فهرست مطالب

مجله زبان و ادبیات فارسی
سال ششم شماره 2 (تابستان 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/05/05
  • تعداد عناوین: 10
|
  • حسن نصیری جامی صفحه 7
    نظامی شاعری طرفه کار و پیشرو است. ابتکار و خلاقیت شاعری نظامی در بسیاری از عرصه های زبانی و ادبی، شگفت و جریان ساز است.
    یکی از بدایع نظامی در گستره تحمیدیه سرایی، صدر نشانی کلام گرامی «بسم الله الرحمن الرحیم» در آغاز منظومه گران سنگ مخزن الاسرار است.
    طبعا این ابتکار نظامی نیز مورد توجه برخی از مقلدان و شاعران پس از وی بوده است.
    این نوشته، به طرح نخستین بیت مخزن الاسرار و تاثیر شگفت و پردامنه آن بر شاعران پس از نظامی پرداخته است.
    کلیدواژگان: بسم الله الرحمن الرحیم، مخزن الاسرار نظامی، منظومه ها
  • مریم محمدزاده، رحمان مشتاق مهر صفحه 20
    آثار اغلب شعرا و نویسندگان برجسته ایرانی از گذشته تا امروز، آیینه تمام نمای محیط و روزگار زندگی آنان بوده است؛ چنان که بسیاری از آنان در تحلیل و تبیین دشواری های زندگی به مراتب تیز بین تر و حساس تر از سایر دانشمندان اجتماعی بوده اند؛ از خود مردم و در تعامل با آنان بودند و در قبال مسایل و مشکلات جامعه، احساس مسوولیت می کردند؛ در نتیجه با سرودن اشعار سیاسی و اجتماعی، در برابر ناراستی ها و کجروی های هیات حاکم عکس العمل نشان می دادند. چنین افرادی گاهی با لحن آشکار و با شجاعت تمام به بیان انتقادات خود می پرداختند؛ گاهی نیز ترس از قتل و کشتار و چماق تکفیر، آنها را وادار می ساخت که از شیوه غیرمستقیم استفاده کنند و با بهره گیری از زبان پند و اندرز، و یا از زبان حیوانات، پیران، و عقلای مجانین، و یا با استفاده از ابزارهای طنز و هجو، رسالت خود را به انجام برسانند. هدف ما در این مقاله بررسی کلی و نقل نمونه هایی از این نوع اشعار تا اوایل قرن هفتم است.
    کلیدواژگان: انتقاد، سیاست، شعر فارسی، ادبیات سیاسی، سنایی، نظامی
  • حسن بساک صفحه 43
    روش تحقیق و مرجع شناسی ادبی از ضروریات تحقیق و پژوهش برای پژوهشگران و دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی است و از آن روکه به منزله آزمونی عملی برای دانشجویان به شمار می آید؛ از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است.
    کتاب های مرجع زیربنای فعالیتهای آموزشی و پژوهشی را تشکیل می دهد از این رو تدوین فرهنگ تخصصی در این حوزه کمک شایانی به پژوهشهای ادبی و فرهنگی خواهد کرد و کار دستیابی مراجعان را به منابع و مآخذ و شیوه ها و اصطلاحات خاص سرعت می بخشد.
    نگارنده امیدوار است این طرح پژوهشی بتواند در انگیزه بخشیدن به دانشجویان وجوانان این مرز و بوم و راهنمایی و تشویق آنان برای ورود به دنیای پژوهش و نگارش علمی موثر باشد و هدف غایی این طرح یعنی توفیق درشناخت سریع تر و آسان تر مراجع و مآخذ تحقیق، وکتابشناسی برای ارائه تحقیق و پژوهشی درست و بسامان موثر باشد.
    کلیدواژگان: فرهنگ تخصصی، مرجع شناسی، روش تحقیق، مساله یابی، نگارش علمی
  • سید نعمت الله تقوی صفحه 66
    فراهنجاری گفتاری یا شطح های صوفیانه از مهم ترین عوامل عرفان ستیزی در تصوف و عرفان اسلامی است. در این مقاله ابتدا به تعریف شطح و معرفی شطامان پرداخته شده و دلایل پیدایش این پدیده در تصوف و نیز نمونه هایی از شطح و طامات صوفیانه آمده است. آیا آن چه به عنوان شطح گفته می شد جهان بینی و باور گویندگان بود و یا در حالت غلیان و جذبه چنین دعاوی شگفتی بر زبان آنان جاری می شد. داوری حکیمان عارف و نیز متشرعان عرفان ستیز نیز در طی این نگارش آمده است.
