فهرست مطالب

جغرافیای طبیعی - پیاپی 40 (تابستان 1397)

فصلنامه جغرافیای طبیعی
پیاپی 40 (تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/06/09
  • تعداد عناوین: 8
|
  • محمدرضا ثروتی، رضا منصوری* ، منیژه قهرودی تالی صفحات 1-16
    هدف پژوهش حاضر بررسی مدل های واکنش ژئومورفولوژیکی خطوط ساحلی جزیره سدی میانکاله نسبت به نوسانات سریع تراز دریای خزر می باشد. دراین راستا، از تصاویر ماهواره Landsat سری سنجنده های 4، 5، 7 و 8، نقشه های تاریخی، توپوگرافی و بازدیدهای میدانی متعدد استفاده شده است. برپایه مستندات کمی موجود از تغییرات خطوط ساحلی در ارتباط با متغیرهای طبیعی و انسانی، هشت گونه واکنش ژئومورفولوژیکی شامل: 1) حرکت جانبی 2) پیشروی 3) تعادل پویا 4) پسروی 5) باریک شدن درجا 6) غلطیدن به سوی خشکی 7) فروپاشی و 8) ناپایداری چرخشی برای طبقه بندی کرانه های جزایر سدی مشخص شده اند. پایش موقعیت خطوط ساحلی دریک مقیاس فضایی 10 تا 100 کیلومتری در درازمدت (دهه ای و سده ای) ، مبنا و پایه ای علمی بسیار ارزنده ای برای مستندسازی روابط فرایندها و واکنش های ژئومورفولوژیکی آنها را ایجاد می کند که مورفودینامیک های ساحلی منطقه ای را شکل داده اند. یافته های پژوهش نشان می دهند که از هشت مدل ژئومورفولوژیکی مک برید و همکاران، شش مدل حرکت جانبی، پیشروی، پسروی، باریک شدن درجا، فروپاشی و ناپایداری چرخشی در منطقه میانکاله یافت می شوند. نتایج حاکی از آن هستند که مدل های پیشروی و پسروی به ترتیب طی دوره های پیشروی و پسروی تراز دریا در منطقه شکل می گیرند. مدل های باریک شدن درجا و فروپاشی همزمان با افزایش تراز دریا و مدل ناپایداری چرخشی نیز در مواقع کاهش سطح تراز در منطقه ظاهر می شوند. مدل حرکت جانبی نیز طی دوره های پیشروی و پسروی نمود یافته است. همچنین، یافته ها نشان می دهند تراز دریا طی دوره 1396-1214 شش مرحله پیشروی- پسروی را تجربه نموده است. بررسی تصاویر ماهواره ای و داده های آماری نوسانات تراز دریا نشان می دهند تراز دریا از سال 1374 تاکنون وارد مرحله پسروی شده و حدود 5/1 متر کاهش یافته است. نرخ پسروی و کاهش سطح تراز بین سال های 1396-1374 حدود 8/6 سانتیمتر در سال محاسبه گردید. علیرغم اینکه به نظر می رسد درمقیاس بزرگ، میزان افزایش تراز نسبی آب دریا درراستای کرانه های جزیره سدی میانکاله، یکی از مهم ترین عوامل کنترل کننده وقوع انواع واکنش های ژئومورفیک است؛ بااین حال، عرضه رسوب نیز تاثیر قابل توجهی بر واکنش های خط ساحلی دارد.
