فصلنامه جغرافیای طبیعی
پیاپی 41 (پاییز 1397)

ارزیابی ارتباط کمی بین الگوی پوشش گیاهی و عناصر اقلیمی یکی از کاربردهای سنجش از دور در مقیاس جهانی و منطقه ای می باشد. مطالعه بارندگی یک منطقه و اثرات مخرب یا مفیدی که بر جا می گذارد، شرایط را برای برنامه ریزی و حفظ و حراست از آن محیط، مدیریت بهتر خاک و شناخت وضعیت پوشش گیاهی فراهم می کند. بارش پدیده ای است اقلیمی که مقدار آن در مکان پیوسته تغییر می کند. برای انجام این تحقیق از داده های بارش روزانه 36 ایستگاه اقلیمی منطقه زاگرس در بازه ی زمانی 2000 تا 2010 میلادی و تصاویر ماهواره MODIS و TRMM استفاده گردید. به همین منظور برای رسیدن به نتیجه مطلوب، منطقه مورد مطالعه را به سه قسمت، منطقه دارای سبزینگی حداکثر، متوسط و حداقل تقسیم شده است. با توجه به این که بیشترین تراکم سبزینگی در ایران در ماه می می باشد، اخذ و بررسی تصاویر ماهواره ای به نحوی بوده است که، محصولات 16 روزه پوشش گیاهی تمام روزهای ماه می را پوشش دهند و بتوان به برآورد درستی رسید و بر اساس آن نیز روزهای بارشی همان بازه زمانی (23 آوریل تا 9 ژوئن) انتخاب گردیده است. سپس برای هر دوره 16 روزه با دوره زمانی 11 سال یک میانگین بدست آورده که در مجموع برای هر فاکتور سه تصویر برای هر 16 روزه مطالعه گردید. نتایج بررسی ها نشان میدهد که مناطق با بارش بیشتر دارای سبزینگی بیشتری بوده و در بیشتر موارد تغییرات مکانی بارش باعث تغییر در میزان میانگین سبزینگی شده و همچنین شبیه سازی داده های بارش ماهواره ای با سبزینگی نسبت به بارش ایستگاهی سبزینگی بالاتری را پیش بینی می کند.

بارش علاوه بر مزیت های که دارد می تواند به عنوان یک بلای طبیعی خسارت های سنگین مالی و جانی برای انسان هادربرداشته باشد. هدف ازاین مطالعه بررسی و شناسایی عوامل همدیدی،دینامیکی موثردربارش سنگین4 آذرماه 1393دراستان کهگیلویه و بویراحمداست. ابتداداده های بارش روزانه 6 ایستگاه همدیدی ازسازمان هواشناسی کهگیلویه و بویراحمداخذگردید. سپس داده های سطوح فوقانی جوازسایتNCAR/NCEPاستخراج شد. نقشه های رودباد، نقشه های فشارسطح دریا،ارتفاع ژئوپتانسیل،ضخامت جو،پیچانه،وزش رطوبتی،همگرایی و واگرایی رطوبت،آب قابل بارش،حرکات قائم هوادرروزقبل وروز بعدازبارش با استفاده ازنرم افزارGrADSترسیم و تحلیل شدند. همچنین جهت شناسایی منابع رطوبتی ازتصاویرماهواره ایTRMMنیزاستفاده شد. نتایج نشان دادالگوی غالب بارش تشکیل پدیده بلوکینگ برروی دریای مدیترانه وعمیق شدن ناوه برروی کشورعراق تانواحی جنوب غربی ایران ودرنتیجه ریزش هوای سردوفرارفت حاصل ازعرض های جنوبی تر بوده که سبب رخداداین بارش سنگین شده است منابع عمده رطوبت این بارش دریای سرخ، خلیج فارس ومدیترانه جذب شده است.

در این پژوهش، پهنه بندی داده های فرآورده ی تبخیر-تعرق پتانسیلاستان با هدف شناسایی پهنه های اقلیمی از نظر تبخیر-تعرق پتانسیل و بررسی تغییرات مکانی و زمانی آن در هر پهنه انجام شده است. برای تحقق این هدف از داده های فرآورده ی دورسنجی MOD16A2 سنجنده ی مودیس در فواصل زمانی 8 روزانه در بازه ی زمانی 2014-2000 استفاده گردید. جهت پهنه بندی استان از نظر میانگین بلندمدت تبخیر-تعرق پتانسیل در مقیاس 8 روزانه، پایگاه داده ای با آرایه ای به ابعاد 46 × 388 × 321 تولید شد. خوشه بندی تبخیر-تعرق پتانسیل به منظور تعیین پهنه های تبخیر-تعرق پتانسیل استان به روش وارد روی داده های 8 روزانه انجام شد. نخست استان به دو پهنه ی تبخیر-تعرق پتانسیلیک و دو تقسیم شد که خوشه بندی مجدد آن ها چهار پهنه در گستره ی استان نمایان ساخت. نتایج پژوهش ضمن نشان دادن تغییرات مکانی تبخیر-تعرق پتانسیلاستان، منعکس کننده ی تغییرات آندر چهار پهنه ی همگن تبخیر-تعرق پتانسیل می باشد. از این رو در مدیریت منابع آب در چهار پهنه ی همگن می تواند نقش قابل توجهی داشته باشد.