    کلیدواژگان: شطح، صوفیان، عارفان، حکیمان، متشرعان، عرفان ستیز، سالک و فنا
  • محمد حکیم آذر صفحه 85
    در ادبیات معاصر ایران نام ملک الشعرای بهار همواره یادآور مبارزه های سیاسی و انتقادهای اجتماعی است. او با شعر استوار خود در دوران استبداد به نبرد با پلیدی ها رفت و در این راه به همراه مبارزان دیگر، آزار فراوان دید. از همین روی شناساندن این شاعر بزرگ به نسل های بعد از او نوعی وظیفه اجتماعی به شمار می رود. یکی از زمینه های مناسب نکوداشت بهار انتخاب اشعار و آثار او در کتاب های درسی و معرفی زمانه او در این کتاب ها به دانش آموزان است.
    در کتاب فارسی دوم راهنمایی و دوره پیش دانشگاهی بخش هایی از قصیده دماوندیه بهار انتخاب شده و به عنوان نمونه ای از شعر سیاسی و اجتماعی دوران حیات شاعر به دانش آموزان تدریس می شود. در انتخاب این قصیده اشکالات و سهوهایی وجود دارد که نمی توان آنها را سرسری گرفت و از کنارشان گذشت. خصوصا این که تبدیل یک اسم به ضمیر بدون استناد به دیوان های پیراسته باعث سردرگمی دبیران و دانش آموزان شده و معلوم نیست که بر اساس این تصرف، معنا و مفهوم بیت بهار چیست. در این تحقیق ضمن مروری بر شعر بهار و توجه به شهرآشوب سرایی او و نیز دقت در بیزاری خاصی که او از پایتخت و برخی اهالی آن داشته، بر تصحیح سهوهای مندرج در کتاب درسی دوره پیش دانشگاهی اشاره شده و موضوع، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: بهار، کتاب فارسی دوره پیش دانشگاهی، دماوندیه، شهر آشوب
  • جمشید صدری، قسمتعلی صمدی صفحه 98
    هنر سحرآمیز شعر، یکی از اقسام دوگانه کلام (نظم – نثر) به معنی کلامی موزون و اندیشیده که مظهر تجلی احساس و عواطف درون و زبان رمز و راز است. اگرچه شعر و شاعری در برهه هایی از تاریخ در خدمت زر و زور و قالبی تهی از معنی و معنویت بوده، اما با نزدیکی و ورود عنصر تصوف و عرفان به آن، سخت تحت تاثیر قرار گرفته و در آن تحولات چشمگیری به وجود آمده، حقیقت شعر عبارت از اظهار جذبات درونی، شعر و عرفان از یک مشرب یعنی ذوق و الهام سرچشمه می گیرند. لذا با نزدیکی آن دو به یکدیگر یک نوع شعر عرفانی شکل گرفت، که به بیان حال و عوالم خاص عارفان و یا شرح اصول عقاید، یا تفسیر و تاویل افکار آنان می پرداخت. قصیده، مثنوی و غزل رنگ و بوی عرفان به خود گرفت و تجربه جدیدی از قرن پنجم در شعر و شاعری آغاز شد.
    ادبیات عرفانی نقطه مرکزی و جان مایه ادبیات فارسی به حساب آمد، و خراسان کانون ادب فارسی و اغلب ادبیات عرفانی مربوط به خراسان است که با ابوسعید خراسانی آغاز و با جامی خراسانی کمال خود را طی نمود و راز دوام ادبیات عرفانی آن است که دردش درد بشریت و وجود اخلاص و صبغه الهی بوده است. در این مقاله سعی شده است در حد وسع ابتدا به معرفی شعر و ارتباط آن با تصوف و عرفان و سپس به بیان تاثیر تصوف و عرفان بر شعر و شاعری پرداخته شود.