    کلیدواژگان: تغییرات ژئومورفولوژیکی، نوسانات ترازدریا، پیشروی، پسروی، دریای خزر، جزیره سدی میانکاله
  • زینب محمدی *، حسن لشکری صفحات 17-33
    در این پژوهش 10 سامانه بارشی بین ماه های اکتبر تا ژوئن سال های 2016-2015 به عنوان نمونه انتخاب گردید. سپس 70 ایستگاه ها از ایستگاه های همدیدی کشور در منطقه جنوب، جنوب غرب و مرکز ایران در چهار گروه کلی تقسیم بندی شدند. بارش روزانه ایستگاه ها در هر سامانه بارشی استخراج گردید. برای تعیین الگوهای همدیدی بارش های با منشا سودانی داده های جوی ترازهای 1000 تا 500 هکتوپاسکال از سایت NCEP/NCAR استخراج شده و در محیط GRADS نقشه های این ده سامانه بارشی ترسیم گردید. یکی از سامانه های مهمی که بارش های دوره سرد کشورهای خاورمیانه را تامین می کند، کم فشار سودانی لشکری (1375) است. نتایج نشان داد سامانه هایی که از این کم فشار وارد منطقه می شوند به دلیل برخورداری از ماهیت حرارتی در منشا خود و دریافت رطوبت قابل توجه از دریاهای گرم مکانیسم همرفتی قوی دارند. در صورت همراهی با امواج در لایه های 850 و 700 هکتوپاسکال ابرهای جوششی عمیقی را ایجاد کرده و سبب رگبارهای شدید و سیل آسایی می شوند. رشد ابرها همواره همرفتی بوده و ارتفاع نقش چندانی درشدت بارش های آن ایجاد نمی کند. در دامنه های رو به باد ارتفاعات زاگرس ارتفاع به تنهایی نقش چشمگیری ندارد. به همین دلیل گاهی شدت بارش ها در منطقه جلگه ای بیشتر از قلل کوه ها است. از ارتفاع بالاتر از 1500 متر نقش ارتفاعات چه در دامنه رو به باد و چه در دامنه پشت به باد موثرتر است. ولی در دامنه های رشته کوه البرز همبستگی بارش و ارتفاع به دلیل تکوین مجدد سامانه ها بسیار آشکار و چشمگیر است.
    کلیدواژگان: توپوگرافی، بارش شدید، جنوب و جنوب غرب ایران
  • برومند صلاحی *، زینب قدرتی صفحات 35-48
    موج های گرمایی یکی از مهم ترین بلایای آب و هوایی است که پیامدهای زیست محیطی را بر طبیعت بر جای می گذارند. هدف اصلی پژوهش، پیش بینی امواج گرمایی شهرستان زنجان در دو بازه ی زمانی 1390-1409 و 1425-1444 توسط نرم افزار LARS-WG با دو مدل HadCM3 و BCM2 و با سناریوی A1B است. پس از آماده سازی و کنترل کیفی، داده ها به صورت روزانه وارد نرم افزار LARS-WG شدند و خروجی مدل پس از صحت سنجی توسط روش های آماری، برای تحلیل موج گرمایی با استفاده از شاخص بالدی آماده شد. نتایج پژوهش نشان داد که بر اساس مقادیر R2، RMSE، MAE و آزمون کولموگروف اسمیرنوف، شبیه سازی های صورت گرفته در ایستگاه مورد مطالعه از دقت قابل قبولی برخوردارند. نتایج پژوهش همچنین نشان داد که در شهر زنجان بر اساس دو مدلBCM2 و HadCM3، موج کوتاه گرمایی در هر دو بازه روند افزایشی داشته است. بیشترین فراوانی موج کوتاه گرمایی در بازه زمانی اول در ماه های خرداد و تیر قرار دارد و در بازه زمانی دوم، فراوانی امواج کوتاه گرمایی در ماه های فروردین و اردیبهشت بیشتر شده و در نتیجه باتوجه به پیش بینی انجام گرفته در هر دو مدل، بر تعداد روزهای گرم افزوده می شود. براساس پیش بینی انجام شده براساس مدل BCM2،طول دوره گرم در ایستگاه مورد مطالعه در حال افزایش است و ماه های خنک فصل بهار به تدریج به سمت گرم تر شدن پیش می روند. با توجه به پیش بینی انجام شده براساس مدل BCM2، احتمال جابه جایی فصول در این ایستگاه در سال های آینده وجود دارد و به تدریج فصل بهار به لحاظ ویژگی های اقلیمی به فصل تابستان شباهت زیادی پیدا خواهد کرد. با توجه به پیش بینی انجام شده بر اساس مدل HadCM3، موج کوتاه گرمایی در بازه زمانی اول روند افزایشی تندتری نسبت به بازه ی زمانی دوم دارد و در دوره زمانی دوم، تغییرات فراوانی امواج گرمایی کوتاه بیشتر است و در کل، روند افزایشی دمای ایستگاه سینوپتیکزنجان را تاییدمی کند
    کلیدواژگان: پیش بینی موج گرمایی، شهرستان زنجان، شاخص بالدی، مدل LARS-WG
  • اکبر هاشمی فرد، پرویز کردوانی* ، فریده اسدیان صفحات 49-62
    سدهای بزرگ معمولا به صورت چند منظوره و با اهدافی چون ذخیره آب برای فصول کم آبی، کنترل سیلاب، تولید انرژی و استفاده تفریحی ساخته می شوند. با استفاده از تکنیک اینترفرومتری، امکان نمایش تغییر شکلهای آهسته پوسته زمین در طول نشست و نیز تحت شرایط خاص وجود دارد. سد گتوند علیا بر روی قسمتی از سازند گچساران قرار گرفته است، در این تحقیق قسمتی از این سازند، در محدوده مخزن سد گتوند علیا که در اثر انحلال دچار فرونشست و لغزش شده است، با استفاده از تکنیک تداخل سنجی تفاضلی راداری مورد بررسی و پردازش قرار گرفته است. جهت انجام این تحقیق، یک جفت تصویر ماهواره یCosmo Sky – Med باند X به فاصله زمانی دو سال تهیه و پردازش گردید. نتایج تداخل نگار بدست آمده در این تحقیق حداکثر نرخ فرونشست را در سازند گچساران و در محدوده معدن نمک عنبل، به میزان 53 سانتیمتر نشان می دهد.
