فهرست مطالب
مجله زبان و ادبیات فارسی
سال سوم شماره 1 (تابستان 1385)
- تاریخ انتشار: 1385/10/11
- تعداد عناوین: 9
-
صفحه 7در این مقاله، محقق محترم به تعریف و حدود علم بلاغت و اهداف آن از دیدگاه دانشمندان متقدم و متاخر پرداخته است و هم چنین به ذکر آثاری از نویسندگان عرب، یونانی و فارسی زبان و تحلیل و بررسی برخی از آن ها پرداخته است.
مولف محترم معتقد است که سکاکی با اثر «مفتاح العلوم» و خطیب قزوینی با «تلخیص المفتاح» و تفتازانی با شرح تلخیص المفتاح به نام «مطول» در زمینه ی علوم بلاغی، گام هایی موثر برداشته اند و این آثار، پیوسته مورد توجه محققان و اندیشمندان بوده است.
کلیدواژگان: علم معانی، بیان، بدیع، امهات کتب بلاغت فارسی -
صفحه 17انسانها در انتقال مفاهیم ذهنی و مقاصد خود چنانکه نیازمند بیان رسا و روشن و گویایند، به وقت لازم نیز در پی شکار تعبیرات محجوب و سخن پوشیده برمی آیند. زیرا عروسان معنی آن گاه که در محفل انس رخ می نمایند و جلوه گری می کنند؛ دیگرگاه در مجلس بیگانگان و نامحرمان خود را در صدف مستوری می کشند، که هر کس نه در خور هم نشینی باشد و آیین راز و رمز شناسد.
از گونه های صدف وار گهر معنی یکی فن «توریه» است که در گفتار حاضر به شیوه ای دقیق بررسی می شود و از موارد زیر سخن می رود:1) پیشینه «توریه» 2) مساله نابسامانی تعریف «توریه» 3) فرق «توریه» با دیگر فنون نزدیک به آن 4) اقسام «توریه» 5) ارزش هنری «توریه».
کلیدواژگان: توریه صنعت و تکلف، طبع و فطرت، معنی قریب و معنی بعید، ایهام، مغالطه و توجیه -
صفحه 40امروز همه مفرد (جمع آن مفردات) را یکی از قالب های شعر فارسی می دانند. این گفتار پژوهشی است در این که آیا در گذشته قالبی به نام مفرد وجود داشته یا نه. براساس این بررسی مشخص گردید که شاعران از قرن نهم هجری به بعد و به ویژه در سبک هندی، حتی بعضی از شاعران دوره های قبل گاه تک بیت هایی برجسته می سرودند که اگر بعد فرصت غزل ساختن آن را می یافتند، غزل می شد و گرنه به همان صورت مطلع می ماند و احیانا در آخر دیوان شاعر به نام مطالع یا مفردات می آمد. علمای بلاغت، بعدها پنداشتند که این تک بیت ها، قالبی خاص در شعر فارسی است و حال آن که چنین نبود، حتی اخوان ثالث بنابراین تصور، تک بیت هایی به نام مفرد سرود.
کلیدواژگان: مفرد، قالب، مطلع، غزل -
صفحه 55بدون شک رباعی و دوبیتی از قالب های کوتاه و دلنشین ایرانی است، همان گونه که دوبیتی، زبان حال مردم عراق عجم بوده است- که به فهلویات مشهور بوده- رباعی یا چهارگانه زبان دل مردم خراسان بوده است. بزرگان رباعی سرا از رودکی گرفته تا شیخ ابوسعید ابی الخیر، خواجه عبدالله انصاری، عمر خیام نیشابوری و.. خصوصا عطار نیشابوری، همگی از خراسان بوده اند.
مجموعه ای که از رباعیات خیام در دست است به روزگاران جمع آوری شده و بسیاری از آنها، رباعیات سرگردان است. عطار نیشابوری خود، رباعی های خود را در مجموعه ای به نام مختارنامه در 50 فصل تدوین نموده است.
بعضی از رباعیاتی که به نام خیام رقم خورده است، از طبع عطار تراویده است و بسیاری از رباعیات عطار، همان مضامین رباعیات خیام را دارد.
در این مقاله، کوشش شده است این هم نگری ها و شباهت ها نمایانده شود. با این تفاوت که تفکرات خیام فیلسوفانه است و تفکرات عطار، فلسفه عرفانی اوست.
