فهرست مطالب
مجله زبان و ادبیات فارسی
سال هفتم شماره 2 (تابستان 1389)
- تاریخ انتشار: 1389/05/05
- تعداد عناوین: 12
-
صفحات 9-32موسیقی یکی از زیباترین و لطیف ترین هنرها و وسیله ای برای نشان دادن احوال درونی و احساسات آدمی است و با توجه به این که شنیدن الحان خوش، لازمه کمال روح بشری است؛ بسیاری از بزرگان جهان در آثار خود از این موهبت الهی بهره فراوانی برده اند. سعدی (606 692 یا 694؟ ه. ق) یکی از این سخنوران است که با پرداختن به موضوع آهنگ و موسیقی و نام بردن از ابزار آن، نشاط، شور و شعف را لازمه پویایی جامعه می داند؛ اما از آن جا که تاریخ حیات وی مقارن با یکی از اسفناک ترین ادوار تاریخ ایران، یعنی حمله خونبار مغول است؛ این امر بازتاب های خود را در کلام نویسندگان آن دوره از جمله شیخ اجل می گذارد. در مقاله حاضر نشانه های این فتنه بزرگ را در موسیقی و به کارگیری سازها توسط سعدی مورد بررسی قرار می دهیم.
کلیدواژگان: موسیقی، ساز، دستگاه، مغول، سعدی -
صفحات 33-60اسطوره ها، نماد یا سمبل تجربیات بشری هستند و ارزش های روحانی یک فرهنگ را مجسم می کنند؛ و یا به عبارت دیگر طبیعت آدمی هستند با تمامی نیازها، خواسته ها، آرزوها، امیدها و بیم و هراس ها.
اگر چه اسطوره ها از آغاز به صورت داستان هایی سرگرم کننده لیکن با اهداف جدی خلق می شوند اما به سبب کششی که دارند، تا صدها و گاه هزاران سال باقی می مانند.
هدف جدی اسطوره این است که می خواهد ماهیت و طبیعت جهان هستی را توضیح بدهد (نظیر اسطوره های آفرینش و باروری) و یا به اعضای جامعه بیاموزد که برای بهتر کار کردن و توفیق یافتن چه رفتاری در پیش گیرند. اسطوره های قهرمانی یا حماسی، الگوهایی برای نحوه رفتار و طرز سلوک آدمیان می آفرینند؛ زیرا پهلوانان و قهرمانان الگوهای رفتاری جامعه هستند و اسطوره های آفرینش نیز، نیاز ریشه یابی انسان را اقناع می کند.
در واقع، اسطوره ها پاسخ هایی فرهنگی برای این پرسش های اساسی هستند که: من چه کسی هستم و زندگی را چگونه باید بگذرانم؟ لذا این مقاله بر آن است تا به چرایی و چگونگی خلق اسطوره آدم و راه یافتن آن به اذهان جامعه و به تبع آن ذهن و زبان شاعران بپردازد.
کلیدواژگان: ادبیات فارسی، تلمیح، اسطوره، آدم، طبیعت -
صفحات 61-82یکی از آداب عملی برخی از فرق صوفیه سماع و وجد و حال است. این گرایش موجب نکوهش ها و طعن و لعن های فراوانی علیه صوفیان شده است. در این پژوهش ابتدا به علل پیدایش این رفتار صوفیانه در برخی از فرق پرداخته شده، سپس فرقه های صوفیانه موافق و مخالف سماع را نام برده و در فرقه های موافق سماع نیز شرایط جواز و حرمت سماع را یادآور می شویم.
کلیدواژگان: تصوف در عرفان، سماع، وجد و حال، متشرعان، قوال -
صفحات 83-112فرخی سیستانی شاعر بزرگ قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری است که به خاطر ممارست و مطالعه آثار پیشینیان و مهارت در فن موسیقی و دارا بودن ویژگی برجسته سهل و ممتنع، اشعارش از مقامی والا در شعر و شاعری برخوردار می باشد؛ به گونه ای که بسیاری از شاعران در سروده های خود ابیاتی از فرخی را تضمین کرده و یا قصایدی بر وزن و قافیه و مضمون قصاید او سروده اند.
هدف مقاله حاضر، این است که استقبال شاعران را در ادب فارسی از قصیده معروف فرخی سیستانی با مطلع:برآمد پیلگون ابری ز روی نیلگون دریا چو رای عاشقان گردان، چو طبع بیدلان شیدابیان کند و تاثیرپذیری شاعران را از قصیده فرخی و مضامین و مفاهیم شعری او از قرن ششم تا پایان روزگار بازگشت نشان دهد.