    کلیدواژگان: تغییر فرم، سازندگچساران، سنجش ازدور، اینترفرومتری، گتوندعلیا
  • سارا محمدی، امجد ملکی*، حاجی کریمی، علی اکبر زینتی زاده صفحات 63-83
    آب زیرزمینی از منابع مهم بهره برداری از آب در مناطق خشک و نیمه خشک است. چشمه های کارستی استان کرمانشاه نقش مهمی در تامین منابع آب استان و بیلان آبخوان ها دارند. هدف از پژوهش حاضر بررسی کیفی منابع آب استان (در دو آبخوان بیستون و سرپل ذهاب) با استفاده از مدل های هیدروشیمیایی و روش های آماری است. بدین منظور، پس از مطالعات میدانی، 22 نمونه آب از چشمه های دائمی منطقه در فصل تر (اردیبهشت ماه 96) برداشت و تجزیه گردید. وضعیت هیدروژئوشیمیایی چشمه ها با استفاده از روش تحلیل مولفه های اصلی بررسی شد. به منظور شناسایی فرآیندهای ژئوشیمیایی حاکم بر آبخوان ها، نمودارهای ترکیبی، نسبت های یونی و اندیس های اشباع کلسیت، دولومیت و ژیپس نمونه ها مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل، دال بر پایین تر بودن انحلال کانی ها در چشمه های آبخوان بیستون نسبت به محدوده ی سرپل ذهاب به دلیل توسعه ی بیشتر کارست است. فرآیندهایی نظیر انحلال کانی های تبخیری و زمان ماندگاری طولانی در آبخوان های سرپل ذهاب سبب بالا رفتن غلظت املاح در این چشمه ها نسبت به چشمه های محدوده ی بیستون شده است. طبق یافته های پژوهش چشمه های محدوده ی بیستون به دلیل توسعه ی بیشتر کارست، در معرض تغییرات آنی ناشی از ورودی های بارش قرار دارند.
