو مبلغ مذهب اسماعیلی بشمار میرود، بازتاب همان طرز گفتارست. در این مقاله تلاش برآنست تا با رویکردی سبک شناسانه به زادالمسافرین ناصر خسرو بعنوان یکی از اصلیترین آثار شکل گرفته در طرز گفتار اسماعیلی پرداخته، ویژگی های سبکی آن مشخص شود.

از برجسته ترین ویژگی های شعر اخوان، میتوان به لحن حماسی، زبان متمایل به کهن، بیان روایی و تلمیحات حماسی(که عمدتا از تلمیحات متحد با شعر کلاسیک است) اشاره کرد؛ از سوی دیگر، سبک شاعری او مشابهتهای فراوانی با سبک خراسانی و بویژه سبک حماسی شاهنامه و فردوسی دارد، اخوان در سطوح مختلف زبانی، ادبی، فکری و روایات اساطیری و شگردهای داستانپردازی از شاهنامه تاثیر پذیرفته است. در این مقاله کوشیده ایم تااین تشابهات را به گونه ای تطبیقی و با ذکر نمونه در آثار این دو شاعر بررسی نماییم.

در این مقاله ابتدا به تعریف سبک و طرح دیدگاه های صاحبنظران در باب سبک شعر میرزاده عشقی پرداخته شده؛ سپس با تکیه بر کلیات مصور عشقی، اشعار او از نظر زبانی و ساختاری (صرفی و نحوی) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
در حوزه صرفی از ورود واژه های فرانسوی به شعر عشقی و قاعده کاهی زمانی که غالبا به واژه ها و ساختارهای کهن، متروک و مرده زبان مربوط هستند و همچنین هنجارگریزی سبکی که به عدول شاعر از زبان معیار و استفاده از لغات و ساختهای زبان گفتار اختصاص دارد، سخن گفته شده و میرزاده عشقی بعنوان یک شاعر نئوکلاسیسیسم و گرایش او به واژه های اروتیک بررسی شده است. در حوزه نحو نوآوری ها، کاربرد عبارات روایی، استفاده از ترکیبات محاوره ای، همنشینی ساختهای کهنه و نو در کنار هم، سستی ترکیبات و ضعف تالیفهای او مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند. و در مجموع نشان داده شده است که نوسان شدید در زبان عشقی چه از نظر توجه به کهنه و نو، قاعده کاهی و قاعده افزایی، هنجارگریزی و... حکایت از آن دارد که عشقی در حوزه زبان مشغول آزمایش و خطاست.

توصیفات اندامی در شاهنامه، به جنبه های زیبایی شناسی محدود نمیشود. بلکه علاوه براین، همچون شگردی در جهت نمایش حالتهای روحی و روانی قهرمانان داستان و آنچه که «شخصیت پردازی» نامیده می شود بکار میآید. از این حیث فردوسی را باید صاحب سبک شخصی دانست چرا که شعر فارسی در سبک خراسانی، شعریست آفاقی و برونگرا و بیگانه از عوالم روحی و انفسی. در این مقاله، اینگونه توصیفات اندامی ازمنظر و نگاهی تازه براساس علم ارتباط غیر کلامی یا «زبان تن» مورد بررسی و بازخوانی قرار گرفته است.

رودکی به پدر شعر فارسی معروفست و از نخستین شاعران فارسی سرائیست که اشعاری نغز و طرب انگیز از خود بجای گذاشته است. از آنجا که گزیده اشعار این شاعر بزرگ، جزو کتابهای دانشگاهی است، تاکنون شرحهای گوناگونی درباره شعر او ارائه گشته و در هر یک کوشش شده گره از فروبستگی های شعر این شاعر گشوده شود، اما با اینحال هنوز برخی از شعرهای رودکی در پرده ابهامست. از اینرو در این جستار یکی از مرثیه های معروف رودکی مطرح شده و چگونگی ضبط بیت آخر این مرثیه و معنای آن در دیوانها و شرحهای موجود نقد و بررسی شده است. در فرجام این نتیجه حاصل شده که با توجه به شاخصه های سبک شناسی و نقد متون، ضبط موجود بیت آخر این مرثیه درست نیست و توالی بیتهای این مرثیه نیز ناسازوار است. سپس ضبط درست و توالی منطقیتر ابیات این مرثیه ارائه گشته است.

یک اثر ادبی را از جهات گوناگون میتوان مورد بررسی و ارزیابی سبک شناسی قرار داد. این پژوهش برآنست که درونمایه های فکری مولانا را در رباعیات بکاود تا پی برده شود که رباعیات او هر چند در کلیات درونمایه ها با غزلها و مثنوی مشترکست اما دارای امتیازاتی چون: اختصار و ایجاز، سادگی، صمیمیت و... است که آنها را از دیگر آثار مولانا متمایز میکند. رباعیات وی دارای افکار و اندیشه های والاست که اثبات میکنند بر حسب تفنن و سرگرمی سروده نشده است. لازم بذکرست در زمینه رباعیات مولانا و سبک شناسی آنها تاکنون پژوهشهایی در خور توجه انجام نگرفته است.