    کلیدواژگان: زبان تصوف، عرفان، شعر، شاعری، ادبیات عرفانی
  • حسین منصوریان سرخگریه صفحه 114
    نظامی گنجوی به عنوان برجسته ترین سراینده مثنوی های بزمی در قرن ششم متفاوت از متقدمان و معاصران، همه سعی و کوشش خود را به کار می گیرد تا از مفاهیم مرسوم عصر خود پا را فراتر نهد و با یک رویکرد جدید به شعر، روح انسان گرایی را در آثار خود تثبیت کند و ترویج دهد. نظامی با توسع و تعمیق این مفهوم در آثار خود هرگز از دو مقوله قومیت و دیانت غافل نبوده است. لذا سرزمینی را به تصویر می کشد که مردم آن فراتر از دو مفهوم فوق؛ به انسانیت بیشتر اهمیت می دهند، به همین دلیل در جستجوی آرمان شهر خود از دروازه های شرع در مخزن الاسرار آغاز می نماید و در تبیین مفاهیم فلسفی و حکمی تا اسکندرنامه به پیش می رود. مع الوصف می توان نظامی را به عنوان سخنگوی ایران انسانی معرفی نمود.
    کلیدواژگان: انسان گرایی، عدالت خواهی، نیک نامی، آرمان شهر
  • پروانه سیدالماسی، پرستو سیدالماسی صفحه 129
    نقوش گرمابه و مسایل مربوط به آن در متون ادبی بارها به چشم می خورد که در صورت عدم اطلاع بر چگونگی آنها و در غیر آشنایی کافی با مسایل مرتبط با آن، درک مفاهیم ادبی به طور کامل ممکن نخواهد بود.
    در این مقاله ضمن شناساندن مختصر فضاهای حمام، به یاری شواهد ادبی (تا دوره مشروطه) به معرفی مکانهای در بردارنده نقوش، همچنین موضوع تصاویر و علل ترسیم آنها در حمامها پرداخته ایم و در پایان به مضامین ساخته شده از این عنصر توسط ادبا و شعرا، اشاراتی کرده ایم.
    کلیدواژگان: ادب فارسی و نقوش گرمابه، معماری حمام، نقوش و طب، نقوش و باور عامه
  • سیدعلی کرامتی مقدم صفحه 150
    در آثار عرفانی به مناسبت پیوند عشق و عرفان، شاعران و نویسندگان از حکایات و داستان های عارفانه بسیار استفاده کرده اند. بسیاری از این داستان ها تخیلی و ساخته ذهن و اندیشه ادیبان خوش ذوقی است که سعی نموده اند با هنر سخن ورزی خویش، نکاتی لطیف از راز و رمزهای عارفانه را برای خوانندگان و شنوندگان بیان نمایند. آنان در این مسیر گاهی از کاه،کوهی ساخته اند و با هنر خویش آن را به جان و کام مخاطب، دل نشین و دل نشان نموده اند. یکی از این داستان ها که از علاقه خاص محمود به یکی از غلامان وفادار خویش سرچشمه گرفته، داستان محمود و ایاز است که این حکایت بعد از ورود به آثار ادبی به ادب عرفانی نیز راه یافته و فراز و نشیب هایی را به همراه داشته است. اما چرا از بین این همه شخصیت های متعدد تاریخی و ادبی، قرعه فال به نام سلطان محمود غزنوی زده اند؟ ریشه این داستان پردازی را در کجا می توان جست؟ این گونه حکایات چقدر ریشه در حقیقت دارد؟
    در این مقاله به بحث و بررسی پیرامون این قصه و بهره گیری های عرفانی از آن پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: محمود، ایاز، عرفان، شاعران و نویسندگان، حکایات، عاشقانه، بندگی
  • کریم سجادی راد، صدیقه سجادی راد صفحه 170
    کارل گوستاو یونگ از نظر تاثیر بر اندیشه قرن بیستم و یاری به شناخت وضعیت انسان شخصیتی بزرگ و قابل تقدیر و هم ردیف روانشناسان بزرگی چون زیگموند فروید است. مفاهیمی که او ابداع کرد از جمله کهن الگوهای باستانی، ناخودآگاه جمعی، نقاب و سایه و نیز طبیعت هدفمند روان انسان که به سوی تفرد پیش می رود، جزیی از فرهنگ بشری معاصر است.