    کلیدواژگان: آب زیرزمینی، هیدروشیمیایی، نسبت های یونی، چشمه های کارستی
  • هانیه شکیبا، محمود خسروی*، تقی طاوسی، مهدی اژدری مقدم صفحات 85-103
    توجه علمی به مخاطرات محیطی که آسیب پذیری بسیاری از کشورهای دنیا را به دنبال دارد، آغازی نسبتا تازه دارد. یکی از این خطرها یخبندانها می باشند که سبب زیانهای عظیمی در زمینه های کشاورزی، حمل و نقل، انرژی ، زیست محیطی و غیره شده است. جهت جلوگیری از خطرات ناشی از آنها استفاده از روش های پیش بینی امکان پیش آگاهی از حداقل دما و رخداد پدیده یخبندان را فراهم ساخته تا مسئولان در جهت جلوگیری از آن، اقدامات لازم را به عمل آورند. پیش بینی حداقل دما در منطقه خصوصا با روش های جدید از ضروریات انجام این تحقیق می باشد. با توجه به محدودیت هایی از قبیل عدم کفایت آمار موجود و خطای بالای روش های آماری معمول، در این تحقیق از شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان یک روش کارآمد جهت پیش بینی کمینه دما استفاده شدهاست. ورودی مدل،آمار شاخص های اقلیمی SIBERIA, AO [1], NAO [2], TNA [3], SOI [4], PDO [5], TNI [6], NOI [7] ساعات آفتابی منطقه در بازه زمانی (2007–1973) و خروجی مدل داده های کمینه دما می باشد. در این تحقیق از دو روش پس انتشار feedforwardو Radial Basisاستفاده شده است. نتایج نشان داد که بین مدلهای مورد استفاده، Radial Basis (با ضریب همبستگی 98% و میزان خطای 48%) به عنوان بهترین مدل، نسبت به روش های آماری و مدل feedforward معمول می باشد و همچنین نسبت به دیگر تحقیقات انجام شده در این زمینه از میزان خطای پایین تری برخوردار است. همچنین تنها افزایش فاکتورهای ورودی شبکه عاملی برای افزایش کارایی نمی باشد بلکه استفاده از ورودی هایی که ارتباط معناداری با خروجی شبکه دارند نتایج بهتری را ایجاد خواهد کرد. در نهایت خروجی مدل بیانگر افزایش حداقل دما طی دوره آماری می باشد.
    کلیدواژگان: کرج، شبکه های عصبی مصنوعی، کمینه دما، پیش بینی
  • پرویز رضایی *، آتیه قربان پور صفحات 105-120
    پدیده تغییر اقلیم یکی از مسائل بسیار مهم در محافل علمی در سطوح مختلف جهانی محسوب می گردد و بنوعی ابعاد تاثیرات آن جهانی بوده و اکوسیستم کره زمین را تحت الشعاع خود دارد. محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شرق استان گیلان در شمال کشور است. داده های مورد استفاده از اطلاعات 13 ایستگاه هواشناسی مستقر در سطح منطقه و مجاور آن در یک دوره آماری40 ساله (1394-1354) بدست آمده است. روش مورد استفاده در تحقیق، آزمون آماری و گرافیکی من _کندال است. نتایج حاصل از روش نشان می دهد، نوسانات بارشی در این ایستگاه ها از روند ثابتی تبعیت نمی کند. به این صورت که در اکثر ماه ها تغییر مشاهده شده در جهت افزایشی و روند مثبت بوده است. اما در فصل پاییز و زمستان، هیچگونه تغییر مهمی مشاهده نمی شود. همچنین بالاترین روند تغییرات سالانه در جهت مثبت در ایستگاه لاهیجان و سپس پارودبار بدست آمده است.
    کلیدواژگان: بارش، آزمون آماری و گرافیکی من - کندال، روند
  • غلام حسن جعفری *، زینب براتی صفحات 121-139
    تغییرات اقلیمی پلئیستوسنبا توجه به زمان وقوع و نقش آن در شکل گیریچشم اندازهای فعلی کره زمین، از اهمیت ویژه ای برخوردارند. با استفاده از نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای متعدد میدانی شواهد ژئومورفولوژیکی تغییرات آب وهوایی پلیوستوسن فوقانی در توده الوند شناسایی گردید. ازجمله شواهد ژئومورفولوژیکی تغییرات آب وهوایی پلیوستوسن فوقانی می توان بهآثار کاوشی سیرک ها و دره های یخچالی، مواریث تراکمی مانند سنگ های سرگردان اشاره کرد. بر اساس بررسی های میدانی، آثار مورفولوژیکی کاوشی یخچال در دامنه شمال شرقی الوند از ارتفاع بالای 2000 متر و در دامنه های جنوب غربی از ارتفاع 1700 متر به بالا به خوبیقابل تشخیص و تفکیک است. آثار تراکمی یخچالی موجود در منطقه به اندازه ای بزرگ است که حتی الامکان حمل آن ها در حالت سیلابی شدید در دوره های بارانی گذشتهقابل تصور نیست. با برآورد و استفاده از روابط گرادیان دمایی (دما- ارتفاع) و بارشی (بارش- ارتفاع) و ارتفاع برف مرز کواترنری الوند (سه روش رایت، شیب- جهت و ضریب خمیدگی) ، نقشه هم دما وهم بارش دوران چهارم ترسیم شد. بررسی های صورت گرفته حاکی از آن است که در آخرین دوره یخچالی دمابا توجه به استفاده از روش ترکیبی برآورد برف مرز، 26/9 درجه سانتی‏گراد سردتر و میزان بارش 317میلی متر بیشتر از زمان کنونی بوده است. وجود سنگ های سرگردان نشان گر این است که؛ زبانه های یخچالی تا ارتفاعی که این سنگ ها وجود دارند،پیشروی کرده اند (دامنه شمال غربی 1780 و دامنه جنوب شرقی 1680 متری).
