فهرست مطالب

مجله زبان و ادبیات فارسی
سال ششم شماره 4 (زمستان 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/10/11
  • تعداد عناوین: 11
|
  • رضا اشرف زاده صفحه 7
    یکی از منابع غنی و پرارزش ادبیات فارسی، تذکره شعر شاعران است که از جهات گوناگون قابل بررسی و تامل و توجه است؛ یکی از این جهات، توجه به شیوه نقد و نقادی و اصطلاحات خاص نقد شعر آنهاست.
    تذکره مجالس النفایس را وزیر مشهور، امیرعلیشیر نوایی- در قرن نهم- به زبان ترکی جغتایی، تالیف نموده است که دو نفر از مترجمان آن زمان، آن را به فارسی ترجمه کرده اند، یکی را فخری بن سلطان محمد امیری- به نام «لطایف نامه» و دیگری را محمد بن مبارک القزوینی، به نام «هشت بهشت» ترجمه و نام برده است.
    در این مقاله، ترجمه اخیر مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: امیر علیشیرنوایی، لطایف نامه، هشت بهشت، به انگیز، متصرف، مثل آمیز، تاریخی
  • ویدا احمدی صفحه 24
    «ریشه شناسی» (Etymology) که در ادبیات نیز وجوه کاربردی بسیاری دارد؛ دانشی است که می توان با بهره گیری از آن از رهگذر یافتن ریشه و یا اشتقاق های یک واژه به وجوه معنایی آن بیشتر و بهتر پی برد. در این مقاله تلاش کرده ایم تا با طرح ریشه شناسی واژه «آدم» (ADOM) (و ارائه معنای اصلی آن که نشانگر پویایی و استحاله پذیری آدم است) و نیز با بررسی نماد «گره» یا به تعبیر روان کاوانه همان «عقده» یا (Complex) به ارائه تحلیلی دین شناختی و روان کاوانه از این مفاهیم بپردازیم و نشان دهیم که چگونه توجه به این نکات در شناخت بهتر و بیشتر هویت راستین آدمی و استعداد تربیت پذیری او یاریمان می کند. به عنوان مثال طرح این مطلب در مقام رهیافتی ادبی- زبان شناختی در حوزه فهم آثار عرفانی که اساسی ترین موضوع آن «پویایی» آدم و «حرکت» او به سوی خدا برای رسیدن به کمال است، خالی از فایده نیست.
    کلیدواژگان: ریشه شناسی (Etymology)، آدم، گره (عقده)، دین، زبان، ادبیات، عرفان، روان کاوی، نماد شناسی، هویت پویا، تعلیم و تربیت
  • مجید عابدی صفحه 36
    بسامد بالای واژه «درد» و واژه های مربوط به آن در تعابیر و تصاویر گوناگون، همراه با القای مفاهیمی ویژه بر مبنای واژه مذکور، تمامی آثار عطار نیشابوری را در میان آثار دیگر شاعران عارف، ممتاز ساخته است. این مقاله بر آن است تا با تکیه بر کیفیت آثار عطار در این حوزه، عوامل مرتبط و موثر در چگونگی شکل گیری چنین کیفیتی را مورد ارزیابی قرار دهد.
    کلیدواژگان: عطار، درد، طبیب، عرفان، کیمیا، عادت زدایی
  • حمیده حیدرزاده کاشانی صفحه 52
    یکی از راه های نسبتا درست و بایسته در شناخت سبک و سیاق آثار ادبی، بررسی و مقایسه سبک شناسانه آن آثار است.
    در این مقایسه می توان دو اثر ادبی را در یک سبک دوره(Period style) با هم مقایسه کرد، مانند غزلیات خواجوی کرمانی و حافظ که هر دو در مکتب تلفیق (زیر مجموعه سبک عراقی) قرار دارند و گاهی می توان دو اثر ادبی را که به دو دوره سبکی جداگانه تعلق دارند با هم مقایسه و ارزیابی کرد.
    در مقاله حاضر غزلی از سعدی به عنوان نماینده سبک عراقی(شعر ایرانی) و غزلی از بیدل دهلوی (نماینده شعر فارسی بیرون از ایران) که شباهتی کامل از نظر وزن و قافیه و ردیف دارند؛ مورد مقایسه قرار گرفته اند.
