فهرست مطالب

زبان و ادبیات فارسی - سال دهم شماره 4 (زمستان 1392)

مجله زبان و ادبیات فارسی
سال دهم شماره 4 (زمستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/12/26
  • تعداد عناوین: 10
|
  • رضا اشرف زاده، مجتبی گلی آیسک صفحات 9-22
    بی شک، آذرگشسب یکی از نام آورترین بانوان اسطوره ای ایران است که شرح دلاوری ها و دل ربایی هایش در سراسر کتاب بانوگشسب نامه در خلال هزار بیت آمده است. متاسفانه، هنوز نام مولف این کتاب نیمه حماسی نامعلوم است. آن چه در این پژوهش به آن پرداخته شده، واکاوی گوشه هایی از رمز و رازهای این کتاب ارزشمند با عنایت به سه مبحث مهم است: اول: دلیل بسته شدن دستان گیو در شب عروسی از منظر عاطفی- روانی. دوم: بررسی جنبه های عیار مسلکانه رستم با ذکر نمونه های آن. سوم: دلایل رستم در انتخاب گیو به عنوان همسر بانوگشسب از منظر سیاسی- اجتماعی.امید است که بررسی عناصر یاد شده، راه گشای فهم بهتر و دقیق تر این کتاب و سایر کتاب های مشابه در قلم رو زبان و ادبیات پارسی شود.
    کلیدواژگان: آذرگشسب، بانوگشسب نامه، گیو، رستم عیار، سیستان
  • علی سرامی قدم، محمدحسن مقیسه صفحات 23-56
    اقبال متفکری است شاعر، که شعر را برای بیان افکارش به خدمت می گیرد. او به عنوان فیلسوفی مسلمان که سال ها به مطالعه فرهنگ کشورهای شرقی، به ویژه مسلمانان، و فلسفه غرب پرداخته، در مثنوی اسرار خودی و رموز بیخودی طرحی کاربردی ارائه می دهد تا مسلمانان با عمل به آن، برچالش های پیش روی خود پیروز شوند.اقبال، خود از جامعه ای مسلمان و فقیر، اما با تمدنی طولانی، برخاسته که با از سرگذراندن تجربه های فراوان علمی و عملی، به این نتیجه رسیده که راه نجات و پویایی انسان مسلمان، دو عامل است: 1. خودشناسی 2. جامعه شناسی. او در این دو مثنوی، به دنبال آن است که در اسرار خودی، انسان مسلمان را به ضعف ها و توانایی هایش آگاه کند، و در رموز بیخودی، آرمان شهر برساخته اش را که همان جامعه اسلامی است، به بهترین شکل مجسم نماید.
    کلیدواژگان: هویت، خودی، عشق، انسان مسلمان، جامعه اسلامی
  • رضا اشرف زاده، مهسا یوردخانی صفحات 57-83
    ادبیات بومی (اقلیم)، از کلمه بومی «native» در زبان انگلیسی که با کلمه ملت و مردم «native»، هم ریشه است به معنای بکر و اصیل و به معنی قومی که در محلی واحد ساکن اند می باشد. در رمان های ناحیه ای «regional novel»، به کیفیت و مختصات جغرافیای بومی و ناحیه ای توجه می شود و رمان بر این محیط تمرکز می یابد (گروه نویسندگان،1380: 7). اثر کلیدر محمود دولت آبادی در سه بافت یا زمینه عشیره ای، روستایی و شهری، مورد بررسی قرار گرفته است و تلاش نویسنده بر آن است تا آداب و سنت ها، باورها و فرهنگ توده و تاریخ این منطقه را به نمایش بگذارد (میرصادقی، 1366، 468). در این مقاله سعی نگارنده بر این است که با توجه به اشراف نویسنده بر اقلیم و جغرافیای منطقه خراسان از فحوای متن به بررسی شاخصه های ادبیات اقلیمی در رمان کلیدر بپردازد.