    کلیدواژگان: الوند، تغییرات اقلیمی، سیرک، سنگ سرگردان، کواترنری
|
  • mohammad reza sarvati, reza mansori*, manizheh ghohrodi tali Pages 1-16
    The goal of this study was to study the geomorphologic response- type models of the coastline of Miankaleh Barrier to the rapid fluctuations of the Caspian Sea. In this regard, Landsat satellite imageries (the sensor: 4, 5, 7 and 8 series), historical maps, topography maps and multiple field works have been used. Based on quantitative documentation of historical changes in shoreline position in response to natural and human variables, eight geomorphic response-types were identified for classifying barrier coasts: (1) lateral movement, (2) advance, (3) dynamic equilibrium, (4) retreat, (5) in-place narrowing, (6) landward rollover, (7) breakup, and (8) rotational instability. Long-term (decades to centuries) monitoring of shoreline position over a spatial scale of 10 to 100 km provides a scientific basis for documenting process-response relationships that shape regional coastal morphodynamics. The results show that there are the six morphological-type models in the Miankaleh barrier region based on the eight geomorphologic-type models of McBride et al, 1995; such as lateral movement, advance, retreat, in-place narrowing, breakup and rotational instability. The results indicate that the advance and retreat morphological-type models are formed in the region during the rise and fall sea levels, respectively. In-place narrowing and breakup morphological-type models appear simultaneously with the rise in sea level, and the rotational instability model also appears when the sea level is reduced in the region. The lateral movement type model has also been developed during the sea level rise and fall periods. Also, the results show that the sea level during the period of 1214-1396 has experienced six Progradation-Retrogradation stages. The assessment of the satellite imageries and statistical data on sea level fluctuations indicate that the sea level has fallen back to 1374 and has dropped by about 1.5 meters. The rate of recession and the reduction of the level of surface between 1374 until 1396 were estimated at 6.8 cm per year. Despite the fact that on a large scale, the increase in the relative sea level water along the shore of the Miankaleh barrier is one of the most important factors controlling the occurrence of various geomorphic reactions; however, the sediment supply also has a significant impact on reactions shoreline.
    Keywords: Geomorphological Changes, Sea Level Fluctuations, Progradation, Retrogradation, Caspian Sea, Miankaleh Barrier
  • zynab mohammadi*, hasan lashkari Pages 17-33
    In this study, 10 precipitation systems were selected as prototypes between October and June 2016-2015. Then, 70 stations from the country's satellite stations were divided into four general groups in the south, southwest and center of Iran. The daily precipitation of the stations was extracted from each platform. To determine the patterns of precipitation occurrence in the Sudan low pressure region, atmospheric data from 1000 to 500 HPa are extracted from the NCEP / NCAR site and in the GRADS the maps of these ten systems were mapped. One of the most important systems that provide rainfalls in the Middle East is Sudan low pressure Lashkari (1996). The results showed that the systems entering Iran and the Middle East from the mentioned Sudan low pressure have a special mechanism. These systems have strong convection mechanisms because of having a thermal nature in their source and receiving a huge amount of moisture from the surrounding warm seas. They form deep boiling clouds and cause intensive and torrential showers when accompanied by deep waves in layers 700 and 850 HPa. Therefore, the cloud always forms in a convective way, and the height does not play a significant role in the intensification of its precipitations. In other words, it does not have a significant role by itself, at least in the windward slopes of the Zagros Mountains. The intensity of precipitation is, therefore, sometimes higher in the plains compared to the mountain summits. It seems heights play a more effective role in elevations above 1,500 meters in both windward and leeward slopes. However, in the Alborz mountain chain, there is a very clear and impressive correlation between precipitation and height because of re-creation of systems
    Keywords: Topography, intensive precipitation, South, South-west of Iran