    از این رو ما در این مقاله برآنیم بر مبنای روان شناسی تحلیلی یونگ، یکی از غزلیات دیوان سنایی را تحلیل کنیم. یونگ شخصیت آدمی را به دو منطقه کلی «ضمیر خودآگاه» (ego) و «ضمیر ناخودآگاه» (self) تقسیم می کند. ضمیر خودآگاه همان شعور ظاهر است که از احساسات و خاطره ها و افکار و تمایلات و عواطف و به طور کلی از هر آنچه که معلوم شخص است، یا می تواند باشد، تشکیل یافته است.
    ناخودآگاه طبق تعبیر یونگ دارای دو لایه است: لایه سطحی تر عبارت است از ناخودآگاه شخصی که شامل چیزهایی است که از خودآگاهی بیرون رفته اند و شامل گروه هایی است که حاوی تجربه ها و چیزهای واپس رانده شده یا فراموش شده اند. اما بر رفتار و پندار ما تاثیر مستقیم یا غیرمستقیم دارند. اما لایه دوم عبارت است از ناخودآگاه جمعی شامل گنجینه ای است از خاطره آثار و چکیده تجارب نسل های بی شمار گذشته از نیاکان بسیار دور دست ما که درتاریک ترین بخش وجودمان جریان دارد.
    در این مقاله سعی داریم ایده یونگ را بر روی غزلی از سنایی پیاده کنیم و براساس آن ثابت کردیم که بسیاری از غزلیات سنایی و سایر عرفا در حقیقت بیانی شاعرانه است از واقعه دیدار با همین ناخودآگاه جمعی و فردی که به شکل سمبولیک بر آنها ظاهر شده است
    کلیدواژگان: یونگ، سنایی، نقد روان شناختی، عرفان
|
  • Hasan Nasiri Page 7
    Nezami, is an innovator and pioneer poet, whose novelties and creative power in poetry is great and wonderful. Nezami’s innovate chanting in “Makhzan –al Asrar”, is to commence the poem with the holy words of» Besme-el lahe Rahmane Rahim «(In The Name Of God) This innovation, has attracted his followers attention. In this article, the writer, has pondered Nezami, s usage of the honorable words of» Besme-el lahe Rahmane Rahim «, as the first line of his poem and his wonderful impact on his followers.
  • Maryam Mahammadzade, Rahman Moshtaghmehr Page 20
    The most brilliant Persian poets and writers –from past to present time- have reflected the events and condition of their time in their works. Many of them have been more careful, sensitive and witty in analizing the problems of life than other social scholars. They have socialized with people and have felt responsibility about the problems of society. So, they have fought corruption and aberration of the governing class and have criticized bravely.Sometimes, to become safe and secure from murdering and excommunication, they have prefered to choose an indirect way for their
    Aims
    they have either used spiritual leaders, sages, and even animals, as their characters, or have taken advantage of satiric and ironic language in their writings.The writes of this article have tried to ponder this kind of poetry, in general and quote some samples of it as well.
  • Hasan Bassak Page 43
    It is necessary for the scholars and students to know and use the best method of research in their investigations.Since the educational and research achievments are based on the sources books, composing a universal dictionary will help the researchers to do the best research.The writer hopes this article guides the students to enter the world of research and improve their works as much as possible.
  • Sayyed Neamatollah-E Taghawi Page 66
    The words of ecstasy (Shath and Tamat), are the most important factors of finding quarrel in a straw, in the Sufis’ principles.Did the Sufis believe in these words as a truth, or they think of them as the untruly utterances, told in the rapturous moments? Simple as this question sounds, it is rarely answered clearly.Introducing “Shath” and “Tamat”, the reasons of their coming into existence, ecstatic Sufis, the sample of their unusual words and the judgment of opponents and concordants are discussed in this article.
  • Mohammad Hakim Azar Page 85
    The in Iran modern literature, Malek-al Shoara-e Bahar, is an important personality who reminds us of political challenge and social criticism. He fought corruption with his impressive Poems and –like other political challengers- was annoyed by the dictators of his Age. So, it is a national and social duty to introduce him to the future generations.The best way to make known “Bahar”, is, printing his poems in the textbooks.Some lines of “Damawandieh b” – Bahar’s well – known political and social Ghasideh, as a sample – are selected and printed in the textbooks of middle school and pre-university courses.The writer of this article, believes that there are some mistakes in this selection that causes misunderstanding and vagueness for students and teachers.He tries to ponder and criticize these mistakes, by paying attention to Bahar’s hatred of some people of the capitacity – Tehran-. He tries to give a new interpretation for “Damawandieh”, -Bahar’s new Sharhashub-.
