فصلنامه جغرافیای طبیعی
پیاپی 39 (بهار 1397)

شاخص ژئومورفیک ابزاری برای تحلیل های مورفوتکتونیکی و پایه ای برای تشخیص تغییرشکل های تکتونیکی و تخمین ناپایداری نسبی فعالیت های تکتونیکی است. این تحقیقی،توصیفی تحلیلی،با هدف بررسی میزان فعالیت های نوساختی حوضه های آبریز است.این حوضه ها، از رودخانه گز شروع وبه رودخانه تبرکن ختم می شوند و از زیر حوضه های آبریز سیریک و جاسک در منطقه مکران، واقع در شرق هرمزگان هستند.هم اکنون طرح های توسعه درمکران در حال اجرا ست لذا ارزیابی فعالیت های نئوتکتونیکی می تواند در برآورد محدودیت های ژئومورفیک منطقه موثرباشد زیرا اجرای زیرساخت ها بدون ارزیابی خطرات موجود هزینه های سنگینی در پیدارد.دراین پژوهش ازشاخص های،(Smf)، (T)، (VF)، (SL)،(Af)ومنحنی هیپسومتری استفاده شد. برای ارزیابی شاخص های مذکور از نقشه های توپوگرافی،داده های سطوح ارتفاعی(DEM) و تصاویر گوگل ارث ونرم افزارArc GISاستفاده شد.نتایج نشان می دهداگرچه همه حوضه ها از نظر تکتونیکی فعالند، حوضه های تبرکن و گزبه ترتیب بالاترین و کمترین میزان فعالیت تکتونیکی را دارند.

توسعه شهری بدون در نظر گرفتن ویژگی های ژئومورفولوژی منجر به مخاطرات محیطی و تهدید برای جوامع انسانی می شود. با توجه به اینکه شهرستان فارسان از نظر ژئومورفولوژیکی با محدودیت های زیادی مواجه است، هدف از تحقیق حاضر این است تا با اعمال مناطق ممنوعه توسعه شهری، مناطق مستعد توسعه سکونتگاه های شهرستان فارسان شناسایی شوند. تحقیق حاضر بر مبنای روش های نرم افزای، کتابخانه ای و تحلیلی استوار است. در این تحقیق از 8 پارامتر شیب، جهت شیب، ارتفاع، زمین شناسی، کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه و فاصله از نقاط شهری برای ارزیابی تناسب زمین استفاده شده است. همچنین به منظور تجزیه و تحلیل داده ها و مکان گزینی مناطق مستعد جهت اهداف مورد نظر از روش مناطق ممنوعه و مدل های منطق فازی و AHP استفاده شده است. روش کار به گونه ای است که پس از تهیه لایه های اطلاعاتی، مناطق ممنوعه جهت اهداف توسعه شهری شناسایی شده و سپس با استفاده از مدل AHP وزن نهایی هر کدام از لایه های اطلاعاتی بدست آمده است. سپس در محیط GIS با استفاده از منطق فازی لایه های اطلاعاتی بر اساس وزن های بدست آمده و همچنین اعمال مناطق ممنوعه با هم تلفیق شده اند. روش بکارگرفته شده در تحقیق حاضر سبب شده تا مناطقی که جهت اهداف توسعه شهری مناسب نیستند جزء مناطق ممنوعه قرار گیرند. نتایج تحقیق بیانگر این است که بخش زیادی از وسعت شهرستان فارسان در مناطقی قرار دارند که حداقل از نظر یکی از معیارهای مورد نظر تناسب لازم را برای اهداف توسعه شهری ندارند.

امروزه با افزایش دما و کاهش بارش ناشی از تغییرات اقلیمی، بشر به دنبال راه هایی برای تامین آب می باشد. یکی از راه های پیش، روی او استفاده از آب جو است.بدین منظور هدف این مقاله بررسی تغییراتی است که در توزیع رطوبت ویژهدر سواحل شمال خلیج فارس متاثر از تغییر اقلیم رخ داده است. داده ها از پایگاه NCEP/NCAR با رزولوشن فضایی 5/2 درجه قوسی طی دوره آماری 1950 تا 2016 استخراج گردید. نتایج بیانگر آن بود که رطوبت ویژه روند افزایش معنی دار سالیانه با شیب 02/0 گرم برای ماه فوریه و 017/0 گرم در سال برای ماه جولای داشته است. میانگین فضایی رطوبت منطقه در هر دو ماه بالاتر رفته است و توزیع فضایی رطوبت ویژه در سطح منطقه به سمت توزیع همگون تر، تمرکز یافتهو تصادفی تر میل کرده است. این رفتار زمانی مکانی رطوبت ویژه در واقع میتواند در پاسخ به افزایش دمای عمومی منطقه رخ داده باشد و میتوان آن را به عنوان نمایه تغییر اقلیم در منطقه مدنظر قرار داد.