    در این مقاله نشان داده ایم که بیدل هنرمندانه کوشش کرده است مصداقی از «رستاخیز ادبی» را در استقبال هایش از شعر شاعران ایرانی نشان دهد. بنابراین با وجود شباهت های بلاغی و هنری میان شعر او و سعدی برخی تفاوت ها در نوع اندیشه و نگرش و نیز نوع تصویرسازی ها به چشم می آید.
    نتیجه این ارزیابی و مقایسه، درون مایه های اصیل هر دو سبک و رمز و راز جایگاه ارزشمند دو سبک و دوره مستقل از هم را نشان می دهد.
    کلیدواژگان: سبک عراقی، سبک هندی، شعر بیدل، شعر سعدی
  • ابوالفضل وزیرنژاد صفحه 73
    نظامی عروضی می نویسد که: «عادت باید کرد به خواندن کلام رب العزه و اخبار مصطفی (ص) و آثار صحابه و امثال عرب و کلمات عجم.» قرآن برای مسلمانان هم زبان دل است و هم ترجمان اعتقاد و شنیدن آن تقدس و برکتی را متداعی می‎کند، ادب اسلامی نیز همان تنوع و نشاطی را دارد که علم صنعت و فلسفه اسلامی، در این راستا ادبیات فارسی مجموعه ای از اشاره ها و نکته های دقیق و ظریف است که بیشتر این باریک اندیشی ها در کاربرد مضمون های قرآنی است و یکی از برجسته ترین آثار ادب فارسی که این مضامین را به کار برده است، مثنوی معنوی مولوی است و این مقاله به این موضوع پرداخته است.
    کلیدواژگان: ادب، قرآن، تلمیح، اقتباس
  • محمدرضا اسعد صفحه 91
    خواب و رویا یکی از رازناکترین و پیچیده ترین پدیده های عالم هستی است که هنوز سخن فرجامین درباره آن گفته نشده و از سوی دیگر این پدیده با همه رازناکی و پیچیدگی اش کاربردی ژرف در فرهنگ ایرانی یافته است، به گونه ای که در سراسر زندگی این قوم می توان نمودی از خواب و رویا را مشاهده کرد. حال از آن جا که شاهنامه آینه تمام نمای فرهنگ ایرانی در درازنای تاریخ این ملت می باشد، در این جستار بازتاب این پدیده بر پایه کتاب ورجاوند و گران سنگ شاهنامه بررسی شده است.
    کلیدواژگان: خواب، رویا، رویای صادق، رویا انگیزی، رویای دروغ
  • رضا اشرف زاده، آمنه شه بخش صفحه 127
    انسان کامل بودن لذتی است که کام هر انسان طالب به معرفت حقیقی را شیرین می کند، شور و عشق خداوندی را در دلش شعله ور می نماید و او را واصل به بی نهایت یا همان (خدا گونه شدن) می کند. از دیدگاه عرفان اسلامی که اساس آن بر آرمان گرایی و نوعی ایده آلیسم مبتنی است انسان کاملی که سالکان طریق حقیقت او را به عنوان نمونه و سرمشق و راهنما و راه شناس خود در سیر و سلوک می جویند و دست یابی به دامان رهبری و پایگاه معنوی اش را آرزو می کنند، به عالیترین صفات و سجایای اخلاقی آراسته است.
    در حوزه عرفان عملی، انسان کامل مراحل کمال را با حرکت از ظاهر جهان و کثرات آن برای رسیدن به جهان باطن و وحدت طی نموده است. او با گذشتن از جاده شریعت و پایبندی به اصول آن، گام بر طریقت و مرحله خودشناسی متعالی و عرفانی می نهد و پس از سلوک روحانی، به مرحله شکوفایی استعدادهای نهفته در وجود خویش می رسد و به مرحله عین الیقین نایل می شود. سرانجام در مرحله حقیقت که مرحله ناخودآگاهی متعالی است، در اثر معرفتی که در طی سلوک عرفانی در مراتب آفاق و انفس حاصل می کند، به مرحله حق الیقین دست می یابد و حقیقت جان و در نهایت جهان بر او آشکار می شود و در نتیجه با حقیقت خویشتن که حقیقتی یگانه با حق است، دیدار می کند.