کلیدواژگان: رباعی، دوبیتی، وزن پرسیفیک، تفکر خیامی، درماندگی در برابر مرگ، عجز در مقابل اسرار ازل -
صفحه 79در مقاله حاضر به این نکته توجه شده است که ناصرخسرو با توجه به باورهای عمیق مذهبی و دگرگونی فکری و فرهنگی که در شخصیتش به وجود آمد، با خواص روزگار خود از قبیل فقیه، شاعر، هنرمند و حاکمان درباری کاری ندارد و برای عرضه آموزه های مذهبی و فلسفی خود به سراغ عوام می رود.
او به مدد سال های سفر، با عوام در ارتباط است و با استفاده از تمثیل های عامیانه و به کار بردن نام انواع حیوانات و گیاهان به شکل ها و شگرد های گوناگون این ارتباط را در شعر خود نشان داده است.
لحن سرشار از نصیحت و خیرخواهی برای مخاطب نیز، بازگوکننده نوع مخاطب شناسی شاعر در عرصه پیام های ادبی و فکری خویش است.
کلیدواژگان: ناصرخسرو، شعر عامیانه، شعر روستایی -
صفحه 98معرفت شناسی (Epistemology) اندیشه ای است کهن که امروزه در هیاتی تازه تر رواج یافته و غیر از حوزه دینی، زمینه های اجتماعی و اقتصادی را نیز در نوردیده. بنای این اندیشه، آشتی بین کثرت ها و ایجاد وحدت است که از دو طریق عمده به این امر می پردازد: اول آنکه حقایق را متکثر معرفی می کند و دوم آنکه حقیقت را واحد و منظرها و راه ها را متعدد می داند. آنچه که چندی است در جامعه روشن فکری ایران به روش نامیمون ترجمه از نظرات پوپر و جان لاک و هیوم و... به نام پلورالیزم رواج یافته، به دلیل این که ماهیتا قایل به تکثر حقایق است، مشکلی حداقل، از جامعه ما حل نخواهد کرد. در این مقاله، با توسل به تحلیل داستانی معروف به «داستان فیل» در مثنوی مولانا، سعی شده با صبغه ایرانی اسلامی این اندیشه نیز آشنا شویم. خلاصه اندیشه مولانا در این دو بیت مثنوی گنجانده شده که: 1- «از نظرگاه است ای مغز وجود- اختلاف مومن وگبروجهود» و2- «بل حقیقت در حقیقت غرقه شد– زین سبب هفتاد بل صد فرقه شد». یعنی اول: تفاوت در منظر باعث تفاوت در منظره می شود.
دوم: مختلف دیدن حقیقت به دلیل چند لایه بودن حقیقت است. به امید آنکه ره یافت های معرفت شناختی منبعث از فرهنگ غنی خودی باشد، در این مقاله فقط ده بیت اول این حکایت عمیق، تحلیل می گردد.
کلیدواژگان: معرفت، تکثر، جزم اندیشی -
صفحه 113از آن جا که انسان عصر تکنولوژی و صنعت به جهت فاصله گرفتن از معنویت و روی آوردن به جهان پر زرق و برق مادی، تنها تر و گرفتارتر است و بیش از همیشه، در چنبره عوامل اولیه زندگی ماشینیسم قرار گرفته است، به همین جهت ضرورت دارد که شادمانی و شاد زیستن را از دیدگاه قرآن کریم مورد توجه قرار دهیم زیرا به اعتراف روانشناسان، دین منبع بی نظیر تامین نشاط درونی و عامل اصلی معنا بخشی به زندگی انسان ها است و این که قلبی عاری از غم و اندوه داشتن و رهایی از چنگال دیو افسردگی، یکی از بزرگ ترین آرزوهای هر انسان است، زیرا برای بهره مندی از زندگی مطلوب، هیچ اکسیری هم چون شادمانی نیست، شادی قلب را آباد و ادامه رضایت مندانه حیات را میسر، و لشکر غم را تار و مار و عمر آدمی را گوارا و شیرین می سازد. و بر عکس شادی، غم در اعمال و اعضای بدن تاثیر نامطلوب دارد و به تدریج انسان را ضعیف و ناتوان می کند او را برای قبول بیماری های گوناگون آماده می سازد و به تدریج قوای انسان را می فرساید و ریشه حیات را بر می کند و از آن جا که همه انواع شادمانی پسندیده نیست بلکه شادی های ممدوح و مطلوب با شادی های مذموم و نامطلوب فرق دارد، به همین جهت این مقاله به بررسی انواع شادمانی از دیدگاه قرآن کریم پرداخته است.
