فهرست مطالب

نشریه علوم جغرافیایی
پیاپی 28 (بهار و تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/06/01
  • تعداد عناوین: 15
|
  • جواد امیری *، مهدی زنگنه، مهدی پیله ور صفحات 1-20
    پل عابران های پیاده یکی از مهم ترین و رایج ترین تسهیلات موردنیاز عابران پیاده برای عبور از عرض جاده ها می باشند. علارغم مطالعات متعددی که در مورد زیباشناسانه و هماهنگی بصری با محیط اطراف پل ها صورت گرفته اما متاسفانه در شهر مشهد به زیباشناسانه پل های هوایی در فضای شهری توجه نشده است و پل را صرفا عنصری عملکردی در ترافیک شهری تلقی می دانند و از بعد بهبود کیفیت بصری شهر نادیده انگاشته شده است. در مطالعه حاضر، ارزیابی پل های عابر پیاده شهری به لحاظ کیفیت خدمات و زیبایی منظر در کمربندی شهر مشهد است. جهت بررسی موضوع به تحلیل شاخص هایی: کیفیت ورودی وخروجی، دسترسی، امنیت، روشنایی، زیبایی و نظافت وارتباط بصری پل های هوایی و منظر شهری اطرف آن از طریق پرسشنامه از 384 نفر مورد بررسی قرارگرفت. در بخش مطالعات میدانی نیز از طریق انجام تکمیل پرسشنامه از شهروندان، اطلاعات جمع آوری و محل پر کردن پرسشنامه ها با تعداد مشخص به وسیله GPS مکان گزینی شده است و با استفاده از نرم افزارSPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته اند و در نرم افزار GIS از داده های هر یک از شاخص های میانگین گرفته و پس از آن با استفاده از درون یابی (IDW) ، نقشه تحیلی فضایی برای هریک از شاخص ها بدست آمده است. نتایج این مطالعات نشان داده است که در شهرمشهد سطح رضایت شهروندان از خدمات ارائه شده بسیار پایین می باشد. همچنین به دلیل عدم در نظرگیری اصول طراحی همخوان با زمینه و هماهنگی بصری میان پل و منظر شهری کیفیات زیباشناختی پل های عابرپیاده در فضای شهری مشهد پایین می باشد.
    کلیدواژگان: پل های عابر پیاده، زیباشناختی، منظر شهری، شهر مشهد، GIS
  • سیمین ارمغان * صفحات 21-40
    گردشگری، یکی از بزرگ ترین صنایع دنیا، وابسته به بخش عمده ای از اقتصاد جهانی است. اکوتوریسم یکی از شاخه های گردشگری است که مبتنی بر جاذبه های طبیعی است. جاذبه های طبیعی و اقلیم های متفاوت جغرافیایی دستمایه های گران قیمتی را در حوزه اقتصاد برای انسان به ارمغان آورده است، که مسلما بهره برداری از آن مستلزم فراهم نمودن شرایط مختلفی می باشد که در کل بستگی به ثبات در بخش گردشگری دارند. برنامه ریزی گردشگری بر مبنای اکوتوریسم شامل پیشرفت های اجتماعی و اقتصادی، ایجاد فرصت های طلایی برای سرمایه گذاران و ایجاد اشتغال مناسب بر مبنای مسئولیت پذیری در جوامع مختلف خصوصا کشور های در حال توسعه می باشد. هدف اصلی این تحقیق ارزیابی توان اقلیمی استان چهارمحال وبختیاری برای فعالیت های گردشگری می باشد، بدین منظور با استفاده از روش TCI شاخص آسایش در استان تعیین و نتایج آن در نقشه پهنه بندی گردید. این استان به لحاظ موقعیت ویژه طبیعی و جغرافیایی از توان های قابل ملاحظه محیطی برخورداراست که در عرصه های توسعه و گسترش گردشگری و اکوتوریسم می توانند بسیار مفید و موثر واقع شوند. با توجه به نتایج بدست آمده، اواسط بهار تا اواخر بهار و در اواخر تابستان و اوایل پاییز با قرارگیری در شرایط آسایش اقلیمی (TCI>80) در طبقه عالی و ایده آل بالاترین پتانسیل و بهترین شرایط اقلیم توریستی مناسب را برای توسعه اکوتوریسم در منطقه دارا می باشد.
    کلیدواژگان: گردشگری، اکوتوریسم، آسایش اقلیمی، استان چهارمحال و بختیاری
  • ریحانه برومند، محمدرضا نیکجو، ابوالفضل بهنیافر صفحات 41-60
  • جعفر بهاری، شهلا بهاری، مرجان بذله صفحات 61-78
  • میلاد باقری *، حبیب محمودی چناری، مهدی خداداد صفحات 79-93
  • طاهر پریزادی، مهدی مرادی * صفحات 94-113
  • سید رضاحسین زاده *، مسعود مینایی، حمید نژادسلیمانی، مهوش نداف سنگانی صفحات 137-161
  • ارزیابی وضعیت پیاده روها و مناسب سازی آن برای افراد کم توان جسمی و حرکتی نمونه موردی: بخش مرکزی شهر زاهدان
    محمدرضا سلیمی سبحان، بابر منصوری*، آیدین بندریان صفحات 162-180