    با توجه به مجموعه آراء و افکاری که در آثار اهل عرفان و به خصوص این سه نویسنده پیرامون مساله فوق دیده می شود می توان گفت انسان کامل انسانی است متخلق به اخلاق الهی، علت غایی خلقت، سبب ایجاد و بقای عالم، متحقق به اسم جامع الله ، واسطه میان حق و خلق، خلیفه بلامنازع خدواند که علم او به شریعت، طریقت و حقیقت قطعیت یافته و به تعبیری اقوال نیک، افعال نیک و اخلاق نیک در او به کمال رسیده است.
    در این جا سعی شده تا با تکیه بر نظریات عزیز الدین نسفی، سنایی و عطار به بیان مراتب سیر آفاق و انفس در حیطه عرفان عملی برای رسیدن به مقام انسان کامل پرداخته شود.
    کلیدواژگان: انسان کامل، عرفان عملی، نسفی، سنایی، عطار
  • کبری نودهی صفحه 176
    گذشته پرفراز و نشیب کشور ایران از روزگاران کهن تا به امروز قلمرو مردان بزرگ و شاعران و دانشمندان بوده است که برخی از آنان با مبارزات عقیدتی، سیاسی و... بخشی از صفحات تاریخ این سرزمین را به خود اختصاص داده اند. ناصرخسرو و سنایی در شمار این شاعران اند؛ آنها به عنوان متفکران اجتماع به روشن گری پرداختند و مردم را در شرایط پیش آمده هدایت کردند، این حکیمان نسبت به مسایل اجتماعی و دغدغه های فضای سیاسی حاکم بر جامعه حساسیت نشان دادند و بر این اعتقاد بودند که برای سامان دادن به اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، به آرا و اندیشه های نو و تازه ای نیاز است و برای خروج از بحران باید فکر و اندیشه عوض شود؛ البته سیاست و اجتماع هم بسیار مهم است چرا که تفکر در کالبد این ساختارها رشد و نمو می کند. نظر به اهمیت مولفه روشن گری به عنوان یکی از مفاهیم و مضامین ارزنده در جوامع بشری، در این مقاله نگارنده بر آن است به تحقیق و تبیین علل و اسباب پیدایش روشن گری و جلوه های آن در عرصه های گوناگون دینی، سیاسی و اجتماعی با توجه به آثار منظوم ناصرخسرو و سنایی دو شاعر گران مایه زبان فارسی بپردازد.
    کلیدواژگان: روشن گری، اجتماع، اندیشمندان، ناصرخسرو، سنایی
  • معصومه سلامی صفحه 200
    آب و هوای متنوع، فلات ایران را به گل خانه ای بدل کرده است که در آن انواع گل ها و گیاهان می روید و بدیهی است این واقعیت های محیطی در ذهن و زبان و شکل گیری ساختار اندیشه هر ایرانی تاثیر می گذارد، چنان که بوم اندیشه، رنگ زاد و بوم دارد.
    شاعران ادب فارسی، در بیان اندیشه ها، تصویرهای ذهنی و درونی خود از گل و گیاه بسیار بهره جسته اند، گل و گیاه در نگاه آن ها، بار عمیق معنایی به خود می گیرد. چگونگی کاربرد گل، بیانگر حالات درونی و نمایانگر نگرش آن هاست. گل و گیاه، عالی ترین مظاهر زیبایی هستند و در این میان سعدی از آن روی که شیفته زیبایی است، می کوشد تا برای آراستن اشعارش از گل و گیاه بهره برد تا جایی که، واژه های مربوط به گل و گیاه در اشعار او از بسامد بالایی برخوردارند. او که به تصویرگری اهمیت فوق العاده ای می دهد. به مدد اندیشه شاعرانه بسیار نیرومند و شور و شوق عاشقانه اش، توانسته است با زبانی شیرین و شیوا، معانی و مفاهیم بکر و زیبایی بیافریند. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل گل سرخ در آثار سعدی، به منظور درک بهتر زیبایی های بیرونی و مفاهیم درونی سخن او بوده است.
    کلیدواژگان: سعدی، گل، گیاه، نماد
  • فرخ لطیف نژاد صفحه 220
    اسطوره، داستان تاریخ مقدس آفرینش است و با زبانی نمادین از آغاز شکل گیری فرهنگ و تمدن در جوامع انسانی حکایت می کند. از طرفی اسطوره نوعی جهان بینی برای درک فلسفه هستی است و امکان ارتباط بشر اولیه را با عالم بالا فراهم می کند. روش های اسطوره سازی با نمونه برداری از روایات کهن، ادغام عناصر اساطیری و استفاده از عناصر اقوام همجوار یا دگرگونی بنیادی اسطوره صورت می گیرد.