کلیدواژگان: سلامت روانی، شادمانی، رهایی از دیوافسردگی -
صفحه 127اگرچه گاهی بلاغت و شیوایی سخن در ذکر و بیان یک کلمه است ولی بسیار اتفاق افتد که این شیوایی در حذف آن کلمه، متجلی و نمودار می گردد تا به سبب آن، زیبایی و حسن کلام دو چندان گردد، شیخ عبد القاهر جرجانی می گوید: «هیچ کلمه ای حذف نشده است در حالتی که حذفش شایسته است جز این که حذف آن از ذکرش نیکوتر و زیباتر است». نگارنده در این مقاله می کوشد به بررسی مقوله حذف در حروف جر و نقش آن در تولید معنی و زیبایی سخن با ارائه شواهدی از آیات قرآن کریم بپردازد و برای دریافت بهتر، این حذف را به چهار نوع تقسیم نموده است.
کلیدواژگان: بلاغت و شیوایی سخن، اختصار، اختصار مختصر، ابهام، تضمین، حذف و ایصال -
صفحه 145منوچهری شاعریست لطیف طبع و شیرین سخن با ذوقی سرشار و حافظه ای قوی و قریحه ای خداداد.
در توصیف و تشبیه؛ به ویژه در وصف مناظر طبیعت، نقاشی است که با کلک مویین خویش منظره ها را پیش دیده ی ما مجسم می سازد و به الفاظ و عبارات خشک و بی روح، دم مسیحیایی می دهد و بدان گونه؛ ترکیباتی می سازد که گویی عصاره ی زیبایی و کمال قرون و اعصار در آن ها گرد آمده است. از این رو برخی از تشبی هات وی، هنوز در ادبیات فارسی نظیر نیافته است.
مسمط سازی از ابتکارات طبع وقاد اوست و با آن که زمینه ی مسمط های او یکی است هنوز مقلدین این طرز سخن سرایی، نتوانسته اند بدین بلندی پرواز کنند و به اوج سخن وی برسند.
از اشعار منوچهری، اطلاعات وافری از ادب عربی، خاصه از شعرای عرب و آثارشان به خوبی آشکار است. او نخستین کسی است که محفوظات ادبی را در اشعار خود راه داده و علاوه بر استقبال از قصاید مشهور تازی، اشارات مکرر به اسامی شاعرانی مشهور و آثار معروفشان و تضمین ابیاتی از آنان نموده است.
این مقاله سعی دارد تا با نگاهی کوتاه به طبیعت گرایی منوچهری و شیوه ی سخن او، به تاثیر او از شاعران عرب همراه با نمونه هایی از آن ها بپردازد و در پایان، یکی از قصاید منوچهری را با معلقه ی لبیدبن ربیعه که یکی از شاعران عصر جاهلی است مورد مقایسه قرار دهد.
کلیدواژگان: منوچهری دامغانی، قصیده، معلقه ی لبیدبن ربیعه
-
Page 7In this article, the author defines rhetorics and discusses its limits and objectives according to past and present writers, mentioning some works belonging to Arab, Greek and Iranian writers and analyzing some of them.The author believes that Sakkaki with “Meftah al-Oloom”, Khatib Qazvini with “Talkhis al-Meftah” and Taftazani with “an Account of Talkhis al-Meftah” called “Motawwal” have contributed a lot to the science of rhetorics. These works have always been used by researchers and thinkers.
-
Page 17As men need to be clear and eloquent in order to communicate their intentions and mental concepts, they, when necessary, aim at hunting for hidden expressions and shrouded language. While some concepts may be clear and manifest in familiar contexts, they may conceal themselves in shells in other contexts.One shell-like kind of meaning is the technique of amphiboly, which will be studied accurately here. The present article deals with (1) the background of amphiboly, (2) the controversy over its definition, (3) its differences with other similar techniques, (4) its kinds and (5) its artistic values.
-
Page 40The closed couplet is considered to be one form of Persian Poetry. This article is a research to see whether this form existed in the past. From the 9th century onward especially in the Indian style, some poets composed single lines. These lines were sometimes developed into ghazals (odes) and sometimes remained unchanged. Later, it was thought that these single lines constitute a distinct form in Persian Poetry, but it was not so. Having the same assumption, Akhavan Saless also composed some single lines, known as the closed couplet (mofrad).