کلیدواژگان: شعر فارسی، فرخی سیستانی، استقبال های شعری، دوره بازگشت ادبی -
صفحات 113-132ناصر خسرو قبادیانی ازجمله سخن سرایان خطه خراسان است که البته در شمار مدیحه گویان حرفه ای جایی ندارد، بلکه شعر و سخنش نشانه پای بندی و تعهد وی به ایدئولوژی و ایمان و ابزاری در مسیر تبلیغ و گسترش آن است. از این رو این مسلمان آگاه، به جای ذکر فضایل و عناوین دروغین برخی شاهان، ضمن اعلام تابعیت و پیروی از بزرگان دین مبین اسلام، جای جای دفتر و دیوانش را با ذکر مناقب و فضایل این خاندان مبارک مزین نموده است. رسول اکرم (ص) و خاندان گرامی اش از معدود کسانی هستند که ناصر خسرو با صفا و خلوص نیت آنها را ستایش کرده است. دین محمد (ص) و معصومیت و پاکی عترتش او را مجذوب و علاقه مند ساخته و این حکیم توانا را برآن داشته است تا صفات عالیه پیامبر و خاندانش را در شعر خویش متجلی سازد.
این مقاله حاصل نگرشی در ابعاد و زوایای گوناگون این مساله است. شماره ذیل هر یک از شواهد شعری، مربوط به شماره صفحات بر اساس دیوان ناصر خسرو به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، انتشارات دانشگاه تهران است.
کلیدواژگان: ناصرخسرو، خاندان رسول (ص)، پیامبر اسلام (ص)، حضرت علی (ع) -
صفحات 133-148در بیت دوم غزل درخشان و ریاستیزانه حافظ با مطلع:واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنندچون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنندحافظ مشکل خویش را از «دانشمند مجلس» باز می پرسد.
این اصطلاح بنابه پیشینه اجتماعی و تاریخی آن می تواند نشانه ای قابل تامل از تلقی و باور پیشینیان نسبت به «دانش» و وجه اجتماعی اصطلاحات عامی همچون «دانشمند» و «صاحب دانش» به شمار آید.
با توجه به شواهد و نشانه های گوناگون «دانشمند» و «دانشمندی» از دیرباز به عنوان یکی از «طبقات» و «درجات» نام آشنای اجتماعی در تاریخ و فرهنگ ایران مطرح بوده است.
در این نوشته به جایگاه و نیز منزلت و ویژگی های «دانشمندان» به عنوان یک طبقه مطرح اجتماعی پرداخته شده است.
کلیدواژگان: دانشمند، دانشمندی، دانشمندان، واعظ -
صفحات 149-172در قرون نخستین اسلامی مسلمانان از طریق علم و فلسفه و کلام درصدد کشف حقیقت و کسب رستگاری برآمدند، علم با مشاهده و تجربه و فلسفه به روش استدلال و تعقل، و کلام با بحث در خصوص اعتقادات و استدلال و دفاع از آنها در جستجوی واقعیت و حقیقت بودند و هستند. بدین ترتیب در هر مرحله و در هر زمان، پاسخهای موقتی در تفسیر واقعیت ها و تبیین حقایق ابراز می داشتند، که هرگز سخن نهایی و قطعی نبوده است. در صورتی که یکی از آرزوهای اساسی انسان، رسیدن به یقین و پیدا کردن جوابهای قطعی است. عرفان در مقام پیدا کردن راهی دیگر به سوی حقیقت، دارای خصیصه یقینی و قطعی است. اما این راه بر خلاف طریق علم و فلسفه و کلام کلی نیست، بلکه کاملا شخصی است. عرفا، عرفان را به علت نقص علوم بشری و نارسایی تلاشهای عقل انسان، به عنوان تنها طریق رهایی انسان از ظلمات جهل و نادانی و حیرت و احساس پوچی، دانسته اند. از این رو عارفان معرفت عرفانی را افضل تر از معرفت عالمانه دانسته و معتقدند که هیچ عارفی نیست که عالم نباشد، در حالی که عالمان بسیاری هستند که عارف نیستند.
در این نوشتار سعی شده است، عقل و معرفت، و انواع معرفت، عناصر ادراک و معرفت (علم الیقین، عین الیقین، حق الیقین) و علم معرفی شده ضمن نقد علم در برابر معرفت، به فضیلت کسب دانش و معرفت، از دیدگاه عارفان پرداخته شود.