    شخصیت جمشید، در گذر زمان هم چون نام او درخشان است و از پس منشور اساطیر هرگاه جلوه خاصی می یابد. در اساطیر هندی، اسطوره آفرینش و مرگ، محسوب می شود و مقامی همسان با خدای «وارونه» دارد. در گاهان، اسطوره شهریاری و پهلوانی است و در اوستای جدید، با نجات بشر از سرمای مهر کوشان، اسطوره تجدید حیات می شود.
    دردوران اسلامی، با الهام از اساطیر سه گانه قدیم، جشن آیینی نوروز به جمشید منسوب می گردد. وی بنیان گذار معماری، پزشکی و نساجی و موسس جامعه مدنی معرفی می شود.
    حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز علاوه بر بهره گیری از منابع قدیم، نظری مشابه با دانشمندان دوره اسلامی دارد.
    کلیدواژگان: اسطوره، جمشید، ودا، گاهان، اوستا، شاهنامه
  • ملوک براتی صفحه 243
    واژه «خرقه» در دیوان خواجه بزرگ، حافظ شیرازی 57 بار به کار رفته است، که این خود نشان گر اهمیت آن از دیدگاه این عارف بزرگ می باشد. نگارنده در این مقاله در ضمن آوردن مطالبی در مورد خرقه و خرقه پوشی به ریشه یابی یکی از اشکال خرقه یعنی کوته آستینی- و چرایی بوجود آمدن آن پرداخته است و با ارائه شواهدی- هر چند مختصر- آن را مورد بررسی قرار داده است.
    کلیدواژگان: خرقه، خرقه ریا، کوته آستینان
|
  • R. Ashrafzadeh Page 7
    A rich and valuable source of Persian literature is the biographical dictionaries of the poems of different poets. Such biographical dictionaries can be studied from various perspectives, one being their critical approach and unique critical terms.The biographical dictionary of Majaaless al-Nafaayess was written by the famous vizier Amir Alishir Navayi in Joghataee Turkish in the ninth century. Two Persian translations were done at that time: one by Fakhri ibn Soltan Mohammad Amiri, entitled "Latayefnameh," and the other by Mohammad ibn Mobarak al-Qazvini, entitled "Hasht Behesht."This article criticizes and analyzes the latter translation.
  • V. Ahmadi Page 24
    The knowledge of etymology, which has various practical aspects in literature, can be used to help elicit the semantic aspects of a word in a better and more complete way by attending to its origin and derivatives.Presenting the etymology of the word "Adam" and its original meaning that indicates his dynamic and volatile nature and studying the psychoanalytical symbol of "complex," the present article tries to present a religious and psychoanalytical analysis of these concepts. It also attempts to show how attention to these points can help a better and more complete understanding of the real nature of man and his trainability aptitude. For example, a literary-linguistic approach to this issue can be useful in a better understanding of mystic works, the most essential issue of which is the dynamic nature of man and his movement toward God. Meanwhile, we will also have a quick glance at Attar's Manteq al-Teyr.
  • M. Abedi Ma Page 36
    The high frequency of the word "pain" and the relevant terms with various meanings and images as well as special concepts based on the word have made all of Attar's works distinct from other mystic poet's works. Focusing on the quality of Attar's works in this field, this article tries to analyze the relevant and effective factors in the formation of such quality.
  • H. Heidarzadeh Kashani Ma Page 52
    A fairly correct and appropriate way to know the styles of literary works is to study and compare them stylistically. Two literary works can be compared in a style period. For example, Khajooye Kermani and Hafez occur in the same category (Iraqi Style); sometimes two literary works belonging to two separate style periods can be compared and contrasted.The present article compares an ode by Sadi, representing Iraqi style (Iranian poetry) and an ode by Bidel Dehlavi, representing Persian poetry outside Iran, both having the same rhythm and rhyme.Bidel Dehlavi has stylistically tried to show a literary resurrection in his approach to the poetry of Iranian poets. Thus, in spite of rhetorical and literary similarities, some differences can be found in ideas, attitudes, and imageries. The comparison of the original themes of both styles shows two distinct period styles.