    کلیدواژگان: محمود دولت آبادی، ادبیات بومی، رمان ناحیه ای، کلیدر
  • زهره سرمد، نوروز مهدی صفحات 84-99
    عناصر چهارگانه: آتش، آب، باد و خاک به عنوان اصلی ترین منشاء پیدایش وجود در ادیان مختلف آسمانی به ویژه آیین زردشت از اهمیت بسزایی برخوردار است و در شاهنامه فردوسی نیز حضور و ترکیب این چهار عنصر، نخستین مرحله پیدایش خلقت به حساب می آید. عنصر مقدس آتش در آیین مزدیسنا از بزرگترین و برترین نعمت های ایزدی به شمار می آید و به واسطه پاکی و تقدس آن و تاثیری که در روند تکامل حیات بشری و فرایند عمل قضاوت داشته، الهه ای را جهت نگاه بانی از آن تصور می کردند؛ آتش و آتش های مقدس اساطیری در کتاب شاهنامه حضور برجسته ای دارند که نشانی از تقدس و پرستش این عنصر حیاتی در میان اجداد ایرانی است.
    کلیدواژگان: عناصر چهارگانه، اسطوره، آتش، زردشت، شاهنامه
  • مهدی ماحوزی، ماندانا علیمی صفحات 100-116
    فرهنگ عامه میراث کهن انسانی است که در طول قرن ها، توسعه و تحول می یابد و کامل تر می شود. به بیانی دیگر، فرهنگ عامه مجموعه ای از ارزش ها و دست آوردهای مادی و معنوی است که به وسیله انسان ها در طی تاریخ آفریده شده و شکل گرفته است. نظامی چون شاعران هم عصر خود به دو شاخه علم (نجوم و طب) بیش از علوم دیگر توجه داشته است. وی معتقد است که نجوم نفس و ذات زندگی و جوهر هستی است، رو د سیال و خروشانی است که انسان را با دنیای جالب و پر رمز و راز و قدرت خداوند آشنا می کند. وی از کروی بودن زمین، طبقات آسمان، کهکشان، و تیره روزی یا سعادت آفرینی اختران و نیز باورهای عامیانه مردم درباره سیارگانی چون زحل و زهره، سخن رانده است. او می خواهد با بیان مسایل تعلیمی نجوم به مردم بیاموزد آن چه از تاثیر ستارگان واختران مشاهده می شود همه از قدرت لاینحل پروردگار است. هم چنین نظامی با بیان مسایل نجوم و ستاره شناسی توانایی علمی خود را در شعر نمایان می سازد.
    کلیدواژگان: نظامی، نجوم، آسمان، شعر
  • حمیدرضا سلیمانیان صفحات 117-138
    از جمله متونی که ارزش های ادبی و تاریخی را یک جا در خود گردآورده، کتاب تاریخ بیهقی است. این اثر علاوه بر تحلیل های ادبی و زبان شناسی از منظر تخصصی و تاریخی، یعنی شناخت آن در سنت تاریخ نگاری، روش شناسی و برشمردن امتیازات و معایب آن و مقایسه با سایر متون تاریخی نیز نقدپذیر است.در این مقاله ضمن نگاهی اجمالی به پیشینه تاریخ نگاری قبل از بیهقی و خصایص آن، در قسمت دوم ملاحظات و اندیشه های بیهقی را حوزه نظری در امر تاریخ نگاری مورد بررسی قرار داده ایم. شماره هایی که در پایان هرکدام از شواهد ذکر شده، مربوط به کتاب تاریخ بیهقی است که مشخصات کامل کتاب شناسی آن در پایان آمده است.
    کلیدواژگان: تاریخ، تاریخ نگاری، تاریخ بیهقی
  • هاشم گودرزی صفحات 139-160
    مجموعه «هبوط در کویر» از دکتر علی شریعتی ترکیبی از دو کتاب زیبا و بدیع «هبوط»و «کویر» است. از ویژگی های ادبی این مجموعه تکرارهای ادبی زیبایی است که شامل تکرار کلمات و جملات ادبی است. آرایه های ادبی نیز در این مجموعه، بسیار دیده می شود که متناقض نما، از کلیدی ترین این آرایه ها هستند، زیرا متناقض نما، به خوبی می تواند ویژگی نثر عرفانی دکتر شریعتی را نشان دهد که مصادیق آن در این مقاله آمده است. بخش دیگر ویژگی ها و جنبه های ادبی مجموعه «هبوط در کویر» مربوط به مضامین ادبی است که مهم ترین آن، مضامین عرفانی و طنز است. بازگشت انسان به خدا، رجعت عرفانی، اشاره به داستان آفرینش، پذیرش مسوولیت الهی توسط انسان، زندانی شدن و هبوط انسان در این دنیا، همگی مضامین عرفانی هستند که به آن اشاره شده است.آفرینش جلوه های زیبای مضامین طنز هنر دیگر دکتر شریعتی است که از آن یاد نموده ایم. استفاده و استشهاد به شعر شاعران فارسی و تلمیحات بسیار زیبای ادبی، ویژگی دیگر ادبی مجموعه «هبوط در کویر» است، که در کل باعث شده است یک مجموعه زیبا و حقیقی ادبی شکل گیرد.