اولین گام مهم و اساسی در ارزیابی خطر زمین لغزش تهیه نقشه های حساسیت زمین لغزش می باشد، این نقشه ها به عنوان یک محصول نهایی است که می تواند برایبرنامه ریزی کاربری اراضی مفید واقع شود. هدف اصلی این پژوهش مقایسه کارایی مدل های داده کاوی ماشین پشتیبان بردار و لجستیک درختی به منظور پیش بینی مکانی زمین لغزش های سطحی اطراف شهر کامیاران واقع در استان کردستان می باشد. در ابتدا، نقشه پراکنش زمین لغزش با 60 نقطه لغزشی در منطقه مورد مطالعه با استفاده از منابع مختلف ساخته شد. سپس، آن ها به صورت تصادفی به یک نسبت 70 به 30 به ترتیب برای آموزش مدل زمین لغزش و اعتبارسنجی تقسیم شدند. از میان بیست و یک عامل موثر بر وقوع زمین لغزش های سطحی منطقه مورد مطالعه، حدود هشت متغیر (فاصله از آبراهه، تراکم آبراهه، شاخص قدرت حمل جریان، بارندگی، عمق دره، شاخص نمناکی توپوگرافی، شدت تابش خورشیدی و انحنای طولی شیب) بر اساس شاخص IGR موثر شناخته شدند. عملکرد مدل ها با استفاده از چندین پارامتر آماری از جمله حساسیت، شفافیت، صحت، مجذور مربعات خطا، منحنی نرخ موفقیت و سطح زیر این منحنی مورد ارزیابی قرار گرفت. اعتبارسنجی نتایج مدل ها با استفاده از منحنی ROC نشان داد که مدل SVM با سطح زیر منحنی 97/0از قابلیت پیش بینی بالاتری نسبت به مدل LMT با سطح زیر منحنی 737/0 برخوردار است. نتایج به دست آمده از این پژوهش می تواند برای برنامه ریزی کاربری ارضی، کاهش خطرات زمین لغزش و مدیریت اصولی مناطق مستعد لغزشی مفید واقع گردد.

عموما طی دوره سرد سال، خبر سردترین شهر ایران و میزان دمای آن هر روز رسانه ای می شود. در این تحقیق چنین شهرهایی با تعریف شهرهای رکورددار سرما و مقادیر دمای آنها با تعریف رکوردهای سرما پذیرفته شد. داده های این تحقیق شامل مقادیر دمای روزانه 33 ایستگاه بر حسب سلسیوس، طی 7 ماه سال (اکتبر تا آوریل 1971 -2010) بود. با رده بندی این داده ها در جداول روزانه برای هر ماه، پایین ترین مقدار دمای رخ داده طی هر روز برای مجموعه شهرها با تعریف «رکورد سرما» تعیین شد. بررسی فراوانی شهرهای رکورددار سرما در ایران نشان داد، از میان 33 شهر برگزیده، در نیمه باختری ایران زنجان و در نیمه خاوری ایران مشهد به ترتیب بالاترین فراوانی رکوردداری سرما را داشته اند. همچنین روندیابی داده ها نشان داد که هماهنگ با گرمایش جهانی، فراوانی شهرهای رکورددار سرما در ایران به کندی رو به کاهش است.همچنین الگوهای همدید طراحی شده برای محدوده اقیانوس اتلس تا میانه اقیانوس آرام در تراز 1000 ه . پ. نشان داد که هرگاه کانون های پرفشار سیبری در سرزمین میان دریاچه بایکال و دریاچه بالخاش (در باختر بامه مغولستان) گروه گرایی نشان دهند؛ می توان رخداد پایین ترین دما را در شهرهای ایران هشدار داد. نتایج نهایی تحقیق مشخص کرد که به ترتیب کوه های آلتایی در آسیای میانه، بامه پامیر و رشته کوه سلیمان پاکستان در هدایت جریان خزنده هوای سرد از باختر مغولستان به ایران و وقوع رکورد سرما در شهرهای مشهد و تربت حیدریه اثرگذارند.