  • Jamshid Sadri Page 98
    The magic art of poetry, as a rhytmical and judicious statement, is one of the two ways of speech -poetry and prose-, that manifests the inner feelings and emotions of the poet in a symbolic language.During some Ages, poetry, serving the Courts, had lost spirituality and respect.The mystical thoughts and words, changed the poetry and made it respectful, spiritual and meaningful.Writing mystical poems in the forms of Ghasideh, Ghazal and Mathnavi, as a new experience for showing either holy states of mystics, or principles of their beliefs, began in the 5th century.From this century on, the mystical literature, became the vital principle and main point of Persian literature and Khorasan became the center of mystical poetry, that was begun by Abusaeed-e Khorasani and was completed by Jami-e Khorasani.In this article, the writer, bas tried to discuss about the Persian poetry and it’s relationship with mysticism and the impact of mysticism on the Persian poetry as well.
  • Hossein Mansurian Sorkhgaryeh Page 114
    Nezami Ganjavi, as the most outstanding poet of the sixth century, different from his antecedent and contemporary poets, attempts to go beyond the convential concepts of his era and from a new perspective consolidates and spreads the spirit of humanism in his works. Besides the development and deepening of this concept he has never neglected the two elements of race and religion.Hence he conceptualizes a land whose people pay more attention to humanism than race and religion. Therefore in search of his eutopia, he sets out from the gates of religion in Makhzan- al Asrar and proceeds to Eskandarnameh to shed light on the philosophical concepts. However Nezami can be considered as the spokesman of human Iran.
  • Seyyed Parvaneh Almasi, Seyyed Parastoo Almasi Page 129
    Hammam designs and the points related to them are frequently faced in literary texts; and in case of unfamiliarity with these matters, understanding literary notions is completely impossible. The writers of this article belive that knowing Hammams (Turkish bath) and their designs help the reader to get a perfect perception of the literary texts. They try to introduce Hammams and different designs and also the reason of drawing them in Hammams by means of literary evidence (till Constitutional era). At the end, literary men and poets, saying about the abovementioned point will be introduced.
  • Ali Karamati Moghaddam Page 150
    Considering the close relationship between “love” and “mysticism”, the writers have printed many gnostical stories in their mystical works. Many of these stories are imagenary and spring from the creative power of the writers who have tried to create pleasant moments for their readers.The poetical hyperbole has always been an important element in such stories.The story of” Mahmood and Ayaz “stems from Mahmood’s fondness to his favorite servant, Ayaz. This story, after appearing in the literary works, has entered into mystical literature. The writer of this article, has pondered the story of “Mahmood and Ayaz” and it’s place among the mystical works.
  • Karim Sajjadi Rad Ma, Seddighe Sajjadi Rad Ma Page 170
    Considering the amount of his influence on the 20th century's thinking and contribution to understanding man's situation, Carl Gostaw Yong is a distinguished and commendable figure who is as eminent as other brilliant psychological figures in the field of psychology including Sigmund Freud. The concepts coined by him, such as ancient pattern, collective unconscious, veil, shadow and the purposeful nature of human's psych which is moving towards individualism, are now part of human's contemporary culture.Hence, on the basis of Yong's analytical psychology, we intend to analyse one of his sonnets taken from his book 'Divan-e Gazalyyat'. Yong divides man's character into two general parts: (ego) and (self). The ego is the apparent sense which is composed of feelings, memories, thoughts, inclinations and sentiments and, generally, anything which is obvious to man or can be. Self, according to Yong's interpretation, has two layers. The superficial layer is called collective unconscious.The first part consists of the things which have gone out of consciousness and includes groups that contain experiences and thing which have been forgotten or driven away but have a direct effect on our thoughts and behaviour. Collective unconscious consists of a hoard of collected memories of the experiences of many previous generations of our far ancestors that is placed in the darkest part of our mind.In this article, we intend to present Yong's ideas about Sanaee's sonnets and prove that many of his and other theosophist's sonnets are in fact a poetic exposition of a visit to this collective and individual unconscious which has symbolically appeared to them.