کلیدواژگان: علم، معرفت، حقیقت، عقل -
صفحات 173-187«گلستان» سعدی، بهشت سرمدی سخنوری پارسی است که به طرزی بی مانند، مورد اقبال سخن شناسان واقع شده و بسیاری از آوازه داران شعر و ادب به تاسی از آن مباهات نموده اند.
«مجد خوافی» شاعر و عارف توانای قرن هشتم، یکی از این بسیاران است که با پدید آوردن دستاورد ارزنده ای چون «روضه خلد»، نامش را در شمار پیروان پرتوفیق سعدی و آفریدگاران سخن پارسی به ثبت رسانیده است.
از آن جا که مقابله و مقایسه کامل «گلستان» و «روضه خلد» بیش از حوصله یک مقاله است، و نیز با توجه به این که باب های نخستین دو کتاب به عنوان مدخل و ورودگاه آنها، از اهمیت خاصی برخوردار است؛ نگارنده، با روی کرد به این دو باب – که از حسن اتفاق عنوان و موضوع مشابهی دارند – و توجه به همانندی ها و ناهمانندی هایشان، دو اثر را مورد سنجش و بررسی قرار داده است.
کلیدواژگان: سعدی، مجد خوافی، گلستان، روضه خلد -
صفحات 188-199مثنوی معنوی، گلستان سحرانگیزی است که گلها و ریاحین آن از زلال چشمه قرآن سیراب گشته، شمیم جان پرور و روح نواز آن افسردگان را جان است و خسته دلان را درمان. ارزش و اهمیت این اثر بی بدیل تا بدان جاست که آن را تفسیری عارفانه و عاشقانه از کلام خدا خوانده اند. از این روست که هشدارها و تحذیرهای مطرح شده در این اثر گران قدر را از آن جهت که ریشه در کلام الهی دارد باید با «گوشی دیگر» شنید و با «جان» پذیرا گشت.
این نوشتار نگاهی است به چگونگی طرح تیرگی های روحی در مثنوی و سیری است در اشارات تامل برانگیز مولانا در خصوص ابلیس و ابلیسیان، با این باورکه در ظلمات تیرگی های عصر حاضر، پیروی از آن خضر فرخنده پی و نوشیدن جرعه ای از چشمه تعالیم سرشار از اسرار بلند مثنوی، روزنه ای به سوی نجات و رستگاری است.
کلیدواژگان: تیرگی های اخلاقی، دیو، ابلیس، ابلیسی، دیو مردم، شیطانان انس، ابلیسان آدم روی -
صفحات 200-219در این وجیزه به علل گمنامی مکتبی پرداخته شده است. چرا زندگی نامه او در هاله ای از ابهام قرار دارد؟ آیا ابیات تحریف شده در دیباچه منظومه اش عامدانه بوده، اگر آری علت چیست؟ این تحریفات چه تاثیری در انعکاس باورهای مکتبی داشته است؟ صدر، فخر العلمای مکتبی بوده یا نه؟ و اشاره ای به برخی اشتباهات منتقدان به سبب ضبط نادرست واژگان.
کلیدواژگان: مکتبی، لیلی و مجنون، شیراز، صفویه، صدر، نظامی -
صفحات 220-244زنان در طول تاریخ به عنوان نیمی از پیکره کلی جامعه، در آثار واندیشه های متفکران، همواره مورد اغماض قرار گرفته اند و کمتر در عرصه های نوشتاری نمود داشته اند. نوشتار حاضر حکمت عملی زنانه در خمسه نظامی را تحت چهار عنوان، بایدهای اخلاقی، نبایدهای اخلاقی، تدبیر منزل و سیاست مدن مورد بررسی قرار داده است. نظامی در این منظومه گران بها گاه با روی کردی مثبت به صفات نیک زنان چون عفت و پاکدامنی، سخاوت، تواضع و فروتنی، قناعت، شرم و حیا، تقوا و پرهیزگاری، عفو و گذشت، وفاداری، مهمان نوازی، استقلال، آموزگاری و گاه با روی کرد منفی به صفات زشت و ناپسند زنانه، مثل: حسادت، نیرنگ بازی و حیله گری، میگساری، حس انتقام جویی و عدم توجه به شوونات اخلاقی اشاره می کند. در بحث تدبیر منزل نیز به نقش زنان در تربیت فرزندان، همسرداری، صداقت و راستگویی و در بحث سیاست مدن به عدالت، رعیت نوازی، پیوند شاه و ملت، هنر در خدمت سیاست، پرهیز از ستم و رای زنی و مشورت می پردازد.