    پیاده رو مهمترین شبکه دسترسی شهری است و در مقیاس حرکت انسان قرار دارد. پیاده روها به عنوان بخشی از فضاهای عمومی شهری شناخته می شوند. این فضا در برخی از شهرهای کشورهای در حال توسعه به خوبی مناسب سازی نشده و به ویژه افراد معلول و کم توان قادر به استفاده از آن برای انجام امور خود نیستند. در بخش مرکزی شهر زاهدان نیز پیاده رو با داشتن مشکالت متعدد، پاسخگوی نیازهای افراد معلول نبوده است.روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و نوع تحقیق، کاربردی است. با انجام مطالعات پیمایشی و تکمیل پرسشنامه، مشاهده گردید که مردم از وضع موجود پیاده روها ناراضی بوده و افراد معلول در استفاده از این فضاها با موانع و محدودیت های متعددی مواجه هستند. ازجمله: شیب نامناسب، عدم وجود رمپ، ناهموار بودن مسیر، باریک بودن پیاده رو در برخی از مسیرها، مسدود شدن مسیر پیاده رو و لغزنده بودن کف آن که باعث شده است معلوالن کمتر از آن استفاده کنند. سپس داده های موجود با کمک spss و با آزمون تی مستقل، تحلیل واریانس یک راهه و کای اسکویر)خی 8) تجزیه و تحلیل گردید. با جمع بندی مشکالت پیاده روها سعی در یافتن راهی برای تشویق مردم به پیاده روی در فضای شهری و کاهش استفاده از اتوموبیل که عرصه شهرها را بر انسان هر روز بیشتر از دیروز تنگ می کنند شد و با مروری بر تجربه موفق دیگر شهرها در بازکردن خیابان ها به روی مردم و تبدیل آن به مکان هایی برای گردش و قدم زدن، پیشنهاد داده شد تا چند خیابان شهر زاهدان را بر روی حرکت ماشین ببندند و با مناسب سازی آن برای حرکت پیاده به تقویت و تشویق فرهنگ قدم زدن مردم درشهر کمک کنند. همچنین در این مسیرها طراحی و مناسب سازی فضا برای حرکت افراد معلول به طور جدی باید دنبال گردد. توسعه رویکرد پیاده محور در شهرها ضمن کاهش هزینه های حمل و نقل و حفظ بهداشت و سالمت عمومی به ایجاد جامعه ای قوی تر، سالم تر و قابل زندگی تر در شهر زاهدان منجر می گردد.

    کلیدواژگان: پیاده رو، افراد معلول، مناسب سازی، فضای شهری، زاهدان
  • سنجش توزیع فضایی فقر شهری با استفاده از مدل های تصمیم گیری در GIS (مطالعه موردی: مناطق 12 گانه شهر بابل)
    سید علی علوی، الهه شاکری منصور، علیرضا گروسی* صفحات 181-197

    فقر یکی از معضالت اجتماعی – اقتصادی در شهرها محسوب می شود و اثرات سویی بر شهر و شهروندان دارد. با گسترش شهر و شهرنشینی در دهه های اخیر پدیده فقر شهری و ایجاد شکاف میان قشرهای مختلف مردم به لحاظ اجتماعی و اقتصادی روز به روز افزایش می یابد. در همین راستا این پژوهش با هدف شناخت فقر و تبلور فضایی آن در مناطق شهر بابل به منظور ارایه راهکارها و برنامه ریزی های مستند و علمی درجهت کاهش معضل فقر انجام شده است. نوشتار حاضر از نظر هدف رویکردی کاربردی- توسعه ای و از نظر روش توصیفی- تحلیلی به شمار می رود. داده ها با استفاده از روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است و با محاسبه 20 شاخص در سه بعد اقتصادی، اجتماعی, فرهنگی و کالبدی به شناخت و تحلیل توزیع فضایی فقر در مناطق شهر بابل اقدام شد. برای دست یابی به هدف فوق مناطق شهری با استفاده از تکنیک تاپسیس در محیط GIS سطح بندی شدند. همچنین جهت شناسایی محالت همگن از تحلیل خوشه ای چند میانگینی استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که منطقه 5 به عنوان مرفه ترین منطقه و منطقه 10 به عنوان فقیر ترین منطقه شهر می باشند همچنین نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای چند میانگینی نشان می دهد که منطقه 5 در خوشه 5 به عنوان مرفه ترین منطقه و مناطق 12 ،1 و 10 در خوشه 1 فقیرترین مناطق می باشند.