-
Page 55Quatrains and couplets are undoubtedly two short and pleasant Persian forms. While the couplet was the expressive language of people in Araq-e Ajam (Tehran, Isfahan, and Arak)(such couplets were known as fahlaviyyat (folkloric songs)), the quatrain has been the expressive language of Khorasanis. Great quatrain-composers, from Rudaki to Sheikh Abu Saeed Abi al-Khayr, Khajeh Abdollah Ansari, Omar Khayyam, and especially Attar were all from Khorasan. The present collection of Khayyam’s quatrains has been collected in a long time and the origin of many of them is not clear. Attar himself gathered his quatrains in a collection called Mokhtarnameh, consisting of 50 chapters.Some quatrains attributed to Khayyam are like Attar’s and many quatrains by Attar have the same concepts as Khayyam’s. This article tries to display such similarities.
-
Page 79With his deep religious beliefs and the cultural and intellectual change that occurred in his personality, Nasser Khosrow has nothing to do with the glitterati of his time, such as jurisprudents, poets, artists and rulers. Instead, he goes to the public to present his religious and philosophical teachings.In his journeys, he is in contact with laymen and this is reflected in different ways in his popular allegories and the names of various animals and plants. His tone, laden with advice and benevolence, also indicates the poet’s understanding of his audience in exposing his intellectual and literary messages.
-
Page 98Epistemology is an ancient idea that has today appeared in a new form and expanded to social and economic areas as well as religious areas. This idea is basically aimed at forging reconciliation between pluralities and creating unity in two general ways: (1) it introduces facts as pluralistic and (2) it considers the fact to be one and the views various.What has become popular in the Iranian intellectual society through the ominous translation of ideas by Carl Popper, John Locke and David Hume, etc. in the name of pluralism will not solve at least a single problem of our society, because it inherently believes in the plurality of facts.With the analysis of a story known as “the Story of the Elephant” in Mathnawi, this article tries to introduce the Islamic and Iranian background of this idea.
-
Page 113Inasmuch as the technology era man is lonelier and busier than ever due to his going away from spirituality and toward the glittering material world and is more entangled than ever in the primary requirements of mechanistic life, it is necessary to study happiness and happy living from a Koranic perspective since, as psychologists have confessed, religion is the unique source of internal happiness and the major factor to make human life more meaningful. Having a heart free of sorrows and escaping the claws of depression is one of man’s greatest wishes, because happiness is the best elixir for enjoying a favourable life. Happiness revives the heart, helps life continue satisfactorily, destroys the army of sadness and makes man’s life sweet and pleasant. On the contrary, sadness impairs body organs, gradually makes the body weak and feeble and makes it susceptible to various illnesses, hence destroying the roots of life. As far as all kinds of happiness are not acceptable, and proper and good happiness is different from improper and bad happiness, this article deals with different kinds of merry-making according to the Koran.
-
Page 127Although eloquent speech may sometimes depend on using a specific word, sometimes this eloquence may very often be manifest in deleting it, thus doubling the beauty of the speech. Sheikh Abd al-Qaher Jorjani states, “No word is deleted when deleting it is allowed unless deleting it is better and more beautiful than using it.” This article tries to study the issue of deletion in the jarr letter and its role in producing meaning and creating speech beauty by presenting evidence from the Koranic verses. For better understanding, this letter has been divided into four types.
-
Page 145Manuchehri is a poet with a tender nature, a sweet tongue, an abundant flair, a strong memory and a God-given aptitude. In simile and description especially in describing natural sights, he is a painter who pictures natural sights before our eyes and breathes life into lifeless and dull words, thus creating expressions that seem to have the gist of the beauty and perfection of all times. Hence, some of his similes are still unparalleled in Persian literature.Stanzaic poems can be the result of his insightful nature. Although his stanzas enjoy similar concepts, imitators of this style have not been able to fly this high. A lot of information about Arabic literature especially Arab poets and their works can be seen in Manuchehri’s poems. He is the first poet who has included literary recitations in his poems. He not only welcomed famous Arabic qasidas but has quoted some of their lines. With a quick look at Manuchehri’s naturalism and his language, this article tries to study how he was influenced by Arab poets by presenting some examples. At the end, one of Manuchehri’s qasidas will be compared with Labid ibn Rabi`a’s mo`allaqa (famous qasida).
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.