آب زیرزمینی از مهم ترین منابع آبی در بسیاری از کشورهاست. کیفیت آب زیرزمینی یک عامل ضروری برای مطلوبیت آب در مصارف متعدد است. منطقه مورد مطالعه در این تحقیق، قسمت جلگه ای شهرستان نور است که در استان مازندران واقع شده است. منطقه عمدتا تحت کاربری کشاورزی (برنج کاری) قرار دارد. در این تحقیق، از 50 چاه نمونه برداری شد. نقشه های توزیع فضایی پارامترهای مهم کیفیت آب با استفاده از تکنیک های زمین آماری در نرم افزار ARC GIS تهیه گردید. شاخص کیفیت آب زیرزمینی (WQI) با توجه به پارامترهای کیفیت آب شامل کل مواد جامد محلول (TDS) ، هدایت الکتریکی (EC) ، PH، کلسیم، منیزیم، سدیم، پتاسیم، کلر، سولفات، بی کربنات، نیترات، نیتریت و آمونیوم برای مصرف شرب مورد بررسی قرارگرفتند. با وزن دهی به هریک از پارامترها و محاسبه نسبت هر پارامتر به مقدار استاندارد سازمان بهداشت جهانی (2011) ، شاخص کیفیت نمونه های آب زیرزمینی بدست آمد. سپس نقشه شاخص کیفیت آب زیرزمینی در نرم افزار ARC GIS تهیه گردید. شاخص کیفیت آب زیرزمینی منطقه در سه گروه بسیار خوب، خوب و ضعیف طبقه بندی شدند که 98 درصد نمونه ها در گروه های بسیارخوب و خوب قرار گرفتند. تحلیل آماری با استفاده از رگرسیون چندگانه نشان می دهد که پارامتر EC، TDS و آمونیوم (NH3) سه پارامتر غالب برای پایش کیفیت آب منطقه هستند. در منطقه مورد مطالعه 16 درصد نمونه های آب زیرزمینی مقدار آمونیاک بیش از 5/1 میلی گرم در لیتر داشتند که نشان دهنده ی آلودگی انسانی است. دیاگرام گیبس، غلبه فرایند هوازدگی سنگ را در کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی منطقه نشان می دهد. شاخص اشباع کانی ها، نشان می دهد که همه ی نمونه ها نسبت به آهک، دولومیت و آراگونیت در حالت اشباع هستند از این رو 98 درصد نمونه های آب زیرزمینی منطقه سختی بسیار زیاد دارند.

محور اصلی اقتصاد کردستان کشاورزی است. در یک دوره 31 ساله داده های سطح کاشت، تولید، خسارات و عملکرد گندم در 10 منطقه و عناصر اقلیمی ایستگاه های سینوپتیک مقیاس ساعتی تا سالانه گردآوری شدند. با رگرسیون چند متغیره همزمان و گام به گام متغیرهای موثر بر عملکرد گندم تعیین شدند. نقشه پهنه های زمینی همسان متغیرها و عملکرد گندم استان ارائه شد. نتایج نشان داد تعداد زیادی از شاخص های آگروکلیمایی و عناصر اقلیمی همبستگی بالا دارند. متغیرهای موثر مستقل و متغیر وابسته عملکرد گندم با 99% اطمینان پهنه های متفاوتی از فضای جغرافیایی استان را به خود اختصاص داده اند. استان کردستان از نظر هر کدام از متغیرهای موثر بر عملکرد گندم از جمله: تاریخ کاشت، تاریخ جوانه زنی، تعداد روزهای بارانی سال و بارش سالانه دارای 4-7 پهنه متفاوت است. لازمه پایداری و ثبات در تولید گندم و امنیت اقتصادی استان برنامه ریزی با توجه به شاخصه های هر واحد کلیمایی است.