    کلیدواژگان: هبوط در کویر، عرفانی، ادبی، طنز، متناقض نما
  • عبدالحسین فرزاد، مرتضی هادیان صفحات 161-188
    تاریخ روشن فکری غرب بر مبانی اومانیسم، عقلانیت و تساهل از عصر رنسانس آغاز شد. روشن فکری جریانی فکری بود که در تعارض میان نیازها و حقوق طبیعی انسان در برابر سلطه تفکرکلیسایی و حاکمیت مطلقه شاهان روی داد. این پژوهش بر آن است تا با بیان مبانی روشن فکری تاریخ تفکر غرب و ویژگی های آن، در بستر تاریخ به تحلیل اندیشه های فردوسی در شاهنامه بپردازد و این که نظام فکری حکیم فردوسی تا چه میزان با مبانی روشن فکری مطابقت دارد و تا چه اندازه واجد ویژگی روشن فکری است. هم چنین اندیشه های انتقادی و اعتراضی علیه حاکمان سیاسی و وضعیت اجتماعی و فرهنگی روزگارش چه کم وکیفی داشته است. فردوسی با بهره گیری از مولفه های روشن فکری وارائه دیدگاه های روشن گرش؛ برای آزادی ازسلطه نظام عقیدتی خلافت بغداد که حقوق و روح انسان را اسیر خویش ساخته و حاکمیت غیر ایرانی غزنوی که ملیت ایرانی را نادیده گرفته؛ به مبارزه فکری پرداخته است.
    کلیدواژگان: روشن فکر، اومانیسم، عقلانیت، تساهل، حاکمیت غزنوی، فردوسی
  • فاطمه اختران فر صفحات 189-207
    «مصباح الرسایل و مفتاح الفضایل» اثر «موفق بن محمد مجدی» نام یک نسخه خطی در علم انشاست که ظاهری مدون و خطی خوانا دارد، اما پراکندگی عبارات، جا به جایی مطالب و عناوین ناقص در برخی از فصول آن موجب خلط مباحث و معانی آن شده است. این اثر تنها یک رونوشت دارد و تاکنون نمونه دیگری از آن به دست نیامده است. بنابر این تنها راه احیا و تدوین این نسخه پی گیری سلسله مطالب متن و دقت در رشته کلام و مفاهیم آن هاست. در این صورت می توان محل گسستگی عبارات و جای پیوند آن ها را دریافت و بدین ترتیب رونوشتی مطلوب از این اثر ارزنده تهیه کرد. این گفتار به نقد و بررسی محتوایی و خطی این نسخه اختصاص دارد.
    کلیدواژگان: نسخه، مولف، کاتب، نقد، عیب
  • رضا اشرف زاده، لیلا قربانی قره تپه صفحات 208-227
    شهر قصه شاهکار بیژن مفید نمایش نامه تمثیلی - طنز آمیزوانتقادی در دو پرده و چهار صحنه و از زبان حیوانات می باشد. فیل که موجودی بسیارساده لوح و مبادی آداب است، وارد شهر قصه می شود وناگهان خود رامیان اهالی شهر می یابد که هر یک نماد تیپ وطبقه ای والبته همه دغل باز و نابکارند. حادثه ای برایش پیش می آید ویکی از دندان هایش می شکند. اهالی شهر آهسته آهسته چنان بلایی سرش می آورندکه خود او نیز در هویتش شک می کند. بیژن مفید به گفته خود، این نمایش نامه را از داستانی عامیانه گرفته و بدان شکلی تمثیلی داده است. تلاش او در این زمینه بسیار موفق بوده است. علاوه بر آن که گفت وگوها نیز همگی آهنگین و شعرگونه تنظیم شده است؛ زنده وهمراه بانیش وکنایه به مسایل اجتماعی است. شخصیت های داستان براساس میزان حضورشان، به سه دسته اصلی، فرعی وحاشیه ای تقسیم شده اند که دراین مقاله به نمادگشایی نقش های اصلی وفرعی پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: شهر قصه، نمادهای حیوانی، نمادگشایی