    کلیدواژگان: فقر، فقر شهری، عدالت فضایی، مدل تاپسیس، بابل
  • تحلیل اکتشافی ماتریس فضایی شاخص های سلامت در مقیاس منطقه ای (مورد: استان خراسان شمالی)
    امین فرجی ملائی، مهدی پیله ور*، جواد امیری صفحات 198-213
  • نقش گروه های قومی در هویت یابی سکونتگاه های غیررسمی (مطالعه موردی: شهر ساوه)
    ابوالفضل مشکینی، کبری طاهری*، مهدی خداداد صفحات 214-228

    پدیده اسکان غیر رسمی پیامد روند تکاملی و تحوالت تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع و نشات گرفته از سیاستهای کلان برنامه ریزی است و ضمن آن که سیمایی آشفته و بی نظم در بخش خاصی از شهر به وجود می آورند، لطمات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گسترده ای را بر کل مجموعه شهر تحمیل می کنند. شهرساوه یکی از شهرهایی است که بهدلیل داشتن شهر صنعتی و نزدیکی به تهران با پدیده سکونتگاه غیررسمی شهری مواجه است. مقاله حاضر با هدف ارزیابی نقش گروه های قومی در هویت یابی سکونتگاه غیررسمی شهر ساوه صورت گرفته و روش تحقیق این مطالعه از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ شیوه گردآوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه سرپرستان خانوار محلات حاشیه نشین شهرساوه تشکیل میدهند. نمونه پژوهش شامل 300 نفر از سرپرستان خانوار ساکنان آن محلات است که در زمستان 1394 به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد بین مهاجرت قومیت ها و گسترش سکونتگاه های غیر رسمی شهر ساوه رابطه معناداری وجود دارد.

    کلیدواژگان: سکونتگاه غیررسمی، قومیت، هویت شهری، شهرساوه
  • اولویت بندی درجه توسعه یافتگی شهر های جدید استان تهران (پرند ، پردیس،اندیشه، هشتگرد) به روش تاکسونومی
    محمد مختاری*، عبدالله هندیانی صفحات 229-248

    توسعه و کاهش نابرابریهای منطقهای از موضوعات مهم در کشورهای در حال توسعه محسوب میشود . عدم توازن در جریان توسعه بین مناطق مختلف موجب ایجاد شکاف و تشدید نابرابری منطقهای میشود که خود مانعی در مسیر توسعه است. هدف این تحقیق، مطالعه و بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرهای جدید تهران)پردیس، پرند، هشتگرد و اندیشه(بر اساس شاخصهای آموزشی ، بهداشتی و زیرساخت با استفاده از روش تاکسونومی عددی می باشد و به عنوان ابزار سنجش درجه توسعه یافتگی مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی – تحلیلی است .در این پژوهش، با استفاده از 7 شاخص آموزشی، 6 شاخص بهداشتی و 5 شاخص زیرساخت به تعیین درجه توسعه یافتگی در سطح شهرهای جدید تهران پراخته شد. روش گردآوری اطالعات از نوع کتابخانه ای و پیمایشی بوده که از درگاه مرکز آمار ایران و سایتهای رسمی سازمانهاجمعآوری گردیدو با استفاده از تکنیک تاکسونومی عددی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد؛ بر اساس متغیرهای مرتبط با این شاخصها پردیس در رتبه اول توسعه یافتگی، هشتگرد و اندیشه در رتبه دوم و شهر جدید پرند در رتبه سوم توسعه یافتگی قرار گرفتند. بر اساس یافته ها شهرهای کمتر برخوردار باید در اولویت برنامه های توسعهای دولت قرار گیرد. تخصیص منابع به بخش آموزش ، بهداشت و زیر ساخت ها، میتواند نابرابری و شکاف بین شهرها را کاهش دهد