گردشگری روستایی نقش موثری در زمینه سازی توسعه روستایی دارد، و وسیله ای برای تحریک رشد اقتصاد ملی از طریق غلبه بر انگاره های توسعه نیافتگی و بهبود استانداردهای زندگی در نواحی روستایی به حساب می آید. نظر به اینکه بهره برداری از پتانسیل های گردشگری هر منطقه می تواند زمینه اشتغال زایی و توسعه آن منطقه را فراهم نماید، آگاهی از مزیت ها و محدودیت های برخاسته از محیط طبیعی، و از جمله اقلیم مناطق و اثرات آن بر توسعه گردشگری اهمیت بسیار دارد. در این تحقیق شرایط اقلیم گردشگری شهرستان جهرم بررسی شده است. در این راستا از پارامترهای میانگین بارش ماهانه، میانگین دمای خشک، میانگین رطوبت نسبی ، میانگین حداکثر دما، میانگین حداقل رطوبت نسبی، میانگین ساعات آفتابی و سرعت باد ایستگاه سینوپتیک جهرم استفاده شد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات، داده های موردنظر که در دوره آماری 24 ساله(2010-1987) گردآوری شده اند، در محیطExell بررسی و پردازش شده، و شاخص اقلیم گردشگری TCI به تفکیک ماه های سال محاسبه گردید، به گونه ای که بتواند تاثیر آسایش اقلیمی در جذب توریست را مشخص نماید. سپس با استفاده از روش های درون یابی در محیط نرم افزار ArcMAP نقشه پهنه بندی TCI به تفکیک برای همه ماه های سال ترسیم گردید. نتایج این بررسی نشان داد که بهترین ماه ها از نظر دارا بودن شرایط آسایشی برای گردشگران ماه های فروردین، اردیبهشت، آبان و آذر با مقادیر TCI به ترتیب 85، 78، 88 و 86 با دو کلاس عالی و خیلی خوب می باشد که بهترین شرایط را از نظر آسایش به خود اختصاص داده اند. در مقابل ماه های تیر، مرداد و شهریور با مقادیر TCI به ترتیب 43، 41 و 50 با دو کلاس قابل قبول و حد بحرانی از بدترین شرایط آسایشی و بیوکلیمایی برخوردارند.

هدف از این تحقیق، پیش بینی وقوع بارش روزانه شهر اصفهان با استفاده از داده های هواشناسی 1 تا 7 روز قبل می باشد. برای این منظور،داده های هواشناسی دوره 2009-2000 با استفاده از مدل های هوشمند بردار پشتیبان، k-نزدیک ترین همسایگی، شبکه عصبی مصنوعی و درخت تصمیم بررسیگردید. نتایج نشان داد که در هر چهار روش، دقت پیش بینی بهترین سناریوها با استفاده از داده های 6 و 7 روز قبل، کمتر از 75 درصد بود، اما با استفاده از داده های روزهای 1 تا 5 روز قبل، بارش روزانه با دقت بیش از 80 درصد پیش بینی شد. عملکرد روش درخت تصمیم بهتر از سه روش دیگر بود و به علت ارائه درخت تصمیم گیری، نتایج سناریوهای 1 تا 5 روز قبل این روش ارائه شد. نتایج سناریوها با استفاده از داده های 1 تا 3 روز قبل نشان داد که رطوبت نسبی هوا مناسب ترین پارامتر برای پیش بینی وقوع بارش روزانه است، اما در شرایط استفاده از داده های 4 و 5 روز قبل، دمای هوا مناسب ترین پارامتر برای انجام پیش بینی بود. در نهایت عملکرد بهترین سناریوها با استفاده از داده های دوره 2016-2010 صحت سنجی گردید. بهترین نتایج در بخش صحت سنجی به ترتیب مربوط به سناریوی 1 روز قبل(با پارامتر حداقل رطوبت نسبی) و سناریوی 4 روز قبل(با پارامتر دمای حداکثر) بود.

در دهه های اخیر،نوسانات اقلیمی به عنوان تهدید به شمار می‏رود.در این راستا نوسانات پارامترهایبارندگی، دما و تابش، بر پایهدوره آماری 2009-1995 برای سه دهه (2039-2010) برایبخش‏های شرقی، مرکزی و غربی استان مازندران از طریق مدلLars-WG،مدل‏سازی و تحلیل گردید. ابتدا با انطباق منطقی داده های تولیدشده و داده های دیدبانی‏شده، مدل Lars-WG صحت‏سنجی شد و نهایتا بر اساس مدلمذکور، روند تغییرات اقلیمیمناطق تحقیقبرایدوره آماری2039-2010 پیش‏بینی گردید. نتایج پژوهش نشان داد که دمای حداقلدر منطقهغرب، مرکز و شرق استانمازندران روند افزایشی و دمای حداکثردر مناطق غرب و شرق، روند کاهشی و در منطقه مرکزی، روند افزایشی خواهد داشت. مجموع بارندگی سالانه در منطقه غرب با روند افزایشی و در مناطق مرکزی و شرقی با روند کاهشی مواجه خواهد بود. همچنین ساعات آفتابی در مناطق غرب و شرق استانمازندران،روند کاهشی و در منطقهمرکزی، روند افزایشی خواهد داشت.