کلیدواژگان: حکمت، زن، مادر، عفت، اخلاق -
صفحات 245-265این پژوهش با عنوان «گیاهان حماسی و ارزشهای نمادین آنها در شاهنامه» به انجام رسیده است. گیاهان از دیرباز در شعر و ادب فارسی، جایگاهی مهم و والا داشته و دمخوری فردوسی با نباتات زبانزد سخن شناسان است. نگارنده مقاله، پس از پرداختن به پیشینه اساطیری گیاهان، تداعی و تصویرهای توصیفی و نمادهای آنها را در اندیشه فردوسی جستجو کرده است. پیداست که بیان تصویرهای ذهنی شاعر نسبت به نباتات، با استناد به سرودهای خود او، مستدل گردیده است. گیاهان و نباتات در شاهنامه، تداعی گسترده ای را دارا هستند که گاهی حکیم بزرگ آنها را نمادی از رنگ خاص قرار می دهد. و در جایی دیگر با این نمادهای گیاهی، بین عالم ناسوت و برتر ارتباط ایجاد می کند.
در این مقاله تلاش شده تا نشان داده شود که گیاهان شعر فردوسی فقط برای زیبا کردن شعر نیامده اند بلکه حاصل ادراک اصیل لحظه های هستی شاعرند و آنها از مفاهیم ضمنی و پوشیده ای برخوردارند.
کلیدواژگان: گیاهان، فردوسی، اسطوره، شاهنامه
-
Pages 9-32Music is one of the most beautiful and delicates arts; it is a means of expressing inner human emotions and feelings. Given the fact that hearing nice songs is a requirement for the perfection of human soul, many great people of the world have benefited from this divine blessing. Saadi (606-692 or 694 A.H.) is an orator who regards happiness, liveliness, and enthusiasm as necessary for a dynamic society by focusing on songs, music, and musical instruments. However, as his life coincides with the most sorrowful era in Iranian history, the bloody invasion of Mongols, he as well as his contemporaries is affected. The present article traces the signs of this invasion in Saadi’s use of music and musical instruments.
-
Pages 33-60Myths are symbols for human experience and represent spiritual values of a culture. In other words, they constitute the human nature with all his needs, wants, hopes, wishes, and worries. Although myths are primarily created as entertaining stories with serious purposes, they last for hundreds or thousands of years due to their attractions. The main purpose of myths is to explain the nature of the universe (like the myth of creation and fertility) or to teach the society how to behave to work better and to succeed. Heroic or epic myths create models for the people to follow. Heroes and champions are models of conduct for the society. Likewise, the myths of creation satisfy the need of human beings to understand the roots.In fact, myths are cultural responses to these basic questions: "Who am I?" and "How should I spend my life?" Hence, the present article tries to explain how and why the myth of Adam was created and found its way into the minds of the society and the mind and language of the poets.
-
Pages 61-82One practical ritual of some Sufi sects is audition (samaa’), ecstasy, and enjoyment. This tendency has effected plenty of blames, derision, and curses against Sufis. This article first focuses on the causes for the emergence of this Sufi behavior in some sects, then mentions the Sufi sects for and against the idea of audition, and at the end cites the conditions and requirements of audition in the sects that advocate it.
-
Pages 83-112Farrokhi Sistani, the great poet of the fourth and early fifth century, has a lofty place in poetry. His fame rests on his experiences and knowledge of the works of the past, his skill in music, and his seemingly easy yet difficult poems. Many poets have tried to use some lines of his in their own poems, or to compose odes similar to his in meter, rhyme, or content. This article is to study how Persian poets have imitated his famous ode beginning with:There rose an elephant-like cloud from the azure sea / like the will of lovers changing, like the nature of lovers deeply in love.It also portrays how poets are influenced by Farrokh’s odes and his poetic themes and contents.
-
Pages 113-132Nasser Khosrow is one of the great authors of Khorasan who not only cannot be placed among the professional panegyrists, but also his poems and his words show his commitment to his ideology and faith and help him propagate it. Hence, instead of citing false virtues and titles of the kings, this aware Muslim announces his obedience to the great men of Islam and frequently adorns his book of poems with the virtues of this holy family. The holy Prophet (S.A.) and his revered family (A.S.) are among the few people whom Nasser Khosrow has praised wholeheartedly and sincerely.Mohammad's (S.A.) religion and the innocent and purity of his household have enchanted him so much that the sublime qualities of the Prophet and his family have been revealed in his poems. This article studies this issue from different perspectives.