مطالعات مورفوتکتونیکی شامل بررسی لندفرم ها و پدیده های سطحی به عنوان کلیدی جهت مشخص کردن وجود فعالیت تکتونیکی است. همچنین با این نوع مطالعه، می توان نواحی نسبتا با ثبات و فعال تکتونیکی را مشخص کرد. اندازه گیری های کمی لندفرم ها این امکان را به ژئومورفولوژیست ها می دهد، تا با اندازه گیری شاخص های ژئومورفولوژی در لندفرم های مختلف، نقش تکتونیک های فعال را در تغییر شکل چشم اندازها بررسی کنند. منطقه ی مورد مطالعه در این تحقیق، تاقدیس های باباکوهی و کفترک در شمال شهر شیراز است. هدف این تحقیق، ارزیابی مورفومتری تاقدیس های باباکوهی و کفترک و ارتباط آن با تکتونیک های فعال یا غیرفعال منطقه است. جهت دستیابی به هدف فوق، داده های مورد نیاز از نقشه های توپوگرافی 50000/1 و زمین شناسی 100000/1 و تصاویر ماهواره ای لندست استخراج شد. نقشه سطوح ارتفاعی و شیب و تکتونیک تاقدیس ها تهیه شد. شبکه زهکشی به طور دقیق ترسیم شد. درجه بندی آبراهه ها به روش استراهلر انجام شد. همچنین مطالعات میدانی از اشکال و فرآیندهای ژئومورفیک انجام شد. داده های مورد نیاز برای محاسبه ی شاخص های ژئومورفولوژیک تقارن چین، سینوسیته جبهه کوهستان، خط الراس تاقدیس، نسبت جهت، نسبت انشعاب، تراکم زهکشی، فرکانس رودخانه، بافت زهکشی، نسبت بافت و الگوی زهکشی بعد از ورود به محیط نرم افزار GIS محاسبه و به دست آمد. نتایج به دست آمده در این تحقیق بیانگر فعالیت تکتونیکی ، و فعالیت های رو به رشد تاقدیس بابا کوهی است. همچنین نشان دهنده ی جوان بودن تاقدیس بابا کوهی و فعالیت تکتونیکی متوسط تا بالا است هر چند پلانژ جنوب شرقی این تاقدیس در اثر گسل خوردگی و فرسایش شدید از بین رفته است. گسل های فعال بمو و سبزپوشان موجب تغییرات روند تاقدیس باباکوهی و ایجاد گسل های عرضی شده است. در بخش شمالی تاقدیس کفترک گسل فعال سعدی و همچنین گسل هایی با امتدادهای متفاوت مشاهده شدند اما بر اساس نتایج محاسبه شاخص ها در تاقدیس کفترک تکتونیک کمتر از تاقدیس باباکوهی دخالت کرده و نتایج، فعالیت کم تا متوسط تکونیکی را نشان می دهند. و به طور کلی هر دو بخش از نظر تکتونیکی تقریبا فعال بوده و احتمال مخاطره در این بخش ها وجود دارد.

گرد و غبار تاثیرات بسزایی در شرایط اقلیمی یک منطقه دارد. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی گرد و غبار در استان کهگیلویه و بویراحمد شکل گرفته است. در این راستا کدهای 6، 7، 8، 9، 31، 32 و 35 گرد و غبار در ایستگاه های یاسوج، دوگنبدان، سی سخت، دهدشت، لیکک و امامزاده جعفر بررسی شد. ابتدا فراوانی روزانه، ماهانه و سالانه کدها بررسی و تقویم زمانی روزانه آنها تهیه گردید. سپس نقشه های پهنه بندی از مجموع کدها ترسیم و در نهایت روند گرد و غبار بررسی گردید. طبق نتایج دوگنبدان با فراوانی2381 بیشترین رخداد گرد و غبار را داشته است. همچنین کدهای 6 و 7 از بیشترین رخداد در تمام ایستگاه ها برخوردار بوده اند. بررسی روند گرد و غبار نشان داد در یاسوج و دوگنبدان ماه های سرد سال از روند کاهشی گرد و غبار برخوردار بوده و ماه های گرم سال فاقد روند بوده اند. در مقیاس سالانه نیز هر دو ایستگاه روند افزایشی را نشان دادند.

زمین سیستمی پویاست که تغییر و تحول از جمله ویژگی های آن است. شبکه های زهکشی و چشم اندازهای رودخانه ای به صور گوناگون نسبت به وقوع تغییرات در بستر جریان عکس العمل نشان میدهند. هدف از این پژوهش، ارزیابی اثر تکتونیک بر شبکه زهکشی حوضه آبریز دالکی است. در این پژوهش از برخی از شاخصهای کمی ژئومورفیک از قبیل نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره (VF) ،عدم تقارن حوضه ها (AF) ، گرادیان طول رودخانه (SL) و شاخص سینوسی جبهه کوهستان (Smf) استفاده شده است. نتایج تحلیل شاخصهای ژئومورفیک و داده های ژئومورفولوژی حاصل از تجزیه و تحلیلها، نشان میدهد که: که در حوضه دالکی، بریدگی نسبتا زیاد جبهه کوهستانی، موجب سینوسی زیاد آن شده است. شکل حوضه نیمه کشیده و از نظر تقارن توپوگرافی، نیمه متقارن است، ولی بی نظمی های موجود در نیمرخ طولی رودخانه به دلیل واحدهای لیتولوژی مختلف و ساختارهای گسلی متعدد، زیاد است. به این ترتیب، مجموع داده ها و شواهد زمینی در حوضه آبریز دالکی نیمه فعال بودن آن را از نظر دینامیک نیروهای درونی زمین نشان میدهد.