  • Vazirnejad Page 73
    Nezami Aroozi writes," One should get used to reading Great Lord's words and Mostafas(PBUH) news and the companion's works and Arabic and Iranian proverbs and sayings." For Muslims, the Koran is the language of the heart and the reflection of beliefs. Listening to it represents a holy blessing. Islamic literature enjoys the same variety and liveliness as Islamic philosophy. In this respect, Persian literature is a collection of hints and precise and delicate points, replete with Koranic meanings. Mathnavi is a highly outstanding work of Persian literature that has utilized such senses. The present article studies this issue.
  • M. R. Asad Ma Page 91
    Dreaming is one of the most complicated and mysterious phenomena of the universe that has not yet been thoroughly discovered. On the other hand, given all this complicatedness and mysteriousness, it has assumed such a strong status in Iranian culture that manifestations of dreaming can be observed all over the life of these people. Inasmuch as Shahnameh has been a thorough representation of Iranian culture at all times, this article studies the reflections of this phenomenon in this invaluable and priceless work.
  • A. Shahbakhsh Ma Page 127
    Being a perfect man is a pleasure that pleases every seeker of true knowledge, increases the love of God in his heart, and helps him identify with the infinity. According to Islamic mysticism, which is based on idealism, a perfect man is a man adorned with sublime virtues.In practical mysticism, the perfect man has passed the stages of perfection. He has passed the road of the religion and obedience to its principles and has embarked on a sublime and mystic understanding of himself. After a spiritual journey, he reaches a stage where he can realize his dormant talents. Then, as a result of the knowledge he has attained in his mystic conduct internally and externally, he reaches a stage where the truth of the universe is revealed to him.Based on the collection of ideas and thoughts seen in the works of all mystics, especially these three writers, a perfect man can be said to be a man who is a manifestation of Godly virtues, the ultimate cause of creation, the reason for the continuation of the universe, and a medium between God and people.This article focuses on the use of these ideas in taking the internal and external steps necessary to become a perfect man.
  • K. Nowdehi Ma Page 176
    Iranian history from early times up to now has had great men, poets, and scholars, some of whom have occupied important pages of this history book due to their religious, political,. .. struggles. Sanayi and Nasser Khosrow are two outstanding examples. As social thinkers, they endeavored to enlighten the society and guide the people. These scholars were sensitive to social problems and political issues, dominating the society. They believed that new ideas and opinions are needed in order to improve political, social, economic, and cultural conditions of the society. Given the importance of enlightenment in human societies, this article tries to study and explicate the reasons and causes of enlightenment and its representation in various religious, political, and social areas on the basis of the versed works of these two great poets.
  • M. Salami Ma Page 200
    The variety of climates has turned Iranian plateau into a greenhouse in which various kinds of flowers and plants grow, and undoubtedly these environmental realities affect every Iranian's mind and language and the formation of his ideas.Iranian poets have profusely used flowers and plants in the expression of these ideas and their internal and mental images since they have deep meanings. The way flowers are used reflects their internal feelings and attitudes. Flowers and plants are the best manifestations of beauty. Sadi, a great lover of beauty, attempts to adorn his poems with flowers. This is highly frequently seen in his poems.Imagery is so important for him that, using his very strong Poetic mind and his love and enthusiasm, he has created novel and beautiful concepts and senses in an eloquent and pleasant language.This article studies the red rose in Sadi's works to better understand their internal and external beauties.
  • F. Latifnejad Ma Page 220
    Myths are the stories of the holy history of creation that narrate the formation of culture and civilization in a symbolic way. Myths can also reflect a kind of worldview to understand the philosophy of life and can make it possible for early men to relate with the divine world. Myths are made by copying ancient stories, combining mythical elements and using elements belonging to neighboring peoples.Like his name, the character of Jamshid is bright in history and in mythology. In Indian mythology, Jamshid is regarded as the myth of creation and death and has a status identical to Gods; in Gahan he is the myth of championship and heroism; and in new Avesta, by saving mankind from the cold, he became the myth of renovation and revival.In Islamic times, inspired by the ancient triple myths, the ritual Norooz celebration is attributed to Jamshid. He is said to be the founder of architecture, medicine, textile industry, and civil society.
  • M. Barati Page 243
    The word Kherqeh (cloak) has been used fifty seven times by Hafez in his poems. It reflects its importance in this great mystic's view. This article presents some information about Kherqeh and kherqeh wearing, examines the origin of an important feature (its short sleeves), and studies why it was developed.