-
Pages 133-148In the second line of Hafez's hypocrisy-fighting brilliant sonnet, beginning with:On the pulpit, preachers goodness displayYet in private, they have a different wayhe asks the “Scholar in the midst” about his problem. Based on its social and historical background, this idiom can reflect the past generation's understanding and beliefs about knowledge and the social aspect of popular terms, such as the “scholar” and “knowledge owner.”Various evidences show that “scholar” and “scholarship” have from a long time ago been one of the outstanding social “ranks” and “classes” in Iranian history and culture.The present article focuses on the status and qualities of scholars as an important social class.
-
Pages 149-172In early centuries of Islam, Muslims tried to achieve truth and salvation through science, philosophy, and Islamic scholastic theology. Science has always been (and is) trying to seek reality and truth via observation and experience; philosophy via reasoning and wisdom; theology via debates on beliefs. Hence, at different stages and times, they offered temporary answers to the interpretation of realities, answers which have never been final and definite, but man basically wishes to achieve certainty and definite answers.Mysticism seeks to achieve truth in a different way; it is a completely personal way, unlike science, philosophy, and theology, which look for a general way. Because of this, mystics consider mystic (Gnostic) knowledge to be superior to scientific knowledge.This article tries to introduce wisdom and knowledge, kinds of knowledge, elements of perception and knowledge (knowledge through inference, perception, and experience) and elements of science.
-
Pages 173-187“Golestan-e-saadi” is a rare work which has been popular beyond time and borders; it has inspired many poets and men of letters. Rowzeh Khold by Majd Khafi(an eighth century poet and mystic) is one of the most successful works similar to Golestan. Although Majd Khafi humbly acknowledges that Saadi is superior, he takes pride in his work by saying:If my words are not as superb as Saadi’s,please kindly accept my apologies.Since popularity is beyond my control,my fine words and pure nature are not to blame.He even ironically boasts that:Behold Rowzeh Khold by Majd Khafi;Every sheet of it is a rose garden.Inasmuch as considering all the similarities and differences between the two works is beyond the scope of this article, the another studies the first chapter of the two works, entitled “About the Kings” and “About the Governors” in Golestan and Rowzeh Khold, respectively as well as the similarities and differences between Saadi’s and Khafi’s minds and languages.
-
Pages 188-199Mathnavi Ma’navi is a mysterious rose garden, in which the flowers and plants are irrigated by limpid Koranic springs; its exhilarating and life-giving smells refresh the depressed and cures the ill-hearted. This unique work is so valuable that it has been said to be a mystic and loving interpretation of God's words. The warnings in this work should be heard with a “different ear” and absorbed “wholeheartedly” since it is rooted in divine words.Believing that, in the darknesses of the present time, following him and his secret-laden teachings can be a way to solution, this article looks at the way spiritual darknesses are portrayed in Mathnavi Ma’navi and in Mowlana’s thought-provoking references to Satan and Satan’s followers.
-
Pages 200-219This article deals with the reasons why Maktabi is anonymous and why his biography is shrouded in ambiguity. Were the lines in the preface to his book of poems purposely distorted? If yes, why? What effects have these distortions had on Maktabi’s beliefs? Was Sadr his teacher?
-
Pages 220-244Although constituting half the society, women have always been neglected through history in the works and thoughts of thinkers and have been rarely represented in writing. The present article studies female practical wisdom in Khamseh under four titles: ethical dos, ethical donts, household management, and civil politics. In this invaluable collection, Nezami sometimes has a positive approach and mentions women's virtues, such as chastity, generosity, humbleness, contentment, modesty, piety, forgivingness, faithfulness, hospitality, independence, education; he sometimes has a negative approach by referring to negative features like jealousy, trickery, wine drinking, revengefulness, and immorality. Neami mentions some household management roles that women play: educating children, being a good wife, honesty, truthfulness, and some political roles they play: justice, generosity towards people, joining the king and the nation, using art in politics, avoiding cruelty, and consultation.
-
Pages 245-265This research has been carried out under the title "Epic plants and their symbolic values in shahnameh." Plants have traditionally had an eminent and important position in Persian literature and poetry and Ferdowsi’s companionship with plants is well known among writers and poets. Having examined the mythical background of plants, the author has sought descriptive images and associations and their symbols in Ferdowsi’s thoughts. The poet's mental images of plants have bben proved on the basis of his own poems. Plants in Shahnameh have such vast associations that Ferdowsi has sometimes considered them to represent special colors. And sometimes, he establishes relations between this earthly world and the other world using these plant symbols.In this article, it has been tried to show that plants in Ferdowsi’s poetry have not been used only to beautify poems, but rather they are the result of original perception of the poet's present moments and have implicit and complicated concepts.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.