    کلیدواژگان: توسعه یافتگی، شهرهای جدید، تاکسونومی عددی
  • ارزیابی و اعتبارسنجی سه الگوریتم طبقه بندی نظارت شده تصاویر ماهواره ای در تهیه نقشه کاربری اراضی (مطالعه موردی: حوزه ابریز هومند-ابسرد)
    بهروز نصیری، زهرا زارعی چغابلکی*، سیما اکبرپور صفحات 249-266

    هدف اساسی این تحقیق تولید نقشه کاربری اراضی حوضه آبریز هومند-آبسرد با استفاده از سه الگوریتم طبقه بندی نظارت شده بیشینه احتمال، متوازی السطوح و فاصله مینیمم از میانکین با استفاده از تصویر OLI جوالی سال 2016 میباشد. نتایج حاصل بیانگر ان بود در میان سه الگوریتم طبقه بندی اجرا شده الگوریتم طبقه بندی بیشینه احتمال براساس شاخص های صحت سنجی صحت کلی و ضریب کاپا که به ترتیب برابر 0/89 و 0/84 بوده اند از دقت و صحت باالتری برای طبقه بندی برخوردار بوده است و لذا نقشه کاربری اراضی به دست امده براساس این طبقه بندی به عنوان طبقه بندی بهینه در نظرگرفته میشود. براساس الگوریتم طبقه بندی بیشینه احتمال 6 کاربری اساسی در متطقه شناسایی شد که به ترتیب وسعت عبارتند از: نواحی ساخته شده یا شهری (0/042 از مساحت کل حوضه)، باغات (0/0581 از مساحت کل حوضه)، کشاورزی (0/09 از مساحت کل حوضه)، مراتع متوسط (0/23 از مساحت کل حوضه)، مراتع غنی (0/27 از مساحت کل حوضه) و مراتع ضیف و ضمین های بایر (0/278 از مساحت کل حوضه) را به خود اختصاص داده است. با به روز رسانی اطلاعات این نقشه تهیه شده از طریق تصاویر ماهواره ای جدیدتر میتوان تغییرات کاربری اراضی را در منطقه مورد بررسی پایش نمود.

    کلیدواژگان: کاربری اراضی، طبقه بندی نظارت شده، حوضه هومند-آبسرد
  • بررسی نقش مدیریت شهری در هوشمند سازی شهر (مورد مطالعه: منطقه 5 شهرداری تهران)
    کیان هایل مقدم*، علی نوری کرمانی صفحات 267-286

    شهرنشینی و کاهش منابع، رشد جمعیت، تغییرات جمعیتی، چالشهای تغییرات آب و هوایی و... ضرورت شهر هوشمند به عنوان راهکار بی بدیل حل معضلات شهری را مورد توجه شهرسازان و مدیران شهری قرار داده است. از اینرو هدف پژوهش حاضر بررسی نقش مدیریت شهری در هوشمندسازی شهر و امکان سنجی اجرای شهر هوشمند در منطقه 5 شهرداری تهران می- باشد. نوع تحقیق، کاربردی و روش مورد استفاده، توصیفی- پیمایشی است .برای گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای و میدانی و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. با توجه به مفهوم چند بعدی شهر هوشمند پس از بررسی تعاریف، دیدگاه ها و نظریات گوناگون جهت ارایه تعریفی که بتواند تا اندازهای جنبه های مختلف شهر هوشمند را شامل شود، شش مولفه اقتصاد هوشمند، شهروندان هوشمند، حکومت هوشمند، پویایی هوشمند، محیطزیستهوشمند و زندگی هوشمند انتخاب گردیده است که هر یک دارای شاخصهایی جهت تبیین هر چه بهتر ابعاد شهر هوشمند می باشند و همچنین سه مولفه مدیریت عملکردی، مردم و ذینفعان ومدیریت فضایی برای مدیریت شهری تعیین گردید.جامعه آماری کلیه ساکنان منطقه ونمونه تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای از نواحی منطقه انتخاب گردید. از روش همبستگی و رگرسیون با استفاده از نرم افزار SPSS به منظور آزمون فرضیه ها و پاسخ به سوالات پژوهش استفاده گردید. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که بین مدیریت شهری و شش مولفه شهر هوشمند رابطه معناداری وجود دارد و همچنین نتایج حاصل از رتبه بندی مولفه ها نشان داد که درهوشمندسازی منطقه 5 شهرداری، حکومت هوشمند و اقتصاد هوشمند رتبه های اول و آخر را به خود اختصاص داده اند.

    کلیدواژگان: شهر هوشمند، مولفه های شهر هوشمند، مدیریت شهری، هوشمند سازی